Kontent qismiga oʻtish

Mswati III

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Mswati III
Esvatini qiroli
Hukmronligining boshlanishi: 1986-yildan
Hukmronligining tugashi: {{{hukmronligining tugashi}}}
Oʻtmishdosh: Sobhuza II
Tugʻilgan sanasi: {{{tugʻilgan sanasi}}}

Mswati III (asl ismi Makhosetive, 19-aprel 1968-yil) – Esvatini qirolidir[1][2].

Manzini shahrida tugʻilgan. Qirol Sobhuza II va uning kichik xotini Ntfombi Tfvalaning oilasida tugʻilgan[3]. 1986-yil 25-aprelda 18 yoshida Svazilend qiroli unvoniga sazovor boʻldi va shu tariqa oʻsha paytda dunyodagi eng yosh hukmron monarxga aylandi.

Cheklanmagan siyosiy hokimiyatga ega va farmon bilan hukmronlik qila oladigan Mswati III, Qirolicha onasi Ntfombi Tfwala bilan birgalikda Afrikada soʻnggi mutlaq monarx va dunyo boʻyicha mutlaq milliy yoki submilliy monarxlardan biri boʻlib qolgan[4]. Konstitutsiyaga koʻra, qirol mudofaa kuchlarining bosh qoʻmondoni, politsiya va axloq tuzatish xizmatlarining bosh komissari hisoblanadi va Msvati III milliy hukumatning barcha boʻgʻinlari ustidan yakuniy hokimiyatni amalga oshiradi. Boshliqlar oʻz taʼsiri orqali mahalliy boshqaruvni samarali nazorat qiladi[5][6].

Msvati III koʻpxotinliligi bilan mashhur va hozirda uning 15 nafar xotini bor[7][8]. 2018-yilda Msvati III farmoni bilan mamlakat nomi Esvatini (rasmiy ravishda Esvatini Qirolligi) deb oʻzgartirildi[9][10].

Uning hukmronligi davrida siyosiy norozilik, fuqarolik va mehnat faolligi fitna va boshqa qonunlar boʻyicha qattiq jazoga tortildi[11]. Esvatinida 1973-yildan beri favqulodda holat eʼlon qilinganidan beri siyosiy partiyalar faoliyati taqiqlangan[12]. 2021-yilda demokratiya tarafdorlari qilgan norozilik namoyishlari zoʻravonlik bilan tarqatib yuborildi va siyosiy faollar hibsga olindi, qiynoqlar va boshqa shafqatsizliklarga duchor boʻldi hamda ularning uylariga xavfsizlik kuchlari tomonidan bosqin uyushtirildi[13][14]. Hukumat radioeshittirish vositalarini, shu jumladan qirol oilasiga tegishli boʻlgan yagona xususiy telekanalni toʻliq nazorat qiladi. Deyarli barcha ommaviy axborot vositalari toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita Msvati III tomonidan nazorat qilinadi[15].

Msvati III, shuningdek, xalq hayotidan keskin farqli oʻlaroq, davlat mulkini oʻzlashtirishda ayblangan[16][17][18][19]. 2022-yilda aholining taxminan 32 foizi kuniga xalqaro qashshoqlik chegarasidan (2017-yilda xarid qilish pariteti (PPP) boʻyicha oʻlchangan $2,15) pastda yashagan, aholining 55% esa oʻrtacha daromaddan past boʻlgan mamlakatlarning qashshoqlik chegarasida edi[20][21].

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Msvati III 1968-yil 19-aprelda Raleigh Fitkin memorial kasalxonasida tugʻilgan. Otasi Sobhuzaning oʻgʻli. Uning 82 yillik hukmronligi davrida 70 ta xotini boʻlgan edi[22]. Ntfombi Tfwalaning yagona farzandi boʻlib, Inxosikati LaTfwala nomi bilan ham tanilgan. U Esvatini Buyuk Britaniyadan mustaqillikka erishishidan toʻrt oy oldin tugʻilgan.

1982-yil 21-avgustda qirol Sobxuza II vafot etganida, Buyuk Davlat Kengashi (Liqoqo) 14 yoshli shahzoda Maxosetiveni qirol etib sayladi[23]. Keyingi toʻrt yil davomida Sobxuza II ning ikki rafiqasi, qirolicha Dzelive Shongve (1982-1983) va qirolicha Ntfombi Tfwala (1983-1986) regent boʻlib xizmat qildi.

Msvati 1983-yil sentyabr oyida valiahd shahzoda sifatida tanishtirildi. 1986-yil 25-aprelda, 18 yoshu 6 kunligida qirollik taxtiga oʻtirdi. Qirol va uning Indlovukati („Buyuk fil“) boʻlgan onasi birgalikda hukmronlik qiladi[24][25].

Bugungi kunda qirol Msvati III Afrikaning soʻnggi mutlaq monarxi boʻlib, bosh vazir, boshqa oliy hukumat lavozimlari va anʼanaviy yuqori lavozimlarni tanlash huquqiga ega. Uchrashuvlarni tayinlagan boʻlsa-da, u hali ham malika onasi va kengashidan, masalan, bosh vazirni tanlaganida, maxsus maslahat olishi kerak. Vazirlar mahkamasini tayinlash masalalarida u bosh vazirdan maslahat oladi. U farmon bilan boshqargan, ammo hokimiyatning jilovi qirolda qolishini taʼminlash uchun otasi tomonidan tarqatib yuborilgan mamlakat parlamentini tikladi. Parlament aʼzolari uning oʻzi (senatorlarning uchdan ikki qismi va oʻn nafar deputat) tomonidan tayinlanadi yoki hokimiyatga yaqin boʻlgan anʼanaviy boshliqlar tomonidan saylanadi. Yevangelist cherkovlariga yaqin joyda u ajralish va mini yubka kiyishni taqiqlagan[26].

