Motivatsiya
Motivatsiya — bu odamlar va boshqa hayvonlarning maʼlum bir vaqtda xatti-harakatni boshlashi, davom ettirishi yoki toʻxtatishi sababi. Motivatsion holatlar odatda agent ichida harakat qiluvchi, maqsadga yoʻnaltirilgan xatti-harakatlarga moyillikni yaratadigan kuchlar sifatida tushuniladi. Koʻpincha turli xil ruhiy holatlar bir-biri bilan raqobatlashadi va faqat eng kuchli holat xatti-harakatni belgilaydi.[1] Bu shuni anglatadiki, biz biror narsani amalga oshirmasdan turib, biror narsa qilishga undashimiz mumkin. Motivatsiyani taʼminlovchi paradigmatik ruhiy holat — bu istak . Ammo boshqa turli holatlar, masalan, nima qilish kerakligi yoki niyatlari haqidagi eʼtiqodlar ham motivatsiyani taʼminlashi mumkin. Motivatsiya „motiv“ soʻzidan olingan boʻlib, u kishining ehtiyojlari, istaklari yoki undovlarini bildiradi. Maqsadga erishish uchun shaxslarni harakatga undash jarayonidir. Ish maqsadlari kontekstida odamlarning xatti-harakatlarini kuchaytiradigan psixologik elementlar pulga boʻlgan xohishni oʻz ichiga olishi mumkin.
Majoziy koʻrinishda motivatsiya eshak uchun „sabzi“ dir. Motivatsiyadan tashqari, eshakni koʻchirish usullari Ragʻbatlantirish, vaziyatni koʻrish va hayotni tashkil etish, kerakli his-tuygʻular va holatlarni uygʻotishdir
MOTIVATSIYA VA TANA MUNOSABATLARINING ETISHMASLIGI
[tahrir | manbasini tahrirlash]Motivatsiyaning etishmasligi odatda his-tuygʻular (sezgilar) bilan yashaydigan va tez-tez boshini (ongini) aylantirmaydiganlar tomonidan azoblanadi. Ular odatda tanaga ergashmasliklari muhim, ularning tanasi letargik boʻlib, egilib, yigʻilmaydi va kinestetik takliflarning salbiy oqimini yaratadi („hamma narsa sust, hech narsa qiziq emas“). Bunday xira koʻzlar va egilgan yelkalar fonida har qanday intellektual konstruktsiyalar, ongli ogʻzaki takliflar yoki aqlli kitoblarni oʻqish behuda ketadi: ongli munosabat ongsiz (tanaviy) munosabatlar kuchidan oldin buziladi. Nima qilish kerak? Oʻzingizga ayting: „Tanangizga gʻamxoʻrlik qiling“ va „Boshingizni aylantiring“. Keyin tanani toʻgʻrilab, yelkalarini toʻgʻrilab, koʻzlarni toʻplang — va boshning nazorati ostida biznesga tushing. Hammasi ishlaydi!
Mehnat sharoitini yaxshilash.
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mehnat sharoitlarini yaxshilash bugungi kunning eng dolzarb muammosidir. Shaxsning ijtimoiy etukligining yangi darajasi mehnat muhitining noqulay sharoitlarini inkor etadi. Mehnat sharoitlari nafaqat ehtiyoj, balki maʼlum daromadli mehnatni ragʻbatlantiruvchi motiv sifatida ham maʼlum mehnat unumdorligi va uning samaradorligining omili va natijasi boʻlishi mumkin.
1) Ish joyidagi keraksiz narsalarni yoʻq qiling
2) Toʻgʻri narsalarni toʻgʻri tartibga soling va saqlang
3) Ish joyini doimo toza va ozoda tuting
4) Ish joyining ishlashga doimiy tayyorligi
5) Intizomni oʻrganing va sanab oʻtilgan tamoyillarga rioya qiladi.
Motivatsiya. Oʻzingizga va boshqalarga motivatsiya berish.
[tahrir | manbasini tahrirlash]•Odamlarda doimo qiziqish va ish, rol yoki mavzuga sodiq qolish yoki maqsadga erishish uchun harakat qilishni xohlaydigan istak va kuchni ragʻbatlantiradigan ichki va tashqi omillar.
•Biror bir maqsadga erishish uchun boʻlgan kuchli xoxish yoki istak bormi demak sizda ozingizga boʻlgan ishonch va oʻzgalarga otkazadigan tasir kuchingiz ijobiy. Siz karshingizdagi insonga bir soʻz bilan ruxlantirib oʻziga ishonch uygʻota olasiz.
