Imlo

Imlo (arab. – toʻgʻri yozish), orfografiya – soʻz va gaplarning, soʻz qismlarining fafika vositalari yordamida toʻgʻri yozilishi; muayyan tildagi toʻgʻri yozish qoidalari majmui. Bu qoidalar soʻzlarning tovush tarkibi hamda soʻz va uning morfologik tarkibining yozilishi, soʻzlarni qoʻshib yoki alohida yozish, bosh harflarni toʻgʻri qoʻllash, boʻgʻin koʻchirish va boshqa bevosita yozuv bilan bogʻliq boʻladi. Shu bois Imlo qoidalari vaziyatga koʻra oʻzgarib ham turadi. Kirill yozuvidagi oʻzbek adabiy tilining Imlo qoidalari 1940-yildan shakllana boshlagan boʻlsa, 1956-yilda. Oʻzbek adabiy tilida fonetik, morfologik, tarixiy-etimologik Imlo qoidalari amal qiladi. Fonetik yozuv Imlo qoidalariga muvofiq ayrim soʻzlarning oʻzak va qoʻshimchalaridagi oʻzgarishlar hisobga olinib, talaffuzga muvofiq yoziladi (koʻk+ga=koʻkka, bogʻ+ga=boqqa, buloq + ga=buloqqa va boshqalar). Morfologik

Orfografiya, aytilganidek, toʻgʻri yozish qonun-qoidalarini oʻrganadi. Buning asosini imlo toʻgʻrisidagi qoida tashkil etadi. Lotin yozuviga oʻtilgandan keyin bu yozuvda ham imlo toʻgʻrisidagi qoida qabul qilish ehtiyoji tugʻildi va u 1995-yil 24-avgustda tasdiqlandi. Hozirgi qoidalar tizimi 7 boʻlim, 82 paragrafdan iborat. Quyida faqat 31-paragrafdan keyingisini keltiramiz.

31. Yonma-yon keladigan undoshlarning imlosi:

• baland,Samarqand, poyezd; doʻst, artist, gʻisht kabi soʻzlarda d, t baʼzan aytilmasa ham yoziladi;
• metall, kilogramm, kilovatt, kongress, kabi o'zlashma so'zlar oxirida bir undosh aytilsa ham ikki harf yoziladi. Lekin bunday soʻzga xuddi shu tovush bilan boshlanadigan qism qoʻshilsa, so'z oxiridagi bir harf yozilmaydi: metall+lar=metallar, kilogramm+mi=kilogrami kabi;

32. ʼ-tutuq belgisi;

• aʼlo, baʼzan, maʼyus, taʼzim; raʼy, taʼb; eʼlon, eʼtibor, eʼtiqod, meʼmor, neʼmat, sheʼr, feʼl; Nu’mon, shu’la kabi oʻzlashma soʻzlarda unlidan keyin shu unli tovushning choʻziqroq aytilishini ifodalash uchun qoʻyiladi; moʻjiza, moʻtadil, moʻtabar, kabi soʻzlarda oʻ unlisi choʻziqroq aytilsa ham, tutuq belgisi qoʻyilmaydi;
• inʼom, sanʼat, qatʼiy, mas’ul kabi oʻzlashma soʻzlarda unlidan oldin shu unli oldingi undosh tovushdan ajratib aytilishini ifodalash uchun qoʻyiladi.

Asos va qoʻshimchalar imlosi

33. Qoʻshimcha qoʻshilishi bilan soʻz oxiridagi unli oʻzgaradi:

• a unlisi bilan tugagan feʼllarga -v, -q, -qi, qoʻshimchasi qoʻshilganda a unlisi o aytiladi va shunday yoziladi: sayla-saylov, sina-sinov, aya-ayovsiz; soʻra-soʻroq, boʻya-boʻyoq; oʻyna-oʻynoqi, sayra-sayroqi kabi;
• i unlisi bilan tugagan koʻpchilik feʼllarga -v, -q qoʻshimchasi qoʻshilganda bu unli u aytiladi va shunday yoziladi: oʻqi-oʻquvchi, qazi-qazuvchi, sovi-sovuq kabi. Lekin i unlisi bilan tugagan ayrim feʼllarga -q qoʻshimchasi qoʻshilganda bu unli i aytiladi va shunday yoziladi: ogʻri-ogʻriq, qavi-qaviq kabi.

