Molodilo

Molodilo^[1]^[2] (lotincha: Sempervívum) — Semizakdoshlar (Crassulaceae) oilasiga mansub gulli oʻsimliklarning turkumi. Turkumning ilmiy nomi semper (lot. — „har doim“) va vivus („tirik“) degan maʼnoni anglatadi^[3].

Nomi

Molodilo nomi boshqa oʻsimlikka ham ega boʻlishi mumkin — oʻsha Semizaklar oilasidan boʻlgan achchiq semizak (lotincha: Sédum ácre).

Ushbu turkumning baʼzi turlari (shuningdek, boshqa Semizakdoshlar turlari) ruscha „tosh atirgul“ va „quyon karam“ nomlariga ega^[4].

Botanik tavsifi

Koʻp yillik goʻshtli oʻtlar, bezli tuklar bilan oʻsib chiqqan, kamdan-kam hollarda deyarli yalangʻoch, 1-15 sm diametrli barglarning juda zich koʻp bargli toʻpbarglarini va barglarning kichik toʻplarini ushlab turuvchi koʻplab stolonlarni hosil qiladi.

Gullaydigan poyalari odatda mayda bezli tuklar bilan oʻsadi, tik va shoxlanmagan. Monokarpiklar. Barglari sukkulent, tartib bilan joylashgan, butun, odatda tuxumsimon yoki choʻzinchoq, oʻtkir yoki uchi uchli, qirrasi boʻylab kirpiksimondir.

Gullari muntazam, 8-20 oʻlchamli, ikki jinsli, qoʻsh gulkosali, deyarli turgʻun, yassi-popuksimon toʻpgul boʻlib yigʻilgan, ularning alohida toʻpgullari — monoxaziyadir. Kosachabargi goʻshtli, tagi birlashgan, tekis qirrali, odatda qisqa oddiy yoki bezli tuklar bilan qoplangan, kamdan-kam hollarda tuksiz. Gulbarglari nishtarsimon, har doim kosachabargdan uzunroq, odatda yulduzsimon, qirralari va tashqi tomoni oq, sariq, sargʻish-yashil, qizil, pushti yoki binafsha rangda. Changchisi barglaridan ikki baravar koʻp, 16 dan 40 gacha; gulbarglarga qarama-qarshi boʻlganlar ularga birikib va tartib bilan joylashganlari esa alohida oʻsadi. Changchi ipi odatda zichlashgan, tukli yoki kamdan-kam tuksiz boʻladi. Changdoni choʻzinchoq tuxumsimon. Nektar bezlari past urugʻli, mayda, qatlamsimon, choʻqqisi butun shaklda. Ginetsey 8-20 ta teng yonli boʻlmagan, choʻzinchoq tuxumsimon, odatda bezsimon, oʻsimtasimon serbarglardan holi. Stilodiy urugʻdondan biroz kaltaroq, tekis, yalangʻoch. Tumshuqchalari kichik, boshchali.

Mevasi 8-20 dona choʻzinchoq tuxumsimon yoki deyarli lansetsimon, bezli tuklari, koʻp urugʻli barglari bor.

Kelib chiqishi va tarqalishi

Bu turkum taxminan 30-50 turni birlashtiradi. Markaziy, Janubiy, Sharqiy Yevropa, Kavkaz, Kichik Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyoda, asosan, togʻli hududlarda tarqalgan.Markaziy Rossiyada bir turi — rus molodilosi (Sempervivum ruthenicum), Kavkazda — kavkaz molodilosi (Sempervivum caucasicum) oʻsadi.Tabiatda ham, xonaki oʻsimlik sifatida ham juda oson gibridlanadi. Koʻp navlari bor.

Qoʻllanilishi

Baʼzi turlar — masalan, sharonos molodilosi (Sempervivum globiferum) — manzarali bogʻ oʻsimliklari sifatida foydalaniladi. Xalq tabobatida isitma, epilepsiya va boshqa kasalliklarda qoʻllanadi^[5].

Taksonomiya

Sempervivum L. Species Plantarum 1: 464. 1753.

Turlari

Sempervivum turkumi aʼzolarini tanib olish oson, lekin uning turlarini ajratish juda qiyin, chunki hatto bir turning vakillari ham har xil oʻsish sharoitida va yilning turli vaqtlarida har xil koʻrinishi mumkin. Molodilolarning koʻp turlari bir-biridan aniq farqlanmasdan tavsiflangan. Turlarni aniqlash muammosi tabiiy turlararo gibridlar paydo boʻlishining yuqori chastotasi bilan murakkablashadi^[6].

