Kohong
Xitoylik savdogarlar yoki gonghang gildiyasi boʻlgan Kohong, baʼzan kehang yoki gonghang deb ham ataladi. (Sin sulolasi davrida – 1644-1911) Kantonda (hozirgi Guanchjou) import-eksport monopoliyasini boshqargan. 1839-1842-yillardagi Birinchi afyun urushigacha boʻlgan vaqt davomida Xitoy va Yevropa oʻrtasidagi savdo aloqalari faqat Kohong orqali amalga oshirildi. Bu tizim 1760-yilda imperator Syanlun farmoni bilan rasmiylashtirilgan. Kohongni tashkil etgan xitoylik savdogarlar hangshang va ularning chet ellik hamkasblari yanghang (soʻzma-soʻz „chet el savdogarlari“) deb atalgan.[1]
Asosi va tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1704-yilda Baoshang tizimi oʻrnatildi. Ushbu tizim bir qator xitoylik savdogarlarga gʻarb savdogarlari bilan savdo qilish uchun litsenziya berardi. Chunki ular gʻarbliklardan boj yigʻishda yordam berib, savdo manfaatlarini hukumat daromadlari yigʻimi bilan muvaffaqiyatli muvofiqlashtirdi. Bu keyingi Kohong tizimining asosi edi.[2]
XIX asrda yaratilgan "Xitoy va Sharq savdosi boʻyicha amaliy risola" muallifi Jon Fippsning soʻzlariga koʻra, 1790-yillarda savdogar Poankeequa[3] :85gildiyaga asos solgan. Xitoylik tarixchi Immanuel S. Y. Xsu bu borada 1720-yildan oldingi sanani keltiradi[4]
| Yil | Raqam | Yil | Raqam | Yil | Raqam | Yil | Raqam | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1757 | 26 | 1791-yil | 5~6 | 1811-yil | 10~12 | 1831-yil | 10 | |||
| 1759 | >20 | 1792 | 12 | 1813-yil | 10~13 | 1832-yil | 10 | |||
| 1760 | 9 | 1794-yil | 10 | 1815-yil | 10 | 1833-yil | 10 | |||
| 1765 | 10 | 1795-yil | 10 | 1822 | 11 | 1834-yil | 10 | |||
| 1776 | 8 | 1796-yil | 10 | 1823-yil | 11 | 1835-yil | 10 | |||
| 1777 | 8 | 1798-yil | 8 | 1824-yil | 10 | 1836-yil | 11 | |||
| 1778 | 8 | 1799 | 8 | 1825 | 10 | 1837-yil | 13 | |||
| 1779 | 8 | 1800 | 8 | 1826-yil | 10 | 1838-yil | 11 | |||
| 1781-yil | 4 | 1801-yil | 8 | 1827 | 9 | 1839-yil | 10 | |||
| 1782-yil | 9 | 1807 | 12 | 1828 | 7 | |||||
| 1786-yil | 20 | 1808 | 9 | 1829 | 7 | |||||
| 1790 | 5 | 1810 | 10 | 1830 | 10 |
Vaqtlar oʻtishi bilan Kohong aʼzoligi Xitoy markaziy hukumati tomonidan savdo-sotiqni, xususan, choy va ipak savdosi huquqlarini Gʻarb bilan yuritish huquqiga ega boʻlgan 26 ta savdogar[7] orasida oʻzgarib turdi.[1] Ular oʻsha paytda bu ishni qilishga vakolatli yagona guruh boʻlib, ularni mamlakatdagi barcha tashqi savdoning asosiy nazoratchilariga aylantirgan.