Eslatma:

1. undosh bilan tugagan barcha feʼllarga -uv qoʻshiladi: ol-oluv, yoz-yozuv kabi;
2. undosh bilan tugab, tarkibida u unlisi bor feʼlga -uq qoʻshiladi: uz-uzuq, yut-yutuq kabi. Lekin uyushiq, burushiq, uchuriq (shuningdek, bulduriq) kabi soʻzlarning uchinchi boʻgʻinida i aytiladi va shunday yoziladi.

34. k, q undoshi bilan tugagan koʻp boʻgʻinli soʻzlarga, shuningdek, bek, yoʻq kabi ayrim bir boʻgʻinli soʻzlarga egalik qoʻshimchasi qoʻshilganda k undoshi g undoshiga, q undoshi gʻ undoshiga aylanadi va shunday yoziladi: tilak-tilaging, yurak-yuragim, kubok-kubogi, bek-begi; tayoq-tayogʻi, qoshiq-qoshigʻi, yaxshiroq-yaxshirogʻi, yoʻq-yoʻgʻi kabi. Lekin koʻp boʻgʻinli oʻzlashma soʻzlarga, bir boʻgʻinli koʻpchilik soʻzlarga egalik qoʻshimchasi qoʻshilganda k, q tovushi aslicha aytiladi va yoziladi: ishtirok-ishtiroki, ocherk-ocherki, erk-erki, huquq-huquqim, ravnaq-ravnaqi kabi.

35. Quyidagi qoʻshimchalar qoʻshilishi bilan soʻzning tarkibida tovush tushadi yoki oshadi:

1. oʻrin, qorin, burun, oʻgʻil, boʻyin, koʻngil kabi baʼzi soʻzlarga egalik qoʻshimchasi, qayir, ayir kabi feʼllarda nisbat shakli yasovchisi -il qoʻshimchasi, ikki, olti, yetti soʻzlariga -ov, -ala qoʻshimchalari qoʻshilganda ikkinchi boʻgʻindagi unli aytilmaydi va yozilmaydi: qorin-qorni, koʻngil-koʻngli; qayir-qayril, ulugʻ-ulgʻay, sariq-sargʻay kabi;
2. u, bu, shu, oʻsha olmoshlariga -da, -dan, -day, -dagi, -gacha, -cha qoʻshimchalari qoʻshilganda n tovushi qoʻshib aytiladi va shunday yoziladi: unda, bunday, shunda, oʻshancha kabi; bu olmoshlarga egalik qoʻshimchalari quyidagicha qoʻshiladi: burningiz, oʻshanisi kabi;
3. o, oʻ, u, e unlisi bilan tugaydigan soʻzga egalik qoʻshimchasi quyidagicha qoʻshiladi:

• koʻpchilik soʻzlarga egalik qoʻshimchalari -m, -ng, -si; -miz, -ngiz, -si (yoki -lari) shaklida tovush orttirmay qoʻshiladi: bobom, bobong, bobosi; bobomiz, bobongiz, bobosi (yoki bobolari); orzum, orzung, orzusi; orzumiz, orzungiz, orzusi kabi;
• parvo, obroʻ, mavqe, mavzu, avzo soʻzlariga birinchi, ikkinchi shaxs egalik qoʻshimchalari qoʻshilganda bir y tovushi qoʻshib aytiladi va shunday yoziladi: parvoyim, parvoying; parvoyimiz, parvoyingiz; obroʻyim, obroʻying; obroʻyimiz, obroʻyingiz kabi; uchinchi shaxs egalik qoʻshimchasi parvo, avzo, obroʻ, mavqe soʻzlariga -yi shaklida, xudo, mavzu soʻzlariga esa -si shaklida qoʻshiladi: avzoyi, mavzusi kabi (dohiy kabi y undoshi bilan tugagan soʻzlarga ham uchinchi shaxsda -si qoʻshiladi: dohiysi kabi);

4. men, sen olmoshlariga -ni, -ning, -niki qoʻshimchalari qoʻshilganda qoʻshimchadagi n tovushi aytilmaydi va yozilmaydi: meni, mening, meniki; seni, sening, seniki kabi.

