Kontent qismiga oʻtish

Kuranko davlati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

   

Kuranko
Jami aholisi
over 2 million[1]
Muhim aholiga ega hududlar
 Guinea 2,000,000[citation needed]
 Sierra Leone 313,384[2]
Tili
Kuranko, French, English, Krio
Dini
Predominately Islam
Bog'liq etnik guruhlar
Lele people, Mikhifore people, Susu people, Yalunka people, Mandinka people, other Mandé peoples

Koranko, Kolanko, Kooranko, Koronko, Kouranko, Kulanko, Kurako, Kuronko, Kuranke yoki Karanko[3][4] deb ham ataladigan Kuranko Gvineya va Syerra-Leoneda yashovchi mande xalqidir. Koranko shimoli-sharqiy Syerra-Leone va janubiy Gvineyadagi tog'li hududning katta qismini egallaydi. Ushbu geografik mintaqada turli dialektlarni, shuningdek, alohida ijtimoiy guruhlarni topish mumkin. Umuman olganda, Korankolar uzoq yillar davomida qabilalar aralashib ketganiga qaramay, alohida etnik o'ziga xoslikni saqlab qolgan tinch xalqdir. Har bir Kuranko qishlog'ini boshliq va bir guruh oqsoqollar boshqaradi.

Korankolar Niger-Kongo tillari oilasining Mande boʻlimining lahjasi boʻlgan Kuranko tilida (yoki Koranko) soʻzlashadi.[5] Kuranko nomidan islomiy xalqdir, ammo bu alohida hududdagi ko'p odamlar hali ham an'anaviy diniy e'tiqodlarga ergashadilar va bu dinning barcha qat'iy protokollariga rioya qilmasdan musulmonlar deb o'zlarini namoyon qiladilar. Kurankolar Mandinka tiliga o'xshash tilda gaplashadi va ularning tilini qo'shni va yaqin ittifoqchilaridan biri Mandinka va Susu xalqi tushunishi mumkin.[5]

Kuranko shimoli-sharqiy Syerra-Leone tog'lari ichida Gvineyaga cho'zilgan tog'li hududni egallaydi. Bu mintaqada tegishli yo'l tizimlari yo'q va osonlik bilan kirish imkoni yo'q, Kuranko ijtimoiy jihatdan izolyatsiya qilingan. Bu Kurankolarning ko'pchiligi nega o'zlarining an'anaviy madaniyati va dinini saqlab qolishganini tushuntirishi mumkin.[6]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurankolar taxminan 1650—1720-yillarda yashagan jangchi Mansa Kama boshchiligida hozirgi Gvineya hududidan hozirgi Syerra-Leone hududiga koʻchib oʻtgan[7] Mansa Kama hozirda Koinadugu tumanining Sengbe boshliqligi tarkibiga kiruvchi Kamadugu va shu kungacha boshliq bo'lib kelgan Xolifaga asos solgan.[7] Kama 1600-yillarning oxirida islomiy alfa bilan mintaqa bo'ylab keng sayohat qildi va yo'lda ko'plab harbiy janglarga duch keldi.[7] Bunga uning nomi bilan atalgan Kamadugu shahrini tashkil etish kiradi.[7] Oxir-oqibat u yangi Kuranko mamlakatining markaziga aylangan Rovalaga joylashdi va u yerda o'limigacha etakchi bo'lib qoldi.[7]

Iqtisodiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurankolar asosan ov va savdo bilan shug'ullanadi va ulavarning asosiy bandligi dehqonchilikdan iborat boladi.[8] Ularning kelib chiqishi savanna erlarida bo'lganligi sababli, ular o'zlarining yashash joylarini ushbu tur sifatida saqlab qolish uchun faol choralar ko'rdilar, jumladan, ov jarayonining bir qismi sifatida o't qo'yish, katta o'simliklar dunyosi va o'rmonzorlar hukmronlik qilmasligini ta'minlash uchun.[8] Kurankolar vaqt o'tishi bilan janubga ko'chib o'tganidek, ular bu savanna va yonayotgan turmush tarzini saqlab qolishdi, bu esa savanna erlari chegarasining asta-sekin janubga siljishiga olib keldi. (Ushbu rivoyat Mansa Kama davri bilan cheklangan. Biroq, Kuranko tarixi o'sha paytda sahnaga yangi kelgan Kamadan tashqarida. bu voqeani haqiqiy Kuranko tarixi nuqtai nazaridan aytib berish kerak.)[8]

Madaniyat va urf-odatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuranko madaniyatidagi erkaklar balog'at yoshiga etganda turli tashabbus marosimlarini o'tkazadilar va ular buni qilganda yashirin "klub" a'zolari bo'lishadi.[9] Boshlanish sunnat to'yi, o'quv mashg'ulotlari va muayyan kiyim-kechaklarni kiyish huquqidan iborat.[9] Boshlangandan so'ng, erkaklar turmush qurish huquqiga ega bo'lib, tanlangan ayolning oilasiga kelin narxini to'laydilar.[9] Kurankolar ko'pxotinli, ba'zi erkaklarning bir nechta xotini bor.[9]

