Moshe Katz
| Moshe Katz | |
|---|---|
| Tavalludi | 1864 |
| Vafoti | 1941 (yoshi 76–77) |
Moshe Katz (1864–1941) amerikalik yahudiy muharrir va faol edi. U asrning boshida Nyu-Yorkdagi yahudiy anarxistik doirasining markaziy arbobi boʻlib, Ozodlik kashshoflari bilan qatnashgan va nutq soʻzlagan. U 1890–yillarda yahudiy tilidagi anarxistik gazeta Fraye Arbeter Shtimega qisqacha muharrirlik qilgan va boshqa Yahudiy tilidagi davriy nashrlarga oʻz hissasini qoʻshgan. Katz bir nechta anarxistik klassikalarni Yahudiy tiliga tarjima qildi: Nonni zabt etish, Moribund jamiyati va anarxiya va Anarxistning qamoqxona xotiralari shular jumlasidandir. Moshe Katz 1903–yilda yahudiylarga qarshi Kishinev pogromidan keyin mehnat sionizmi tomon oʻsdi va 1914–yildan boshlab yigirma yil davomida yahudiy kundalik jurnali "Di Yiddishe velt" (Yahudiy dunyosi)ni nashr qilish va tahrirlash uchun Filadelfiyaga koʻchib oʻtdi. Katz Nyu-Yorkdagi adabiy aloqalarini Filadelfiya gazetasiga Nyu-Yorkdagi Yahudiy davriy nashrlari bilan raqobatlashadigan mazmun bilan olib keldi.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Moshe Katz 1864–yilda tugʻilgan[1]. U Nyu-Yorkdagi Ozodlik kashshoflari, mamlakatdagi birinchi yahudiy anarxistik guruhining taniqli aʼzosi[2] edi. U shuningdek, 1890–yillar boshida Fraye Arbeter Shtime asoschilaridan biri edi[1]. Katz uning birinchi muharririni tanlashda va mablagʻ yigʻish boʻyicha maʼruza safarida qatnashdi[3]. Uning shaxsiy maʼruzalariga koʻp tashrif buyurgan[4]. Taniqli yahudiy anarxist sifatida Katz Filadelfiya Ozodlik ritsarlarining yakshanba kungi anarxistik forumlarida[5] va 1891–yilda Nyu-Yorkdagi Yom Kippur balida[6] maʼruza qilishga taklif qilindi. 1892–yilda Devid Edelshtadt vafot etganidan keyin Katz va Xillel Solotaroff Fraye Arbeter Shtime jurnalini tahrir qildilar[7].
Katz bir yildan kam davom etgan Amerika anarxistik jurnali Varhayt (Haqiqat) asl Yahudiy tilidagi tahririyat kengashida ishlagan[1][8].Moshe Katz Der Vorwarts sotsialistik haftalik jurnalining adabiy muharriri boʻlgan va 1890–yillarning oʻrtalarida Fraye Arbeter Shtime uchun haitusni toʻldiradigan Di Fraye Gezelshaft[4] oylik Yahudiy madaniy jurnaliga hissa qoʻshgan[1]. Katz 1902–yilda tashkil etilgan Nyu-Yorkdagi Yahudiy gazeta yozuvchilar uyushmasining xazinachisi edi[9].Moshe Katz bir nechta anarxistik kitoblarni yahudiy tiliga tarjima qilgan: Piter Kropotkinning „Nonni zabt etish“ (1906), Jan Gravning „Moribund jamiyati va anarxiya“ (1894) va Aleksandr Berkmanning „Anarxistning qamoqxona xotiralari“ (1920 va 1921, ikki jild). Kropotkin va Berkman tarjimalari Avraam Frumkin bilan qilingan[1][7].
