Kontent qismiga oʻtish

Jarohatdan keyingi artrit

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Jarohatdan keyingi artrit
Bilak jarohatidan keyingi artrit
Mutaxassislik Ortopediya
Turlari Jarohatdan keyingi osteoartrit, jarohatdan keyingi yallig‘lanish artriti
Sabablari Jismoniy jarohat
Tashxis usullari Kasallik tarixi, rentgen
Davolash Dori-darmonlar, jarrohlik, fizioterapiya
Dori-darmonlar Nosteroid yalligʻlanishiga qarshi dorilar, kortizon, paratsetamol, kortikosteroid
Takrorlanishi AQShda 5,6 millionga yaqin insonlarda

Jarohatdan keyingi artrit bu boʻgʻim jarohatidan keyingi osteoartritning bir shaklidir[1].

Tasnifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi artrit osteoartritning bir koʻrinishi boʻlib, birinchisi ikkinchisidan keyin paydo boʻlishi mumkin. Shu bilan birga, jarohatdan keyingi artrit surunkali yalligʻlanish artriti rivojlangandan keyin ham paydo boʻlishi mumkin.

Umuman olganda, jarohatdan keyingi artrit ikki guruhga boʻlinadi: jarohatdan keyingi osteoartrit va jarohatdan keyingi yalligʻlanish artriti[2].

Jarohatdan keyingi osteoartroz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi osteoartrit bu jarohatdan keyingi artritning eng keng tarqalgan turi hisoblanadi[3]. 20 va 50% orasida[4] barcha osteoartrit holatlarining oldindan jarohatdan keyingi artrit bilan bogʻliqligi kuzatiladi. Jarohatdan keyingi osteoartrit bilan ogʻrigan bemorlar odatda oldingi jismoniy shikastlanishlarsiz osteoartritga chalingan bemorlarga qaraganda yoshroq boʻladi[5].

Belgilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi artritning alomatlari osteoartrit bilan kechadigan alomatlarga oʻxshaydi. Umumiy alomatlar: qotish, shish, sinovial shish, ogʻriq, qizarish, yumshoqlik, mayinlik, ishqalanish, beqarorlik va shikastlangan boʻgʻimning boʻgʻim ichi qonashi[1][6].

Ushbu alomatlar natijasida jarohatdan keyingi artrit koʻpincha layoqatning yoʻqolishi bilan birga kelib chiqadi.

Xavf omillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi artrit odatda boʻgʻim jarohatidan keyin paydo boʻlganligi sababli, bunday jarohatdan keyin jarohatdan keyingi artrit xavfi sezilarli darajada yuqori. Jarohatdan keyingi artrit xavfini oshiradigan xavf omillari ortiqcha vazn va jismoniy faoliyat hisoblanadi[7]. Ogʻir jismoniy mehnat bilan shugʻullanish va shikastlangan boʻgʻimlarni haddan tashqari zoʻriqtirish natijasida jarohatdan keyingi artrit ancha koʻp uchraydi. Tekshiruvlar shuni koʻrsatdiki, tana vazni indeksining besh birlikka koʻtarilishi jarohatdan keyingi artrit xavfini 35% ga oshiradi[8].

Maʼlum qilinishicha, genetik kasalliklar jarohatdan keyingi artritning tarqalishiga taʼsir qiladi[9][10]. Soʻnggi tekshiruvlarga koʻra, bemorlarning jinsi jarohatdan keyingi artritga ham taʼsir qilishi mumkin. Chunki ayollarda jarohatdan keyingi artrit erkaklarga qaraganda koʻproq uchraydi[11].

Patogenezi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi artrit jarayonini uch bosqichga boʻlish mumkin: bevosita, oʻtkir va surunkali[1][12] .

Dastlabki davr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu bosqich odatda jarohatdan bir necha soniya oʻtgach boshlanadi: u hujayra nekrozi, kollagen tolalarining uzilishi, togʻayning shishishi, boʻgʻim ichiga qon quyilishi (gemartroz) va glikozaminoglikanlar (GAG) miqdorining kamayishi bilan tavsiflanadi[1][13].

Oʻtkir davr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu bosqichda oʻtkir jarohatdan keyingi artrit paydo boʻladi. Matritsa parchalanishi, leykotsitlar infiltratsiyasi, yalligʻlanish mediatorlari, moylash moddalarining yetishmasligi va apoptoz kuzatilishi mumkin. Odatda, oʻtkir faza jarohatdan bir necha soat oʻtgach yuzaga keladi[1][14].

