Kipriksimonlarda konjugatsiya

Kiprikli hujayralardagi konjugatsiya Colpoda cucullus

Siliatlarda konjugatsiya – bu siliatlarning jinsiy jarayo kuzatilib, yadrolarning yonidagi hujayralar oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri aloqa qilish jarayonida oʻtishi bilan birga keladi. Bu oʻziga xos jinsiy jarayonning borligi siliatlarning oʻziga xos belgilaridir. Kipriklardagi jinsiy jarayon, odatiy koʻrinishdagi jinsiy jarayondan farqli oʻlaroq, gametalarning shakllanishi bilan birga kelmaydi, shusababli ularda zigota yoʻq. Bundan tashqari, siliatlarning konjugasiyasi koʻpayish, yaʼni hujayralar sonining koʻpayishi bilan birga kelmaydi, shuning uchun siliatlarda konjugatsiya koʻpayishsiz jinsiy jarayonning odatiy namunasidir. Kipriklarda konjugatsiya jarayonining borishi Э. Маупасом tomonidan 1889-yilda yaratilgan.

Yadro dualizmi

Infuzoriya hujayralari qoʻsh yadro mavjud: ulardanmikronukleus (Mi) (generativ yadro), u diploid xromosomalar toʻplami mavjud, keyingisi yuqori poliploid makronukleus (Ma) (vegetativ yadro). Hujayralarda eng oddiy ikkita yadroning borligi yadro dualizmi deyiladi. Siliatlarda konjugatsiya jarayoni bevosita shu ikki yadro bilan bogʻliq.

Jaeayonning kechishi

Konʼyugatsiya u Andoza:Bt-ruslat

1. Jinsiy sheriklar bilan yaqindan munosabatda boʻlgan vegetativ hujayralar qoʻsh hujayrani birlashtirgan nisbatan tor sitoplazmatik koʻprikni yaratadi, lekin hujayraning toʻliq qoʻshilishi kuzatilmaydi (hujayralar bir-biriga hujayra ogʻzi joylashgan tomondan yaqinlashadi).
2. Mi meioz yoʻli bilan boʻlinadi. 4 ta gaploid yadro hosil boʻladi, uchtasi degeneratsiyalanadi va bittasi yana mitotik tarzda boʻlinadi va ikkita gaploid pronukleus hosil qiladi. Bunga parallel ravishda Ma tanazzulga uchraydi va qulab tushadi.
3. Jinsiy sheriklar yadro almashadilar, yaʼni genetik material almashinuvi mavjud.
4. Ikkala hujayraning har birida sitoplazmatik koʻprik orqali kiradigan pronukleus dastlabki pronukleus bilan birlashadi va diploid sinkarionni hosil qiladi.
5. Sitoplazmatik koʻprik buziladi, sheriklar ajralib chiqadi. Endi ularning har birida oʻzgartirilgan genetik material mavjud.
6. Sinkarion bir necha marta mitotik boʻlinadi va hosil boʻlgan yadrolar Ma va Mi ga differensiatsiyalanadi. Shu bilan birga, endomitotik poliploidizatsiya sodir boʻladi.

Paramecium infusoria misolida konjugatsiya bosqichlari:

Genetik nazorati

Keltirilgan ikkita siliatning konjugatsiyaga kirishi va genetik material almashishi shularningu yoki bu jinsiy turga mansubligi bilan tariflanadi, bu oʻz navbatida, genetik jihatdan ajratiladi. Jinsiy turdagi tizim biopolyar boʻlishi mumkin, masalan, Paramecium aurelia, bunda qarama-qarshi jins turlari bir xil gen allellari tomonidan boshqariladigan retsessiv va dominant belgilar sifatida koʻchib oʻtadi. Koʻp jinsiy turlarning holatlari ham maʼlum, jinsiy turni ham bir qancha genlar, ham bir-biriga hukmronlik qiladigan bir genning bir nechta allellari bilan topish mumkin. Jinsiy jarayonga har hil jinsiy turdagi hujayralar kirishi mumkin.

Avtogamiya

Kipriklarda yadro apparatining qayta yaralishi nafaqat konjugatsiya vaqtida, balki avtogamiya holatida ham kuzatilishi mumkin. Bunday paytda, yadro apparati avval tasvirlangan hamma bosqichlardan oʻtadi, ammo ularning barchasi faqat bitta hujayrada sodir boʻladi. Keyin hosil boʻlgan gaploid pronukleuslar birlashadi, xromosomalarning diploid toʻplami tiklanadi, soʻngra makronukleus hosil boʻladi.

Shunday qilib, konjugatsiya oʻzaro urugʻlanishga oʻxshaydi va avtogamiya oʻz-oʻzini urugʻlantirishga oʻxshaydi.

Adabiyotlar

• S. G. Inge-Vechtomov. Genetika s osnovami seleksii. – SPb.: Izdatelstvo N-L, 2010. – 718 s. – ISBN 978-5-94869-105-3.
• G. L. Bilich, V. A. Krijanovskiy. Biologiya. Polniy kurs. V 3 t. – M.: „Oniks 21 vek“, 2002. – T. 3. – 544 s. – 10 000 ekz. – ISBN 5-329-00603-1.