Motivatsiyani oʻzigizga moslashtirishda quydagilarga amal qiling
[tahrir | manbasini tahrirlash]•Ijobiy boʻling (faqat xar bir qilayodgan ishingizga ijobiy yondoshing)
•Oʻzingizni ragʻbatlantiring
•Oʻzingizdan kuchliroq va bilmliroq odamlar davrasida boʻling
•Maqsadlaringizga erishganingizni xayolingizda tasavvur qilib koʻring
•Oʻzingizga yoqadigan va qiziqarli boʻlgan ish bilan shugʻullaning
•Umuman harakat qilmagandan koʻra bir bor urinib koʻrgan yaxshiroqligini yodda tuting
Boshqalarga motivatsiya bermoqchimisiz avval ozingiz shunga ishoning
•Avvalom bor oʻzingiz yutuqlarga erishgan boʻling shunda odamlar sizga ergashadi
•Obdon kuzating, qaysi odamga nima motivatsiya bera olishini aniqlang
•Ular har qanday orzuga erisha olishlariga ularni ishontiring
•Ragʻbatlantiring
•Ularga yetakchi (lider) boʻlish imkonini bering
Bilm, kuchingiz va yaratilgan sharoitlardan unumli foydalaning! Yodingizda tuting siz oʻzingiz va boshqalarga motivatsiya bera olasiz! Kelajaginga ishon sen kuchlisan.
Sizga motivatsiya nima uchun kerak?
[tahrir | manbasini tahrirlash]Motivlar tizimi shaxsning ajralmas xususiyatidir. Bu oʻziga xoslikni shakllantiruvchi omillardan biridir. Motivatsiya bizning ruhiy xususiyatlarimiz bilan bogʻliq (masalan, xolerik odamlar juda koʻp harakat qilishlari, iloji boricha koʻproq taassurotlar olishlari kerak) va jismoniy holat (kasal boʻlganimizda deyarli hech narsani xohlamaymiz). Buni tabiat tomonidan qoʻyilishi tasodif emas.
Shakllanmagan motivatsiya odatiy holdir va siz u bilan ishlashingiz kerak boʻladi, shunda odam toʻsiqlarni, shu jumladan dangasalikni engib oʻtishi va oʻzini muvaffaqiyatli deb bilishi kerak. Oʻzini anglash va rivojlantirish uchun motivlarni, istaklarni, qiziqishlarni tinglashga arziydi. Biror narsani juda qattiq istagan insonlar boshqalarnikidan kattaroq natijalarga erishishlari, boshqa barcha narsalar teng boʻlishi bejiz emas. Xalq aytganidek: „Xudo intiluvchiga farishtalarni beradi“. Siz oʻzingizning intilishlaringizni nazorat qilishingiz mumkin va kerak. Agar rivojlanish toʻxtab qolsa, ajoyib natijalarga erishish mumkin. Koʻproq narsalarni kuzatib boring. Va qilgan har bir ishingiz quvonch keltirsin! Agar inson hayotini uning rivojlanish yoʻlidagi oldinga siljishi deb hisoblasak, demak, hayot bu yangi chegaralarni doimiy ravishda engib oʻtish, yaxshi natijalarga erishish jarayoni. Va bu jarayonda etakchi rollardan birini inson bajaradigan barcha harakatlar va ishlarning maʼnosi masalasi oʻynaydi. Inson faoliyati va xulq-atvoriga nima taʼsir qiladi? Nega u umuman hech narsa qilmayapti? Unga nima turtki beradi? Nima undaydi? Axir, har qanday harakat (va hatto harakatsizlik) deyarli har doim oʻz motiviga ega. Shunday qilib, biz bir-birimiz bilan yaxshiroq muloqot qilishimiz uchun, atrofimizdagi odamlarni va oʻzimizni, boshqalarning va oʻz harakatlarimizni tushunishimiz osonroq boʻlishi uchun biz motivatsiya nima ekanligini gaplashishimiz kerak. Bu savol psixologiya uchun, masalan, uning asoslari yoki usullari kabi muhimdir. Shu sababli biz motivatsiya mavzusiga alohida dars bagʻishlaymiz, uni oʻrganish jarayonida motivatsiyani shakllantirish jarayoni, motivatsiya tizimi, motivatsiya nazariyalari, uning turlari (ish, oʻrganish, oʻz-oʻzini motivatsiya) bilan tanishamiz. Biz mehnat va xodimlar, talabalar, maktab oʻquvchilari va oʻzimiz mehnat motivatsiyasini boshqarish usullari toʻgʻrisida bilib olamiz; Motivatsiyani ragʻbatlantirish va oshirish usullari haqida batafsil toʻxtalamiz.