Surunkali davr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Surunkali bosqich jarohatdan oylab yoki yillab keyin yuzaga keladi. Uning odatdagi belgilari boʻgʻimlardagi ogʻriq va harakat cheklanishidir[1][7].

Tashxisi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi artrit bemorning tibbiy tarixi asosida tashxislanadi. Shuningdek, radiografik tasvirlash usullari ham jarohatdan keyingi artritni aniqlashda yordam beradi[15].

Kasallikni boshqarish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Surunkali davrdagi jarohatdan keyingi artritni oldini olish uchun oʻtkir davrdagi jarohatdan keyingi artritni davolash mumkin emas[1]. Surunkali jarohatdan keyingi artritni davolashning koʻplab usullari mavjud[7].

Hayot tarzi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ortiqcha vazn jarohatdan keyingi artrit uchun xavf omili boʻlganligi sababli, tana vaznini boshqarishga yordam beradigan turmush tarzini oʻzgartirish ushbu holatni davolash va oldini olishda muhimdir. Hayot tarzidagi oʻzgarishlar va vazn yoʻqotish koʻpincha zararlangan odamga sogʻlom turmush tarzini qanday amalga oshirish haqida taʼlim berishni oʻz ichiga oladi[16].

Davolash choralari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jismoniy davolash ogʻriqni va jarohatdan keyingi artritning boshqa alomatlarini kamaytirishga yordam berishi mumkin[17]. Massaj terapiyasi[18] va qoʻl bilan davolash[19] usullarining samaradorligi hali toʻliq isbotlanmagan[17][18][19].

Dori vositalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarohatdan keyingi artrit simptomatik ravishda nosteroid yalligʻlanishga qarshi dorilar (NYQD) bilan davolanadi[1][7]. Oʻrtacha belgilarlar uchun paratsetamol ham ishlatiladi[20][21]. Tibbiy davolashning yana bir usuli zararlangan boʻgʻimga kortizon yoki kortikosteroid yuborishdir[1][22].

Jarrohlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar dori-darmonlar, turmush tarzidagi oʻzgarishlar va jismoniy davolash alomatlarni kamaytirish uchun yetarli boʻlmasa, ayniqsa ogʻriq, jarrohlik va boshqa jarohatdan keyingi artritni boshqarish uchun bunday aralashuvlar mavjud. Koʻp hollarda, boʻgʻimni almashtirish yoki togʻayni qayta qoplash tavsiya etiladi. Klinik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, bunday jarrohlik usullari simptomatik ogʻriqni[23][24] va holatni boshqarish bilan bogʻliq xarajatlarni kamaytirishda samarali boʻlishi mumkin[25][26].

Epidemiologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerika Qoʻshma Shtatlardagi barcha osteoartroz holatlarining taxminan 12% jarohatdan keyingi osteoartroz deb tasniflanadi[2]. Bu shuni anglatadiki, faqat AQShda 5,6 milliondan ortiq odam jarohatdan keyingi osteoartrit bilan kasallangan[2]. Ayollar erkaklarga qaraganda koʻproq kasallanadi[11].