36. Quyidagi qoʻshimchalarning birinchi tovushi ikki xil aytilsa ham bir xil yoziladi:

• -bon, -boz qoʻshimchalari baʼzan -von, -voz aytilsa ham hamma vaqt -bon, -boz yoziladi: darvozabon, masxaraboz kabi. Lekin -vachcha qoʻshimchasi hamma vaqt shunday aytiladi va yoziladi: amakivachcha, xolavachcha kabi;
• oʻrin kelishigi va chiqish kelishigi qoʻshimchasining, oʻtgan zamon yasovchisi va uchinchi shaxs koʻrsatkichi -di qoʻshimchasining boshidagi undosh baʼzan t aytilsa ham hamma vaqt d yoziladi: ishda, misdan, ketdi, kelmabdi kabi.

37. Quyidagi qoʻshimchalarning bosh tovushi ikki yoki uch xil aytiladi va shunday yoziladi:

• taqlid so'zdan feʼl yasovchi -illa (chirilla, taqilla) qoʻshimmchasi soʻz tarkibida v yoki u tovushi boʻlganda -ulla aytiladi va shunday yoziladi: shovulla, lovulla, gurulla kabi;
• nisbat shaklini yasovchi -dir qoʻshimchasi jarangli undosh bilan tugagan bir boʻgʻinli soʻzlarga (kel soʻzidan boshqa), shuningdek, z undoshi bilan tugagan orttirma nisbat yasovchisidan keyin qoʻshiladi: quvdir, kuldir; oʻtkazdir, tomizdir kabi. Qolgan barcha hollarda bu qoʻshimcha -tir aytiladi va shunday yoziladi: uyaltir, chaqirtir kabi;
• joʻnalish kelishigi qoʻshimchasi -ga, chegara bildiruvchi -gacha, ravishdosh shaklini yasovchi -gach, -guncha, -gani, -gudek, sifatdosh shaklini yasovchi -gan, buyruq maylining ikkinchi shaxs koʻrsatkichi -gin, shuningdek, -gina qoʻshimchasi uch xil aytiladi va shunday yoziladi:

1. k undoshi bilan tugagan soʻzga qoʻshilganda bu qoʻshimchalarning bosh tovushi k aytiladi va shunday yoziladi: tokka, yoʻlakkacha, koʻnikkach, zerikkuncha, toʻkkani, kichikkina kabi;
2. q undoshi bilan tugagan soʻzlarga qoʻshilganda bu qoʻshimchalarning bosh tovushi q aytiladi va shunday yoziladi: chopiqqa, qishloqqacha, yoqqach, qoʻrqqudek, achchiqqina kabi;
3. qolgan barcha hollarda, soʻz qanday tovush bilan tugashidan va bu qoʻshimchalarning bosh tovushi k va q aytilishidan qatʼi nazar, g yoziladi: bargga, pedagogga, bugʻga, ogʻgan, sigʻguncha kabi.

Qoʻshib yozish

38. xona, noma, poya, bop, xush, ham, baxsh, kam, umum, rang, mijoz, sifat, talab kabi soʻzlar yordamida yasalgan qoʻshma ot va qoʻshma sifatlar qoʻshib yoziladi: qabulxona, tabriknoma, taklifnoma, bedapoya, ommabop, xushxabar, hamsuhbat, orombaxsh, kamquvvat, bugʻdoyrang, umumxalq, sovuqmijoz, devsifat, suvtalab kabi.

39. -(a)r (inkori -mas) qoʻshimchasi bilan tugaydigan qoʻshma ot va qoʻshma sifatlar qoʻshib yoziladi: oʻrinbosar, otboqar, choʻlquvar, ishyoqmas, qushqoʻnmas kabi.

40. Takror taqlid soʻzlarga qoʻshimcha qoʻshish bilan yasalgan ot va fe'llar qoʻshib yoziladi: pirpirak (pir-pir+ak), hayhayla (hay-hay+la), gijgijla (gij-gij+la) kabi,

41. Narsani (predmetni) boshqa biror narsaga nisbatlash (qiyoslash), oʻxshatish yoʻli bilan bildiruvchi qoʻshma ot va qoʻshma sifatlar qoʻshib yoziladi: karnaygul, qoʻziqorin, otquloq, oybolta, devqomat, sheryurak, bodomqovoq, qirgʻiykoʻz kabi.

42. Narsani uning rangi, mazasi, oʻzidagi biror narsasi va shu kabi belgilari asosida bildiruvchi qoʻshma otlar qoʻshib yoziladi: olaqargʻa, qizilishton, achchiqtosh, mingoyoq kabi.

