Liberiya prezidenti
| Liberiya Respublikasi prezidenti | |
 | |
| Amaldagi shaxs: | George Weah |
| Rahbarlik qiladi: | 2018-yil 22-yanvar |
| Vakolat muddati: | olti yil, ikkinchi muddatga nomzod boʻla oladi |
| Sayt: | Rasmiy sayt |
Liberiya Respublikasi prezidenti Liberiya davlati va hukumati rahbaridir. Prezident ijroiya hokimiyati rahbari va Liberiya Qurolli Kuchlarining bosh qoʻmondoni vazifalarini bajaradi.
1847-yilda Liberiya mustaqillikka erishgunga qadar Liberiya Hamdoʻstligida ijro etuvchi hokimiyatni Liberiya gubernatori boshqargan. Ushbu rahbar Amerika mustamlakachilik jamiyati tomonidan tayinlangan. 1847-yilgi Konstitutsiya gubernatorlikning ijro etuvchi vakolatlarini prezidentlikka oʻtkazdi. Bunda asosan Qoʻshma Shtatlar prezidentligidan namuna olingan.
1847-yildan 1980-yilgacha prezidentlik lavozimini faqat ameriko-liberiyaliklar, Liberiyaga koʻchib kelganlar va ularning avlodlari egallagan. Respublikachilar partiyasi va Haqiqiy viglar partiyasidan iborat boʻlgan dastlabki ikki partiyaviy tizim 1878-yilda tugagan. Oʻshanda Anthony W. Gardinerning saylanishi haqiqiy viglar boshchiligidagi 102 yillik bir partiyaviy tizimning boshlanishi edi. 1980-yilda Samuel Doe boshchiligidagi norozi armiya zobitlari amalga oshirgan davlat toʻntarishidan soʻng Haqiqiy viglarning bir partiyaviy boshqaruvi tugab, prezidentlik oʻrni 1985-yilgi umumiy saylovlarda Doe saylangunga qadar boʻshab qoldi. Bundan tashqari, prezidentlik lavozimi 1990-yilda Doe agʻdarilib, oʻldirilganidan soʻng boshlangan birinchi Liberiya fuqarolar urushi davrida yetti yilga va 2003-yilgi Ikkinchi Liberiya fuqarolar urushi tugaganidan keyin yana ikki yilga boʻshab qoldi.
1986-yilgi Konstitutsiyaga koʻra, prezident saylov huquqiga ega boʻlganlar tomonidan toʻgʻridan-toʻgʻri olti yillik muddatga saylanadi va yana bir marta qayta saylanishi mumkin. Umuman olganda, 25 kishi, jumladan, Afrikada birinchi saylangan ayol davlat rahbari Ellen Johnson Sirleaf prezident lavozimida ishlagan. 2018-yil 22-yanvarda George Weah Liberiyaning yigirma beshinchi va amaldagi prezidenti sifatida qasamyod qildi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1838-yilda Liberiya Hamdoʻstligi tashkil etilgandan soʻng, ijro etuvchi hokimiyat Liberiya gubernatori zimmasiga yuklangan boʻlib, u Amerika mustamlakachilik jamiyatining roziligi bilan tayinlanib, xizmat qilgan. Birinchi gubernator Thomas Buchanan 1838-yildan 1841-yil, vafotigacha xizmat qilgan. Uning oʻrniga Liberiya gubernatori lavozimini birinchi afrikalik shaxs Joseph Jenkins Roberts egalladi.
1847-yilda mustaqillikka erishgach, Roberts Liberiyaning birinchi prezidenti etib saylandi. 1847-yilgi Konstitutsiyada mahalliy aholining saylov huquqini rad etilib, saylovchilar uchun koʻchmas mulkka egalik qilish talabi qoʻyildi. Natijada, 1980-yilda etnik krahn Samuel Doe boshchiligidagi harbiylar prezident William Tolbertni hokimiyatdan agʻdarib, oʻldirgunga qadar prezidentlik lavozimini faqat ameriko-liberiyalik shaxslar egallab kelishdi. Prezidentlik lavozimi 1980-yildan 1986-yilgacha boʻsh qoldi. Ijro etuvchi hokimiyatni Doe Xalq qutqaruv kengashi rahbari sifatida amalga oshirgan. Doe 1985-yilgi umumiy saylovda prezident etib saylanib, Ameriko-liberiyalik elitadan boʻlmagan birinchi prezidentga aylandi. Doe 1990-yilda birinchi Liberiya fuqarolar urushi boshlanganidan soʻng hokimiyatdan agʻdarilib, oʻldirilgan. Urush davomida prezidentlik lavozimi boʻsh qolgan.