Katz 1903–yilgi yahudiylarga qarshi Kishinev pogromidan keyin mehnat sionizmiga qaytdi[10] . Tarixchi Myurrey Fridman Katz millatchilik va konservativ, partiyaviy boʻlmagan qarashlarga oʻtgan sari sionizm uchun oʻzining falsafiy anarxizmini ortda qoldirganini yozgan. Katz Filadelfiyaga Nyu-York nashri bilan raqobatlasha oladigan kuchli Yahudiy nashrini yaratish uchun olib kelingan. U 1914–yil fevral oyidan boshlab kundalik gazeta boʻlgan Di Yiddishe velt (Yahudiy dunyosi[4])ni tahrir qildi. Filadelfiyaga koʻchib oʻtgan sanoqli taniqli Nyu-York yahudiylaridan biri sifatida u adabiy va jurnalistik dunyodan turli xil munosabatlar olib keldi. yozuvchi Shmuel Niger va shoir Morris Rosenfeld kabi taniqli shaxslarning asl yozuvi. Di Yiddishe velt Nyu-York Yahudiy davriy nashrlari[11]ning kuchli tengdoshi edi va Katz mahalliy miqyosda „adabiy qalam kapitani“ sifatida hurmatga sazovor boʻlgan[12]. Nyu-York Yiddish davriy nashrlaridan farqli oʻlaroq, Di Yiddishe velt mafkuraviy moyillikka ega emas edi va yahudiy oʻquvchilarini keng jalb qilish uchun moʻljallangan edi.Moshe Katz Filadelfiyadagi yahudiy muhojirlar jamiyatining boshqa joylarda yoritilmagan jihatlarini qamrab olgan[12].
Rus inqilobidan keyin Katz yahudiylarning qanday yashayotganini koʻrish uchun Rossiya va Ukrainaga sayohat qildi. Uning sayohatdagi sherigi Isroil Fridlander oʻldirildi va Katz ham ukrainalik pogromistlardan zoʻrgʻa qochib qutuldi. Filadelfiyaga qaytib, u 1934–yilgacha Di Yiddishe veltni tahrir qilishni davom ettirdi, u muharrir sifatida almashtirildi. Gazeta Buyuk Depressiya davridan omon qolgan boʻlsa-da, 1941-yilda[12], Katzning oʻzi jon taslim qilgan yili[1] yopildi.
Tarjimalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- דיא אנארכיטסטישע געזעלשאפט (1894 Yiddish translation of Jean Graveʼs Moribund Society and Anarchy)
- ברויט און פרייהייט (1906 Yiddish translation of Peter Kropotkinʼs Conquest of Bread)
- געפענגיס־עראינערונגען פון אן אנארכיסט (1920-1921 Yiddish translation of Alexander Berkmanʼs Prison Memoirs of an Anarchist)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Falk 2008.
- ↑ Avrich 1988, s. 180.
- ↑ Avrich 1988, ss. 183–184.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Weinstein & Wolfthal 2018, s. 62.
- ↑ Avrich 1988, s. 178.
- ↑ Avrich 1988, s. 181.
- ↑ 7,0 7,1 Avrich 1988, s. 185.
- ↑ Avrich 1988, s. 179.
- ↑ Avrich 1988, ss. 186–187.
- ↑ {{Cite book |last1=Howe |first1=Irving |title=World of our Fathers |date=1989 |url=https://archive.org/details/worldofourfather00howe/ |language=en [[|isbn=978-0-8052-0928-0 |publisher=Schocken Books |location=New York |p=294 }}
- ↑ Friedman 1983, s. 86.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Friedman 1983, s. 87.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Avrich, Paul „Jewish Anarchism in the United States“, . Anarchist Portraits. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1988 — 176–199-bet. ISBN 978-0-691-04753-9. OCLC 17727270.
- Emma Goldman: A Documentary History of the American Years, Vol. 2: Making Speech Free, 1902–1909. University of Illinois Press, 2008. ISBN 978-0-252-07543-8.
- Friedman, Murray. Jewish Life in Philadelphia, 1830-1940. Institute for the Study of Human Issues, 1983 — 86–87-bet. ISBN 978-0-89727-050-2.
- Weinstein, Bernard; Wolfthal, Maurice „The Jewish Unions in America: Pages of History and Memories“, . The Jewish Unions in America, Pages of History and Memories. Open Book Publishers, 2018 — 13–316-bet. ISBN 978-1-78374-353-7.