Jarohatdan keyingi artrit AQSH sogʻliqni saqlash tizimining har yili umumiy sogʻliqni saqlash xarajatlarining taxminan 3,06 milliard AQSh dollari (0,15%)ni tashkil qiladi[2].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Punzi, Leonardo; Galozzi, Paola; Luisetto, Roberto; Favero, Marta; Ramonda, Roberta; Oliviero, Francesca; Scanu, Anna (6 September 2016). "Post-traumatic arthritis: overview on pathogenic mechanisms and role of inflammation". RMD Open 2 (2): e000279. doi:10.1136/rmdopen-2016-000279. PMID 27651925. PMC 5013366. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5013366. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Brown, Thomas D.; Johnston, Richard C.; Saltzman, Charles L.; Marsh, J. Lawrence; Buckwalter, Joseph A. (November 2006). "Posttraumatic Osteoarthritis: A First Estimate of Incidence, Prevalence, and Burden of Disease" (en-US). Journal of Orthopaedic Trauma 20 (10): 739–44. doi:10.1097/01.bot.0000246468.80635.ef. PMID 17106388. 
  3. ↑ Muthuri, S.G.; McWilliams, D.F.; Doherty, M.; Zhang, W. (2011-11-01). "History of knee injuries and knee osteoarthritis: a meta-analysis of observational studies" (en). Osteoarthritis and Cartilage 19 (11): 1286–1293. doi:10.1016/j.joca.2011.07.015. PMID 21884811. 
  4. ↑ Lohmander, L. Stefan; Englund, P. Martin; Dahl, Ludvig L.; Roos, Ewa M. (October 2007). "The long-term consequence of anterior cruciate ligament and meniscus injuries: osteoarthritis". The American Journal of Sports Medicine 35 (10): 1756–1769. doi:10.1177/0363546507307396. PMID 17761605. http://lup.lub.lu.se/record/608110. 
  5. ↑ Gelber, A. C.; Hochberg, M. C.; Mead, L. A.; Wang, N. Y.; Wigley, F. M.; Klag, M. J. (2000-09-05). "Joint injury in young adults and risk for subsequent knee and hip osteoarthritis". Annals of Internal Medicine 133 (5): 321–328. doi:10.7326/0003-4819-133-5-200009050-00007. PMID 10979876. 
  6. ↑ .„Post Traumatic Wrist Arthritis | Orthopaedic Surgery | Michigan Medicine | University of Michigan“ (en). medicine.umich.edu. Qaraldi: 2018-yil 28-mart.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Anderson, Donald D.; Chubinskaya, Susan; Guilak, Farshid; Martin, James A.; Oegema, Theodore R.; Olson, Steven A.; Buckwalter, Joseph A. (2011-06-01). "Post-traumatic osteoarthritis: Improved understanding and opportunities for early intervention" (en). Journal of Orthopaedic Research 29 (6): 802–809. doi:10.1002/jor.21359. PMID 21520254. PMC 3082940. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3082940. 
  8. ↑ "Body mass index and susceptibility to knee osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis". Joint Bone Spine 79 (3): 291–7. May 2012. doi:10.1016/j.jbspin.2011.05.015. PMID 21803633. 
  9. ↑ Valdes, Ana M; Doherty, Sally A; Muir, Kenneth R; Wheeler, Margaret; Maciewicz, Rose A; Zhang, Weiya; Doherty, Michael (2013). "The genetic contribution to severe post-traumatic osteoarthritis". Annals of the Rheumatic Diseases 72 (10): 1687–1690. doi:10.1136/annrheumdis-2012-202562. PMID 23355107. PMC 3786638. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3786638. 
  10. ↑ "Risk factors for osteoarthritis: genetics". Osteoarthritis and Cartilage 12 Suppl A: S39–44. 2004. doi:10.1016/j.joca.2003.09.005. PMID 14698640. 
  11. ↑ 11,0 11,1 "Epidemiology of osteoarthritis". Clinics in Geriatric Medicine 26 (3): 355–69. August 2010. doi:10.1016/j.cger.2010.03.001. PMID 20699159. PMC 2920533. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2920533. 
  12. ↑ Lieberthal, Jason; Sambamurthy, Nisha; Scanzello, Carla R. (2015). "Inflammation in Joint Injury and Post-Traumatic Osteoarthritis". Osteoarthritis and Cartilage 23 (11): 1825–1834. doi:10.1016/j.joca.2015.08.015. PMID 26521728. PMC 4630675. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4630675. 
  13. ↑ Swärd, P.; Frobell, R.; Englund, M.; Roos, H.; Struglics, A. (November 2012). "Cartilage and bone markers and inflammatory cytokines are increased in synovial fluid in the acute phase of knee injury (hemarthrosis)—a cross-sectional analysis". Osteoarthritis and Cartilage 20 (11): 1302–1308. doi:10.1016/j.joca.2012.07.021. PMID 22874525. 