Taʼrif
[tahrir | manbasini tahrirlash]"Motivatsiya" odatda odamlar yoki hayvonlarning maʼlum bir vaqtda maʼlum bir xatti-harakatni boshlashi, davom ettirishi yoki tugatishini tushuntiradigan narsa sifatida aniqlanadi.[2][3][4][5] Motivatsion holatlar turli darajadagi kuchlarda boʻladi. Daraja qanchalik baland boʻlsa, davlatning xulq-atvorga taʼsiri shunchalik yuqori boʻladi.[6] Bu koʻpincha maqsadli xatti-harakatlarga olib keladigan agentning ichidan harakat qiladigan kuchlar bilan bogʻliq.[3][7] Motivatsiyani ichki kuchlar nuqtai nazaridan aniqlash bilan bogʻliq muammolardan biri shundaki, ularni oʻlchash juda qiyin, shuning uchun empirik fikrlaydigan nazariyotchilar koʻpincha kuzatiladigan xatti-harakatlar bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan taʼriflarni afzal koʻradilar.[8][7] Yondashuvlardan biri motivatsiyani hayvon xatti-harakatlarining moslashuvchanligi nuqtai nazaridan aniqlashdir. Bu moslashuvchanlik maqsadga yoʻnaltirilgan xatti-harakatlarni oʻz ichiga oladi, bu hayvon yangi tajribalar orqali oʻrganganida oʻzgaradi.[9] Masalan, kalamushlar ochlikni qondirish uchun murakkab labirintlardan oʻtishni oʻrganishlari mumkin. Boshqa tomondan, chivinlarning ovqatlanish harakati bu maʼnoda moslashuvchan emas. Shu nuqtai nazardan, biz kalamushlarga emas, balki pashshalarga motivatsion holatni belgilashimiz mumkin.[9] Ammo moslashuvchan xatti-harakatlarsiz motivatsiya holatlari borligi taʼkidlangan. Toʻliq falaj boʻlgan odam, masalan, xatti-harakatlar bilan shugʻullana olmasa ham, motivatsiyaga ega boʻlishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, moslashuvchanlik hali ham etarli motivatsiya belgisi boʻlishi mumkin, ammo zaruriy emas.[9] Baʼzi taʼriflar inson va hayvonlarning motivatsiyasi oʻrtasidagi uzluksizlikni taʼkidlaydi, boshqalari esa bu ikkisi oʻrtasidagi aniq farqni koʻrsatadi. Bunga koʻpincha inson agentlari sabablarga koʻra harakat qiladilar va hayvonlar oʻzlarining eng kuchli xohishlariga ergashsa, oʻzlarini oʻzlari hosil qilgan niyatlarga bagʻishlaydilar, degan fikrga asoslanadi.[10][7] Kauzalistik taʼriflar motivatsiya va natijada paydo boʻladigan xatti-harakatlar oʻrtasidagi sababiy bogʻliqlikni taʼkidlaydi. Boshqa tomondan, sababchi boʻlmagan taʼriflar motivatsiya xatti-harakatni sababiy boʻlmagan tarzda tushuntiradi.[6][9][11]
Kontent nazariyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Motivatsiya mazmunini ifodalovchi nazariyalar: motivatsiyani tadqiq qilish tarixidagi eng dastlabki nazariyalardan biri odamlarni ragʻbatlantiradigan qanday narsalardir. Kontent nazariyalari maqsadning (ehtiyojlarning) qaysi toifalari odamlarni ragʻbatlantirishga qaratilganligi sababli, kontent nazariyalari ehtiyoj nazariyalari bilan bogʻliq.
Maslou (1954) besh ierarxik sinfdan iborat ehtiyojlar ierarxiyasini ishlab chiqdi. Maslouning fikriga koʻra, odamlarni qondirilmagan ehtiyojlar ragʻbatlantiradi. Ehtiyojlar asosiy (eng past-eng birinchi) dan eng murakkab (eng yuqori-eng oxirgi)gacha sanab oʻtilgan:[12]
- Fiziologiya (ochlik, tashnalik, uyqu va boshqalar).)
- Xavfsizlik / Xavfsizlik / Boshpana / Salomatlik
- Ijtimoiy / Sevgi / Doʻstlik
- Oʻz-oʻzini hurmat qilish / Tan olish / Muvaffaqiyat
- Oʻz-oʻzini namoyon qilish / toʻliq potentsialga erishish
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Motivation: State, Trait, or Both“, Motivation, Effort, and the Neural Network Model, 2020 — 93–101-bet. DOI:10.1007/978-3-030-58724-6_8. ISBN 978-3-030-58724-6.
- ↑ „Motivation: an overview“, Encyclopedia of Psychology. American Psychological Association, 2000. ISBN 978-1-55798-187-5.
- ↑ 3,0 3,1 „Motivation and Motivation Theory“, Encyclopedia of Management.
- ↑ „Motivation“, Encyclopedia of Education.
- ↑ „Motivation“, Encyclopedia of Aging.
- ↑ 6,0 6,1 "Motivation and Agency: Precis". Philosophical Studies 123 (3): 243–247. 2005. doi:10.1007/s11098-004-4903-0. https://philpapers.org/rec/MELMAA-6.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 „Motivation“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2021-yil 13-may.
- ↑ „7. Motivational Strength“, Motivation and Agency. Oxford University Press, 2003.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 „Introduction“, Motivation and Agency. Oxford University Press, 2003.
- ↑ "Motivation in Agents". Noûs 42 (2): 222–266. 2008. doi:10.1111/j.1468-0068.2008.00679.x. https://philpapers.org/rec/MILMIA-2.
- ↑ „Action“. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University (2016).
- ↑ „The Content Theories of Motivation“. module 9791F Leading Organisations. Technical and Further Education (TAFE). 2018-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-oktyabr.