1997-yilgi umumiy saylovlar natijasida Charles Taylor prezident boʻlib, 2003-yil 11-avgustda Ikkinchi Liberiya fuqarolar urushini tugatish boʻyicha tinchlik bitimi doirasida isteʼfoga chiqqunga qadar hokimiyatda qoldi. Charlesning vorisi Moses Blah oʻsha yilning 13-oktyabrida ijro hokimiyatini Liberiya Milliy oʻtish davri hukumati raisi Gyude Bryantga topshirdi. 2005-yilda Ellen Johnson Sirleaf birinchi ayol prezident etib saylanganidan keyin prezidentlik faoliyati 2006-yil 16-yanvardan qayta tiklandi.
George Weah 2017-yilda Liberiyaning 25-prezidenti sifatida ish boshladi. Amaldagi prezident Ellen Johnson Sirleaf 91-sonli Ijroiy farmonni imzoladi. Shu asosda Liberiya „hokimiyatning 70 yildan ortiq vaqt davomida demokratik yoʻl bilan saylangan bir prezidentdan boshqa bir demokratik yoʻl bilan saylangan prezidentga oʻtkazilishini boshdan kechirmagani sababli, Prezidentlikning oʻtish davri boʻyicha Qoʻshma guruh tuzildi [...]“[1].
Vakolat va majburiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Liberiya prezidentligi asosan Qoʻshma Shtatlar prezidentligidan namuna olgan.
Ijroiya funksiyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]1986-yilgi Konstitutsiya prezidentga Senatning maslahati va roziligi bilan vazirlar mahkamasining barcha vazirlari, sudyalar, elchilar, sheriflar, okrug amaldorlari va harbiy xizmatchilarni tayinlash huquqini beradi. Bundan tashqari, prezident oʻz xohishiga koʻra barcha tayinlanganlarni lavozimidan ozod qilish huquqiga ham ega. Prezident shuningdek, afv etishi yoki jazo va jarimalarni bekor qilishi mumkin. Prezident tashqi siyosatning barcha masalalarini boshqaradi, ammo har qanday shartnomalar yoki xalqaro hujjatlar Qonunchilik palatasi tomonidan ratifikatsiya qilinishi kerak. Bundan tashqari, prezident Liberiya Qurolli kuchlari bosh qoʻmondoni ham hisoblanadi.
Konstitutsiya, shuningdek, prezidentga urush yoki fuqaroviy tartibsizliklar vaqtida zaruratga qarab favqulodda holat eʼlon qilish va fuqaroviy erkinliklarni toʻxtatib qoʻyish huquqini beradi. Habeas korpus bundan mustasno. Deklaratsiyadan keyin yetti kun ichida prezident Qonun chiqaruvchi organga deklaratsiya sabablarini bayon qilishi kerak. Keyin ikkala palata ham uchdan ikki qism koʻpchilik ovoz bilan uni ma’qullashi kerak. Aks holda, prezident favqulodda holatni bekor qilishi kerak.
Qonunchilik funksiyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prezident Vakillar palatasi va Senat qabul qilgan barcha qonun hujjatlarini imzolashi kerak. Prezident har ikki palatada uchdan ikki qism koʻpchilik ovoz bilan bekor qilinishi mumkin boʻlgan har qanday qonunga veto qoʻyish huquqiga ega. Bundan tashqari, qonun loyihasini imzolash uchun yigirma kunlik muddat tugashi qonun chiqaruvchi organning tanaffusiga toʻgʻri kelganda, prezident qonun hujjatlarini imzolashdan bosh tortish orqali shaxsiy veto qoʻyishi mumkin. Prezident milliy manfaatlar uchun zarur deb topilganda, qonun chiqaruvchi majlis muddatini kechiktirishi yoki navbatdan tashqari sessiya chaqirishi mumkin. Prezident, shuningdek, har yili qonun chiqaruvchi organga mamlakat holati toʻgʻrisida hisobot berishi kerak.
Nomzodga talablar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Amaldagi Konstitutsiyaga koʻra, prezidentlikka nomzod quyidagi sifatlarga ega boʻlishi kerak:
- Liberiyada tugʻilgan fuqaro boʻlish (Konstitutsiyaning 27 (b) moddasiga binoan, fuqarolik „qora tanli yoki qora tanli kelib chiqish“ bilan cheklangan);
- oʻttiz besh yoshdan kichik boʻlmasligi;
- kamida 25,000 AQSh dollari qiymatidagi koʻchmas mulk egasi boʻlishi;
- kamida oʻn yil davomida Liberiyada muqim yashagan boʻlishi.