  14. ↑ Heard, B. J.; Solbak, N. M.; Achari, Y.; Chung, M.; Hart, D. A.; Shrive, N. G.; Frank, C. B. (December 2013). "Changes of early post-traumatic osteoarthritis in an ovine model of simulated ACL reconstruction are associated with transient acute post-injury synovial inflammation and tissue catabolism". Osteoarthritis and Cartilage 21 (12): 1942–1949. doi:10.1016/j.joca.2013.08.019. PMID 24012772. 
  15. ↑ Bierma-Zeinstra, Sita M. A.; Oster, J. Dorinde; Bernsen, Roos M. D.; Verhaar, Jan A. N.; Ginai, Abida Z.; Bohnen, Arthur M. (August 2002). "Joint space narrowing and relationship with symptoms and signs in adults consulting for hip pain in primary care". The Journal of Rheumatology 29 (8): 1713–1718X. PMID 12180735. 
  16. ↑ Cibulka, Michael T.; White, Douglas M.; Woehrle, Judith; Harris-Hayes, Marcie; Enseki, Keelan; Fagerson, Timothy L.; Slover, James; Godges, Joseph J. (2009). "Hip Pain and Mobility Deficits – Hip Osteoarthritis". The Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy 39 (4): A1–25. doi:10.2519/jospt.2009.0301. PMID 19352008. PMC 3963282. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3963282. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Wang, Shi-Yi; Olson-Kellogg, Becky; Shamliyan, Tatyana A.; Choi, Jae-Young; Ramakrishnan, Rema; Kane, Robert L. (2012-11-06). "Physical Therapy Interventions for Knee Pain Secondary to Osteoarthritis: A Systematic Review" (en). Annals of Internal Medicine 157 (9): 632–44. doi:10.7326/0003-4819-157-9-201211060-00007. PMID 23128863. 
  18. ↑ 18,0 18,1 De Luigi, Arthur Jason (May 2012). "Complementary and alternative medicine in osteoarthritis 1". PM&R: The Journal of Injury, Function, and Rehabilitation 4 (5 Suppl): S122–133. doi:10.1016/j.pmrj.2012.01.012. PMID 22632691. 
  19. ↑ 19,0 19,1 French, H. P.; Brennan, A.; White, B.; Cusack, T. (April 2011). "Manual therapy for osteoarthritis of the hip or knee – A systematic review". Manual Therapy 16 (2): 109–117. doi:10.1016/j.math.2010.10.011. PMID 21146444. 
  20. ↑ "The role of acetaminophen in the treatment of osteoarthritis". The American Journal of Managed Care 16 Suppl Management: S48–54. March 2010. PMID 20297877. http://www.ajmc.com/journals/supplement/2010/a278_10mar_pain/a278_2010mar_flood. 
  21. ↑ Zhang, W.; Moskowitz, R. W.; Nuki, G.; Abramson, S.; Altman, R. D.; Arden, N.; Bierma-Zeinstra, S.; Brandt, K. D. et al. (September 2007). "OARSI recommendations for the management of hip and knee osteoarthritis, part I: critical appraisal of existing treatment guidelines and systematic review of current research evidence". Osteoarthritis and Cartilage 15 (9): 981–1000. doi:10.1016/j.joca.2007.06.014. PMID 17719803. 
  22. ↑ Arroll, Bruce; Goodyear-Smith, Felicity (2004-04-10). "Corticosteroid injections for osteoarthritis of the knee: meta-analysis". BMJ 328 (7444): 869. doi:10.1136/bmj.38039.573970.7C. PMID 15039276. PMC 387479. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=387479. 
  23. ↑ Santaguida, Pasqualina L.; Hawker, Gillian A.; Hudak, Pamela L.; Glazier, Richard; Mahomed, Nizar N.; Kreder†, Hans J.; Coyte, Peter C.; Wright, James G. (2008). "Patient characteristics affecting the prognosis of total hip and knee joint arthroplasty: a systematic review". Canadian Journal of Surgery 51 (6): 428–436X. PMID 19057730. PMC 2592576. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2592576. 
  24. ↑ Carr, Andrew J; Robertsson, Otto; Graves, Stephen; Price, Andrew J; Arden, Nigel K; Judge, Andrew; Beard, David J (2012-04-07). "Knee replacement" (en). The Lancet 379 (9823): 1331–40. doi:10.1016/S0140-6736(11)60752-6. PMID 22398175. 
  25. ↑ Jenkins, P. J.; Clement, N. D.; Hamilton, D. F.; Gaston, P.; Patton, J. T.; Howie, C. R. (January 2013). "Predicting the cost-effectiveness of total hip and knee replacement: a health economic analysis". The Bone & Joint Journal 95-B (1): 115–121. doi:10.1302/0301-620X.95B1.29835. PMID 23307684. 
  26. ↑ Daigle, Meghan E.; Weinstein, Alexander M.; Katz, Jeffrey N.; Losina, Elena (2012). "The cost-effectiveness of total joint arthroplasty: a systematic review of published literature". Best Practice & Research. Clinical Rheumatology 26 (5): 649–58. doi:10.1016/j.berh.2012.07.013. PMID 23218429. PMC 3879923. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3879923.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jarohatdan_keyingi_artrit&oldid=5278316" dan olindi