Gʻarb bilan savdo
[tahrir | manbasini tahrirlash]qarang: Kanton tizimi
Kanton shahrida (Guanchjou) Koxonga Sin imperiyasining tashqi savdo monopoliyasi berildi. U Yangi Dunyodan gʻarb kumushi va Sin imperiyasining qimmatbaho buyumlari oʻrtasidagi savdoni nazorat qildi[8] Sin hukumati va butun dunyo 'rtasidagi savdoda Kohong savdo gildiyalari asosiy boʻgʻin edi.[8] Guanchjou Sin savdo tarmogʻi va Yevropa savdo guruhlari oʻrtasidagi yagona rasmiy savdo porti boʻlganligi sababli, Kohong gʻarb bilan savdoda monopoliyaga ega edi. Shu sababli gʻarbliklarning chinni, ipak va ipak mahsulotlariga boʻlgan yuqori darajadagi talabidan foyda koʻrdi. gʻarb bilan savdoda eng muhim ashyo bu choy edi. Inglizlar tomonidan „Hoppo“ nomi bilan tanilgan daromadlar vazirligining amaldori nazorati ostida Kohong gʻarb savdo guruhlari bilan savdoda monopoliyaga ega edi. Shuningdek, gʻarbliklar ular Sin iqtisodiyoti uchun taqdim etgan juda muhim ashyo boʻlmish kumushning ham asosiy yetkazib beruvchisi edi.[9][10]
Yevropa kuchlari va Sin imperiyasi oʻrtasidagi savdoni nazorat qilishiga qaramay, Koxong koʻpincha xavfli pozitsiyalarni egallagan. Xoppo esa ularning tayinlanishi va moliyasi ustidan ulkan hokimiyatga ega edi.[8] Bundan tashqari, anʼanaviy Konfutsiy ijtimoiy ierarxiyasidagi savdogarlarning ijtimoiy mavqei pastligi sababli, Kohong savdogarlari koʻpincha Xoppodagi byurokratik xoʻjayinlarining rahm-shafqatiga muhtoj boʻlishgan.[11] Kohongdagi savdogar oʻzining uch yillik vakolat muddati davomida oʻz boshliqlariga koʻplab pora, yigʻimlar, xayriya va sovgʻalar berishga majbur boʻlardi, natijada daromad keskin pasayib ketardi.
Shunga qaramay, ular nazorat qilgan daromadli savdo natijasida Kohong gildiyalari juda boyib ketishdi, ularning shaxsiy boyliklari Sin sulolasida va hatto dunyoda eng yuqori oʻrinlardan birini egalladi. oʻz taʼsirini saqlab qolish uchun ular mahalliy aholi va byurokratiyaning eng yuqori darajasigacha boʻlgan amaldorlar Sin hukumatiga Kantonning gʻarbiy dunyo bilan rasmiy savdoning yagona joyi sifatidagi maqomini saqlab qolish uchun takliflar bildirishlarini taʼminladilar.[11] Vaqti-vaqti bilan ushbu munitsipal savdo monopoliyasi Britaniya hukumati bilan qizgʻin savdoga kirishdi, biroq imperiya xohlagan tovarlarni olish uchun boshqa portlarni qidirdi.
Konsoo fondi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kohong bundan keyin Konsoo jamgʻarmasining nazoratchisi boʻlib qoldi (aslida oʻn uchta faktoriya koʻchasidagi Kohong ofisining nomi). U 1781-yilda tashkil etilgan tizim boʻlib, yigʻimlardan yigʻilgan pul mablagʻlaridan foydalanadi. Yakka tartibdagi savdogarlarning savdo boʻyicha har qanday bankrotlik holati hongning yil oxiridagi qarzlarini qoplash, hukumat va Hoppo byurokratlari tomonidan talab qilingan turli undirishlarni toʻlash bilan shugʻullandi. Rasmiy ravishda, fond uchun undiriladigan stavka tovarlar qiymatining 3 foizini tashkil etdi. Bu soliq dastlab faqat choyga nisbatan qoʻllangan boʻlsa, XVIII asr oxiriga kelib 69 xil mahsulotni qamrab oldi.[12][13]
Afyun savdosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yevropa mustamlakachi davlatlari va Kantondagi Sin sulolasi oʻrtasidagi savdoda kumushga boʻlgan katta ehtiyoj va Amerika koloniyalaridagi qoʻzgʻolonlar tufayli kumush taʼminoti bilan bogʻliq qiyinchiliklar sababli inglizlar qimmatbaho metalning oʻrnini bosuvchi vositani izladilar. Qisqa vaqt ichida ingliz savdogarlari oʻzlari xohlagan tovarlarni olish uchun qimmatbaho savdo tovari sifatida afyundan foydalana boshlaganlar. Sin imperiyasining gʻarb bilan savdosi kumushdan afyunga oʻtganligi sababli, Koxong gildiyasi ham giyohvand moddalar savdosiga oʻtdi. Britaniya Hindistonidan kelgan afyun tezda Xitoy bozorlariga koʻchib oʻtdi va ingliz savdogarlari va Sin sulolasi oʻrtasida eng koʻp sotilgan tovar sifatida kumushni ortda qoldirdi. XIX asr boshlarida imperator Daoguanning afyunni taqiqlash toʻgʻrisidagi koʻplab farmonlariga qaramay, gʻarb savdosi endi giyohvand moddalar atrofida qurilgan, shuning uchun ham Kohong savdogarlari giyohvand moddalar savdosida faol ishtirok eta boshladilar.[11] gʻarb savdo iqtisodiy tuzilmasining markazi boʻlgan Kanton shahrida Sin imperatorining farmonlari savdo ierarxiyasiga juda kam taʼsir koʻrsatdi.