Kuranko xalqi, shuningdek, Bondo maxfiy jamiyatining amaliyotidan foydalanadi, bu qizlarning balog'atga etishi bilan bog'liq munosabatlarni asta-sekin, ammo qat'iy o'rnatish, tug'ilish, axloq va to'g'ri jinsiy aloqa bo'yicha munozaralarni o'rnatishga qaratilgan. Jamiyat o'z a'zolarining hayoti davomida farovonligidan ham manfaatdor.[10][11][12]

Diniy va an'anaviy e'tiqodlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuranko erlari Syerra-Leonening Islomni o'z dini sifatida qabul qilgan birinchi hududlardan biri bo'lgan va Kurankolarning ko'pchiligi nominal musulmondir.[13] Biroq, mintaqa juda yakkalanib qolgan va islom dinining ko'plab rasmiy jihatlariga rioya qilinmaydi.[13] Odamlar siyosiy jihatdan islomiy emas, katolik va islom afrikalik aholisi o'rtasidagi dixotomiya bu yerda asosiy muammo emas.[13]

Rasmiy islom o'rniga xalq o'zining qadimgi dinining ko'p jihatlariga e'tiqod qilishda davom etmoqda.[13]

Kurankolarning fikricha, o'rmonlar, daryolar va tog'larda Nyenne nomi bilan mashhur odamlar yashaydi. Bular "buta ruhlari" bo'lib, ular Kurankoning hayotiga turli yo'llar bilan ta'sir qiladi deb ishoniladi. Ajdodlar ruhi va tabiiy ekotizim Kuranko ma'naviy hayotining asosini tashkil qiladi[14]

Kuranko otasining ismi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Marah
  • Kaloko
  • Kargbo
  • Koroma

Taniqli Kuranko odamlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Mansa Kama, Syerra-Leone shimoli-sharqidagi buyuk Kuranko jangchisi
  • Karefa Kargbo, Syerra-Leonelik siyosatchi
  • Kaifala Marah,[15] Syerra-Leonening sobiq moliya vaziri
  • Aminata Kamissoko, gvineyalik musiqachi
  • Augustus Kargbo, Serra-Leonelik futbolchi
  • Ibrohim Kargbo, Serra-Leonelik futbolchi
  • Kamso Mara, gvineyalik futbolchi
  • Mamudu Mara, gvineyalik futbolchi
  • Muhammad Mara, gvineyalik futbolchi
  • Fantacee Wiz, Serra-Leonelik musiqachi

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ "Guinea: A movement asks the state to create a Kouranko prefecture". Guinee7.com (in French). 19 September 2020. Retrieved 19 September 2020.
  2. ↑ "Sierra Leone 2015 Population and Housing Census National Analytical Report" (PDF).
  3. ↑ West, Harry G. "Ethnographic Sorcery" (p.24); 2007.
  4. ↑ „Kouranko (Peuple d'Afrique)“. 2012-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 19-avgust.
  5. ↑ 5,0 5,1 Fyle, Magbaily C.. Historical Dictionary of Sierra Leone. Scarecrow Press, 2006 — 96-bet. ISBN 9780810865044. 
  6. ↑ Bankole Kamara Taylor. Sierra Leone: The Land, Its People and History. New Africa Pres, 2014 — 141–142-bet. ISBN 978-9987-16-038-9. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 „Heroes“. Sierra Leone Web. Qaraldi: 2016-yil 2-noyabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Fairhead, James. Misreading the African Landscape: Society and Ecology in a Forest-Savanna Mosaic. CUP Archive, 1996 — 34-bet. ISBN 9780521563536. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Schierling, Jake. From Football to Freetown. WestBowPress, 2013 — 130–133-bet. ISBN 9781490804538. 
  10. ↑ Pemunta, N. V., & Tabenyang, C.-J. (2017).
  11. ↑ Bjälkande, Owolabi, et al.
  12. ↑ „FMG in Sierra Leone“. 28TooMany, Registered Charity: No. 1150379. 2021-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-avgust.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Coulter, Chris. Bush Wives and Girl Soldiers. Cornell University Press, 2015 — 62-bet. ISBN 9780801457241. 
  14. ↑ Ingold, Tim. Companion Encyclopedia of Anthropology. Taylor & Francis, 2002 — 604-bet. ISBN 9780415286046. 
  15. ↑ Fornah. „Who should President Koroma Look for?“. Qaraldi: 2016-yil 7-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuranko_davlati&oldid=5180574" dan olindi