Bundan tashqari, prezidentlikka nomzod Liberiya vitse-prezidenti bilan bir okrugdan boʻlmasligi kerak.
Muddat va saylov
[tahrir | manbasini tahrirlash]1847-yilgi dastlabki Konstitutsiyaga koʻra, prezident ikki yillik muddatga saylangan. 1907-yil 7-mayda bu muddat toʻrt yilga uzaytirilgan[2]. Ushbu tuzatishga koʻra, yangi prezident sakkiz yil xizmat qila olar va cheksiz toʻrt yillik muddatga qayta saylanishi mumkin edi. William Tolbert prezidentligi davrida Konstitutsiyaga prezidentni bitta sakkiz yillik muddat bilan cheklaydigan oʻzgartirish kiritildi. 1976-yilga kelib qonun chiqaruvchi organlarda avvalgi tizimga qaytish uchun chaqiriqlar paydo boʻldi. Biroq Tolbert mavjud tizimni qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qilib, muddat chegaralarini olib tashlash uchun har qanday konstitutsiyaviy tuzatishlarga veto qoʻyishga vaʼda berdi.[3].
Hozirda prezident umumiy ovoz berish yoʻli bilan olti yildan ikki muddatga saylanadi. 1986-yilgi Konstitutsiyaga muvofiq, prezidentlik saylovlari ikki bosqichli tizimda amalga oshiriladi. Bunda birinchi turda yagona nomzod koʻpchilik ovozga ega boʻlmasa, eng koʻp ovoz olgan ikki nomzod oʻrtasida ovoz berishning ikkinchi bosqichi oʻtkaziladi. Har bir muddat saylovdan keyingi yil yanvar oyining uchinchi dushanbasi tush vaqtida boshlanadi va tugaydi[4]. Oʻz inauguratsiyasi vaqtida har bir prezident Konstitutsiyaga muvofiq, Konstitutsiyani saqlash va himoya qilishga hamda qonunni sodiqlik bilan bajarishga vaʼda berib, prezidentlik qasamyodini qabul qilishi shart. Qasamyodni Liberiya bosh sudyasi qonun chiqaruvchi organning qoʻshma sessiyasi oldida oʻtkazadi.
Rezidensiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]2006-yil iyul oyida sodir boʻlgan yongʻin tufayli zarar yetgan rezidensiyaning ayrim qismlarida taʼmirlash ishlari olib borilayotgan edi. Natijada prezident idorasi yaqin atrofdagi Tashqi ishlar vazirligi binosiga koʻchirilgan[5]. 2022-yilning 14-fevralida rezidensiya qayta ochilgan[6].
Boshqaruvchilar roʻyxati
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Siyosiy partiyalar
- Boshqa fraksiyalar
| No. | Tasvir | Ismi (Tugʻilgan–Oʻlgan) |
Vakolat muddati | Siyosiy partiyasi | Saylangan | Vitse prezident | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Lavozimga kelgan | Lavozimdan ketgan | Lavozimdagi vaqti | |||||||
| 1 | 
|
Joseph Jenkins Roberts (1809–1876) |
1848-yil 3-yanvar | 1856-yil 7-yanvar | 8 yil, 4 kun | Mustaqil | 1847 | Nathaniel Brander | |
| 1849 | Anthony D. Williams | ||||||||
| 1851 | |||||||||
| 1853 | Stephen Allen Benson | ||||||||
| 2 | .jpg)
|
Stephen Allen Benson (1816–1865) |
1856-yil 7-yanvar | 1864-yil 4-yanvar | 7 yil, 362 kun | Mustaqil | 1855 | Beverly Page Yates | |
| 1857 | |||||||||
| 1859 | Daniel Bashiel Warner | ||||||||
| 1861 | |||||||||
| 3 | 
|
Daniel Bashiel Warner (1815–1880) |
1864-yil 4-yanvar | 1868-yil 6-yanvar | 4 yil, 2 kun | Respublikachilar partiyasi | 1863 | James M. Priest | |
| 1865 | |||||||||
| 4 | 
|
James Spriggs Payne (1819–1882) |
1868-yil 6-yanvar | 1870-yil 3-yanvar | 1 yil, 362 kun | Respublikachilar partiyasi | 1867 | Joseph Gibson | |