2006-yilda Msvati soʻz va yigʻilish erkinligiga ruxsat beruvchi yangi konstitutsiyani eʼlon qildi. Biroq Amnesty International amalda erkinliklar cheklanganini tanqid qiladi[27].

2001-yilda OIV va OITS pandemiyasini yumshatish maqsadida qirol oʻzining anʼanaviy vakolatlaridan foydalanib, malika homiyligida oʻzining poklik marosimini (umcwasho) oʻtkazdi, bu esa barcha svaziyalik qizlarni besh yil davomida jinsiy aloqadan voz kechishga majbur qildi. Bu oxirgi marta 1971-yilda Sobxuza II davrida amalga oshirilgan edi[28]. Bu marosim 2001-yil 9-sentabrdan 2005-yil 19-avgustigacha 18 yoshgacha boʻlgan svaziyaliklar uchun jinsiy aloqani taqiqlagan edi. Lekin bu taqiq qoʻyilganidan atigi ikki oy oʻtgach, oʻzi bu farmonni buzdi[29]. 17 yoshli lixovela (qirollik kelini) tanlanganida uning 13-xotini boʻlgan. Odatga koʻra, u polk aʼzolari tomonidan sigirga jarima solgan va u tegishli ravishda toʻlagan.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Genealogy:SWAZILAND, 2018-05-19da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-10-03
  2. ↑ „King Mswati III is born | South African History Online“. Sahistory.org.za (1968-yil 19-aprel). Qaraldi: 2014-yil 26-aprel.
  3. ↑ „King Mswati III is born | South African History Online“. Sahistory.org.za (1968-yil 19-aprel). Qaraldi: 2014-yil 26-aprel.
  4. ↑ Staff. „Armed forces open fire in crackdown on anti-monarchy protests in Eswatini“ (en-GB). The Guardian (2021-yil 29-iyun). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  5. ↑ „Eswatini: Freedom in the World 2022 Country Report“ (en). Freedom House. Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  6. ↑ „Eswatini“ (en-US). United States Department of State. Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  7. ↑ Laing, Aislinn. „King of Swaziland chooses teenager as 15th wife“. The Telegraph (2013-yil 18-sentyabr). 2022-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-dekabr.
  8. ↑ Bearak, Barry. „In Destitute Swaziland, Leader Lives Royally“ (en-US). The New York Times (2008-yil 5-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 21-iyul.
  9. ↑ „Swaziland king renames country 'the Kingdom of eSwatini'“ (en-GB). BBC News (2018-yil 19-aprel). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  10. ↑ „Times Of Swaziland“. www.times.co.sz. Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  11. ↑ „Eswatini: Freedom in the World 2022 Country Report“ (en). Freedom House. Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  12. ↑ Sandner. „Swaziland: Africa's last absolute monarchy“ (en). dw.com (2014-yil 14-iyul). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  13. ↑ „Human rights in Eswatini“ (en). Amnesty International. Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  14. ↑ Burke, Jason. „Eswatini: murder of pro-democracy activist prompts outrage“ (en-GB). The Guardian (2023-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  15. ↑ „The Issue of "€1 Million Spent on Princess Sikhanyiso" and The Issue of "Building" Royal Palaces by Swaziland Government“. Prime Ministers Office (2004-yil 26-yanvar). 2007-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 26-aprel.
  16. ↑ „king needs R100m for palaces for 13 wives“. Cape Argus (2011-yil 13-aprel). Qaraldi: 2011-yil 13-aprel.
  17. ↑ IRIN; network, part of the Guardian development. „Swaziland government sells maize donated by Japan and banks the cash“ (en-GB). The Guardian (2013-yil 20-mart). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  18. ↑ „King of impoverished Swaziland increases household budget to $61m“ (en-GB). The Guardian. Agence France-Presse (2014-yil 14-may). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  19. ↑ Kelly, Jeremy. „Swaziland king spends £13m on cars for his 15 wives“ (en). The Times (2023-yil 31-avgust). Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  20. ↑ Serafin, Tatiana. „The World's Richest Royals“. Forbes (2009-yil 17-iyun).
  21. ↑ „Overview“ (en). World Bank. Qaraldi: 2023-yil 31-avgust.
  22. ↑ „'Mother-in-law' sues Swazi king“. BBC News (2002-yil 17-oktyabr).
  23. ↑ Simelane, Hamilton Sipho.
  24. ↑ Shaw. „16 of the youngest monarchs in history“ (en-US). Insider. Qaraldi: 2022-yil 9-sentyabr.
  25. ↑ „Five things you didn't know about human rights in Swaziland“ (en). Amnesty International (2015-yil 28-may). Qaraldi: 2022-yil 9-sentyabr.
  26. ↑ Vicky. „Africa's last absolute monarchy“. Le Monde Diplomatique (2018-yil oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 19-noyabr.
  27. ↑ „Five things you didn't know about human rights in Swaziland“ (en). Amnesty International (2015-yil 28-may). Qaraldi: 2022-yil 9-sentyabr.
  28. ↑ Kuipers. „The uMcwasho Ceremony in 1971“. ozoutback.com.au. OzOutback (2014-yil 10-mart). — „Photos of the umcwasho Ceremony in 1971, in which girls finish a period of moral restrictions and dance in front of the King.“. 2021-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 26-aprel.
  29. ↑ „Swazi king drops sex-ban tassels“. BBC (2005-yil 23-avgust). Qaraldi: 2019-yil 29-yanvar. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mswati_III&oldid=5039191" dan olindi