Kohong savdogarlari Guanchjou yaqinidagi Lintin orolidan Kanton omborlarga noqonuniy moddalarni olib oʻtish uchun „tezkor qisqichbaqalar“ yoki „koʻchiruvchi ajdarlar“ deb nomlanuvchi kichik kontrabanda kemalaridan foydalanishga yordam berishdi.[8] Bu qayiqlar Sin hukumati tomonidan afyunni ushlash va musodara qilishdan saqlanish va uning Kantonga yetib borishini taʼminlash uchun zarur edi. Shundan soʻng Kohong bu jarayonni oʻz zimmasiga oldi, u oʻz mollarini afyunga sota boshladi va uni Sin hududiga kirish uchun tayyorladi. Kohong Xitoy ichidagi afyun savdosida bevosita ishtirok etmagan boʻlsa-da (bu boshqa savdogarlar orqali amalga oshirilgan va uni tarqatish jinoyatchilar va muhojirlar kabi ijtimoiy cheklangan tabaqalar tomonidan amalga oshirilgan), ular ushbu moddaning Xitoyga kirish jarayonida juda ham faol edi..[14]
Tugatilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi afyun urushidagi Britaniya gʻalabasidan soʻng, 1842-yilda imzolangan Nankin shartnomasi Britaniyaning Sin hukumatidan bir qancha talablarini, xususan, Kanton tizimini tugatish va Koxong savdogarlari gildiyalarini tarqatib yuborishni talab qildi. Ushbu qarordan soʻng savdo Sin imperiyasining konfutsiycha savdo tizimidan Britaniya imperiyasining diplomatik rasmiy savdo tizimlariga oʻtdi.[10]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Entry on Cohong in the Encyclopædia Britannica“. Encyclopædia Britannica. Qaraldi: 2014-yil 31-yanvar.
- ↑ Ronald C. Po. The Blue Frontier: Maritime Vision and Power in the Qing Empire. Cambridge University Press, 2018 — 152-bet. ISBN 978-1108424615.
- ↑ Van Dyke, Paul A. Images of the Canton Factories 1760–1822: Reading History in Art. Hong Kong: Hong Kong University Press, November 2015. ISBN 9789888208555.
- ↑ Hsu, Immanuel C.Y.. The Rise of Modern China (Chinese). The Chinese University of Hong Kong Press, 2001 — 149-bet.
- ↑ Liang Jiabin (梁嘉彬). Survey of the Thirteen Factories (廣東十三行考) (Chinese). Guangdong People's Publishing (广东人民出版社), 1999.
- ↑ Morse, Hosea Ballou. The Chronicles of the East India Company Trading to China 1635–1834, The Chronicles of the East India Company. Harvard University Press, 1926.
- ↑ Liao. „The Canton Hong System and Commercial Development in Ching Dynasty: a Study (論清代行商制度與貿易發展的關係)“ (Chinese). Taiwan, Taipei: Chinese Culture University. 2014-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 31-yanvar.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Jonathan, Porter. Imperial China, 1350–1900, Lanham, 2016. ISBN 9781442222922. OCLC 920818520.
- ↑ Farris, Jonathan A. (Fall 2007). „Thirteen Factories of Canton: An Architecture of Sino-Western Collaboration and Confrontation“. Buildings & Landscapes: Journal of the Vernacular Architecture Forum. 14-jild. 66–83-bet. doi:10.1353/bdl.2007.0000. JSTOR 20355396.
- ↑ 10,0 10,1 Jonathan, Porter. Imperial China, 1350-1900, Lanham, 2016. ISBN 9781442222922. OCLC 920818520.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 T., Rowe, William. China's last empire : the great Qing. Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard University Press, 2009. ISBN 9780674036123. OCLC 648759723.
- ↑ Phipps, John. A Practical Treatise on the China and Eastern Trade. London: Wm. H. Allen, 1836 — 151-bet.
- ↑ Van Dyke, Paul A.. Merchants of Canton and Macao: Politics and Strategies in Eighteenth-Century Chinese Trade. Hong Kong University Press, 2011 — 29-bet. ISBN 9789888028917.
- ↑ Macauley, Melissa (2009-06-20). „Small Time Crooks: Opium, Migrants, and the War on Drugs in China, 1819–1860“. Late Imperial China (inglizcha). 30-jild, № 1. 1–47-bet. doi:10.1353/late.0.0021. ISSN 1086-3257.