| 5 | 
|
Edward James Roye (1815–1872) |
1870-yil 3-yanvar | 1871-yil 26-oktyabr (Tashkil etilgan) |
1 yil, 296 kun | True Vhig partiyasi | 1869 | James Skivring Smith | |
| 6 | 
|
James Skivring Smith (1825–1892) |
1871-yil 26-oktyabr | 1872-yil 1-yanvar | 67 kun | True Vhig partiyasi | Vakant (1871-yil 26-oktyabr — 1872-yil 1-yanvar) | ||
| 7 |
|
Joseph Jenkins Roberts (1809–1876) |
1872-yil 1-yanvar | 1876-yil 3-yanvar | 4 yil, 2 kun | Respublikachilar partiyasi | 1871 | Anthony W. Gardiner | |
| 1873 | |||||||||
| 8 |
|
James Spriggs Payne (1819–1882) |
1876-yil 3-yanvar | 1878-yil 7-yanvar | 2 yil, 4 kun | Respublikachilar partiyasi | 1875 | Charles Harmon | |
| 9 | 
|
Anthony W. Gardiner (1820–1885) |
1878-yil 7-yanvar | 1883-yil 20-yanvar (Isteʼfoga chiqqan) |
5 yil, 13 kun | True Vhig partiyasi | 1877 | Alfred Francis Russell | |
| 1879 | |||||||||
| 1881 | |||||||||
| 10 | 
|
Alfred Francis Russell (1817–1884) |
1883-yil 20-yanvar | 1884-yil 7-yanvar | 352 kun | True Vhig partiyasi | Vakant (1883-yil 20-yanvar — 1884-yil 7-yanvar) | ||
| 11 | 
|
Hilary R. W. Johnson (1837–1901) |
1884-yil 7-yanvar | 1892-yil 4-yanvar | 7 yil, 362 kun | True Vhig partiyasi | 1883 | James Thompson | |
| 1885 | |||||||||
| 1887 | |||||||||
| 1889 | |||||||||
| 12 | 
|
Joseph James Cheeseman (1843–1896) |
1892-yil 4-yanvar | 1896-yil 12-noyabr (Vafot etgan) |
4 yil, 313 kun | True Vhig partiyasi | 1891 | William D. Coleman | |
| 1893 | |||||||||
| 1895 | |||||||||
| 13 | 
|
William D. Coleman (1842–1908) |
1896-yil 12-noyabr | 1900-yil 11-dekabr | 4 yil, 29 kun | True Vhig partiyasi | Vakant (1896-yil 12-noyabr — 1898-yil 3-yanvar) | ||
| 1897 | Joseph J. Ross | ||||||||
| 1899 | |||||||||
| Vakant (1899-yil 24-oktyabr — 1902-yil 3-yanvar) | |||||||||
| 14 | 
|
Garretson W. Gibson (1832–1910) |
1900-yil 11-dekabr | 1904-yil 4-yanvar | 3 yil, 24 kun | True Whig Party | |||
| 1901 | Joseph D. Summerville | ||||||||
| 15 | 
|
Arthur Barclay (1854–1938) |
1904-yil 4-yanvar | 1912-yil 1-yanvar | 7 yil, 362 kun | True Vhig partiyasi | 1903 | ||
| Vakant (1905-yil 27-iyul — 1906-yil 1-yanvar) | |||||||||
| 1905 | J. J. Dossen | ||||||||
| 1907 | |||||||||
| 16 | 
|
Daniel Edward Howard (1861–1935) |
1912-yil 1-yanvar | 1920-yil 5-yanvar | 8 yil, 4 kun | True Vhig partiyasi | 1911 | Samuel George Harmon | |
| 1915 | |||||||||
| 17 | .jpg)
|
Charles D. B. King (1875–1961) |
1920-yil 5-yanvar | 1930-yil 3-dekabr (Isteʼfoga chiqqan) |
10 yil, 332 kun | True Vhig partiyasi | 1919 | Samuel Alfred Ross | |
| 1923 | Henry Too Wesley | ||||||||
| 1927 | Allen Yancy | ||||||||
| 18 | 
|
Edwin Barclay (1882–1955) |
1930-yil 3-dekabr | 1944-yil 3-yanvar | 13 yil, 31 kun | True Vhig partiyasi | James Skivring Smith Jr. | ||
| 1931 | |||||||||
| 1939 | |||||||||
| 19 | 
|
William Tubman (1895–1971) |
1944-yil 3-yanvar | 1971-yil 23-iyul (Vafot etgan) |
27 yil, 201 kun | True Vhig partiyasi | 1943 | Clarence Lorenzo Simpson | |
| 1951 | William Tolbert | ||||||||
| 1955 | |||||||||
| 1959 | |||||||||