The Plant List (2010)^[7] boʻyicha turlar roʻyxati:

Sempervivum arachnoideum L. — Toʻrsifat Molodilo, yoki toʻrli Molodilo
Sempervivum armenum Boiss. & Huet — Arman Molodilosi
Sempervivum calcareum Jord.
Sempervivum carpathicum Wettst. ex Prodán — Karpat Molodilosi
Sempervivum caucasicum Rupr. ex Boiss. — Kavkaz Molodilosi
Sempervivum ciliosum Craib — Kipriksimon Molodilo
Sempervivum dolomiticum Facchini
Sempervivum fauconnettii Reut.
Sempervivum ×giuseppii Wale
Sempervivum globiferum L. — Sharonos Molodilosi
Sempervivum grandiflorum Haw.
Sempervivum heuffelii Schott
Sempervivum jakucsii Pénzes
Sempervivum kindingeri Adamovic
Sempervivum kosaninii Praeger
Sempervivum leucanthum Pancic
Sempervivum macedonicum Praeger — Molodilo makedonskoe
Sempervivum marmoreum Griseb. — Marmar Molodilo
Sempervivum minutum (Kunze ex Willk.) Nyman ex Pau
Sempervivum montanum L. — Togʻ Molodilosi
Sempervivum octopodes Turrill
Sempervivum pittonii Schott, Nyman & Kotschy
Sempervivum rhenanum (Hegi & Schmid) Law.
Sempervivum ruthenicum Schnittsp. & C.B.Lehm. — Rus Molodilosi
Sempervivum tectorum L. — Yopishqoq Molodilo
Sempervivum ×thompsonianum Wale
Sempervivum transcaucasicum Muirhead — Kavkazorti Molodilosi
Sempervivum vicentei Pau
Sempervivum wulfenii Hoppe ex Mert. & W.D.J.Koch
Sempervivum zeleborii Schott

Manbalar

↑ Николаева М. Г., Паутова И. А.. Краткий словарь русских названий растений. СПб.: Росток, 2002 — 28-bet. ISBN 5-94668-012-9. (Wayback Machine saytida 2013-05-24 sanasida arxivlangan).
↑ Бялт 2012.
↑ Об условности указания класса двудольных в качестве вышестоящего таксона для описываемой в данной статье группы растений см. раздел «Системы APG» статьи «Двудольные».
↑ Живучка // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
↑ „Целебные свойства Молодила“. OptimusBlack4 (2013-yil 14-iyun). 2013-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 2013.
↑ Молодило // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
↑ „Sempervivum“ (en). The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/. Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden (2010). 2013-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-avgust.

Adabiyotlar

Sempervivum // Botanicheskiy slovar / sost. N. I. Annenkov. — SPb.: Tip. Imp. AN, 1878. — XXI + 645 s.
Jivuchka // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
Molodilo // Myoziya — Morshansk. — M. : Sovetskaya ensiklopediya, 1974. — S. 480. — (Bolshaya sovetskaya ensiklopediya : [v 30 t.] / gl. red. A. M. Proxorov ; 1969—1978, t. 16).
Бялт В. В., Гапон В. Н., Васильева И. М. „Молодило“, . Очиток, молодило и другие толстянковые, 7000 экз, Цветочный калейдоскоп, М.: ООО «Издательство Астрель», ООО «Издательство АСТ», ООО «Транзиткнига», 2004 — 109—114-bet. ISBN 5-17-020601-1. ISBN 5-271-09112-0. ISBN 5-9578-0368-5. UDK 635.9

Molodilo / Byalt V. V. // Meotskaya arxeologicheskaya kultura — Mongolo-tatarskoe nashestvie. — M. : Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya, 2012. — S. 691. — (Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya : [v 35 t.] / gl. red. Yu. S. Osipov ; 2004—2017, t. 20). — ISBN 978-5-85270-354-5.

Havolalar

Sempervivum (angl.): svedeniya o taksone na sayte Tropicos.

[1] Николаева М. Г., Паутова И. А.. Краткий словарь русских названий растений. СПб.: Росток, 2002 — 28-bet. ISBN 5-94668-012-9. (Wayback Machine saytida 2013-05-24 sanasida arxivlangan).

[FOOTNOTEБялт2012-2] Бялт 2012.

[3] Об условности указания класса двудольных в качестве вышестоящего таксона для описываемой в данной статье группы растений см. раздел «Системы APG» статьи «Двудольные».

[4] Живучка // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[5] „Целебные свойства Молодила“. OptimusBlack4 (2013-yil 14-iyun). 2013-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 2013.

[6] Молодило // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[7] „Sempervivum“ (en). The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/. Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden (2010). 2013-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-avgust.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]