| 1963 | |||||||||
| 1967 | |||||||||
| 1971 | |||||||||
| 20 | 
|
William Tolbert (1913–1980) |
1971-yil 23-iyul | 1980-yil 12-aprel (Oʻldirilgan) |
8 yil, 264 kun | True Vhig partiyasi | Vakant (1971-yil 23-iyul — 1972-yil aprel) | ||
| James Edward Greene | |||||||||
| 1975 | |||||||||
| Vakant (1977-yil 22-iyul — 1977-yil 31-oktyabr) | |||||||||
| Bennie Dee Warner | |||||||||
| — | 
|
Samuel Doe (1951–1990) |
Xalq qutqaruv kengashi rahbari 1980-yil aprel — 1986-yil 6-yanvar |
10 yil, 150 kun | Harbiy / Milliy demokratik partiya |
||||
| 21 | 1986-yil 6-yanvar | 1990-yil 9-sentyabr (Oʻldirilgan) |
1985 | Harry Moniba | |||||
| — | 
|
Amos Sawyer (1945–2022) |
Milliy birlik muvaqqat hukumati prezidenti 1990-yil 9-sentyabr — 1994-yil 7-mart |
3 yil, 179 kun | Liberiya Xalq partiyasi | ||||
| — |
|
David D. Kpormakpor (1935–2010) |
Davlat kengashi raisi 1994-yil 7-mart — 1995-yil 1-sentyabr |
1 yil, 178 kun | Mustaqil | ||||
| — |
|
Wilton G. S. Sankawulo (1937–2009) |
Davlat kengashi raisi 1995-yil 1-sentyabr — 1996-yil 3-sentyabr |
1 yil, 2 kun | Mustaqil | ||||
| — |
|
Ruth Perry (1939–2017) |
Davlat kengashi raisi 1996-yil 3-sentyabr — 1997-yil 2-avgust |
333 kun | Mustaqil | ||||
| 22 | 
|
Charles Taylor (1948-yilda tugʻilgan) |
1997-yil 2-avgust | 2003-yil 11-avgust (Isteʼfoga chiqqan) |
6 yil, 9 kun | Milliy vatanparvarlik partiyasi | 1997 | Enoch Dogolea | |
| Vakant (2000-yil 24-iyun — 2000-yil 24-iyul) | |||||||||
| Moses Blah | |||||||||
| 23 | 
|
Moses Blah (1947–2013) |
2003-yil 11-avgust | 2003-yil 14-oktyabr (Isteʼfoga chiqqan) |
64 kun | Milliy vatanparvarlik partiyasi | Vakant (2003-yil 11-avgust — 2003-yil 14-oktyabr) | ||
| — | 
|
Gyude Bryant (1949–2014) |
Oʻtish davri hukumati raisi 2003-yil 14-oktyabr — 2006-yil 16-yanvar |
2 yil, 94 kun | Liberiya Harakat partiyasi | ||||
| 24 | 
|
Ellen Johnson Sirleaf (born 1938) |
2006-yil 16-yanvar | 2018-yil 22-yanvar | 12 yil, 6 kun | Birlik partiyasi | 2005 | Joseph Boakai | |
| 2011 | |||||||||
| 25 | .jpg)
|
George Weah (1966-yilda tugʻilgan) |
2018-yil 22-yanvar | Amaldagi | 6 yil, 258 kun | Demokratik oʻzgarish uchun kongress | 2017 | Jewel Taylor | |
Xronologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „President Sirleaf Issues Executive order No. 91 – Establishing the Joint Presidential Transition Team of 2017“. Executive Mansion. 2017-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-dekabr.
- ↑ Starr, Frederick. Liberia: Description, History, Problems, Chicago, 1913 — 256-bet. „history Liberia monrovia.“
- ↑ "Pres. Tolbert Says 'No' To Evil Tradition: Vows to Veto Any Amendment To Keep Him In Office". [Monrovia] Sunday Express 1976-03-21: 1/2.
- ↑ „The Constitution of the Republic of Liberia [ Table of Contents ]“.
- ↑ Daygbor, Nathaniel. „Mansion's Renovation Not Priority“ (2010-yil 20-sentyabr).
- ↑ „Liberia: President Weah to Move in the Executive Mansion on February 14“ (en-US). FrontPageAfrica (2022-yil 8-fevral). Qaraldi: 2022-yil 18-fevral.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Enno Schulz, "Presidents of Liberia.