43. Narsaning biror maqsad, ish uchun moʻljallanganligini bildiruvchi qoʻshma otlarqoʻshib yoziladi: kirsovun, qiymataxta, tokqaychi, oshrayhon, koʻzoynak, molqoʻra, nosqovoq kabi.

44. Narsani joyga nisbat berish asosida bildiruvchi qoʻshma otlar qoʻshib yoziladi: togʻolcha, choʻlyalpiz, suvilon, qashqargul kabi.

45. Marosim, afsona kabilarni bildiruvchi qoʻshma otlar qoʻshib yoziladi: kiryuvdi, kelintushdi, qoryogʻdi, Urtoʻqmoq, Ochildasturxon kabi.

46. Qaratuvchili birikmaning bir soʻzga aylanishi bilan yuzaga kelgan qoʻshma otlar qoʻshib yoziladi: mingboshi, soʻzboshi, olmaqoqi kabi.

47. Ikkinchi qismi turdosh ot bilan yoki obod soʻzi bilan ifodalangan joy nomlari qoʻshib yoziladi: Yangiyoʻl, Toʻrtkoʻl, Mirzaobod, Xalqobod kabi. Lekin ikkinchi qismi atoqli ot boʻlgan joy nomlari ajratib yoziladi: Oʻrta Osiyo, Koʻhna Urganch, Oʻrta Chirchiq kabi.

48. Rus tilidan aynan oʻzlashtirilgan yoki soʻzma-soʻz tarjima qilish yoʻli bilan hosil qilingan qoʻshma soʻzlar qoʻshib yoziladi: kinoteatr, radiostansiya, fotoapparat, elrktrotexnika, telekoʻrsatuv, yarimavtomat, bayramoldi, suvosti kabi.

49. Qisqartmaning barcha turlari va ularga qoʻshiladigan qoʻshimchalar qoʻshib yoziladi: SamDu, ToshDuning kabi. Lekin yonma-yon kelgan ikki qisqartma ajratib yoziladi: OʻzXDP MK (Oʻzbekiston Xalq demokratik partiyasi markaziy kengashi) kabi.

50. Bir tovush ikki yoki undan ortiq tovush tarzida aytilsa, bunday holat harfni takror yozish bilan koʻrsatiladi: yoʻoʻq, nimaa, himm, ufff kabi.

Chiziqcha bilan yozish

51. Juft soʻz va takror soʻz qismlari chiziqcha bilan yoziladi: el-yurt, mehr-shafqat, qovun-tarvuz, omon-eson, kecha-kunduz, yozin-qishin, asta-sekin, uch-toʻrt, oʻn-oʻn beshta (10-15 ta), bilinar-bilinmas, bordi-keldi, kuydi-pishdi, don-dun, oz-moz, mayda-chuyda, aldab-suldab, oʻylab-netib, soʻramay-netmay, kiyim-kechak, adi-badi, ikir-chikir, ich-ichidan kabi.

Eslatma

• juft soʻzdan qoʻshimcha yordamida yasalgan soʻzlar ham chiziqcha bilan yoziladi: baxt-saodatli, xayr-xoʻshlashmoq kabi;
• juft soʻz qismlari orasida -u(-yu) bogʻlovchisi kelsa, undan oldin chiziqcha qoʻyiladi va juft soʻz qismlari ajratib yoziladi: doʻst-u dushman (doʻst-dushman), kecha-yu kunduz (kecha-kunduz) kabi;
• yetakchi va koʻmakchi feʼl bir xil shaklda boʻlsa, chiziqcha bilan yoziladi: yozdi-oldi, borasan-qoʻyasan kabi.

52. Belgini kuchaytiruvchi qip-qizil, yam-yashil, dum-dumaloq, kuppa-kunduzi, toʻppa-toʻgʻri, bab-barobar kabi soʻz shakllari chiziqcha bilan yoziladi (lekin oppoq soʻzi qoʻshib yoziladi).

53. Soʻzning -ma, ba- yordamida birlashgan qismlari chiziqcha bilan yoziladi: koʻchama-koʻcha, uyma-uy, rang-barang, dam-badam kabi. Lekin mustaqil ishlatilmaydigan qism qatnashsa, bunday soʻzlar qoʻshib yoziladi: roʻbaroʻ, darbadar kabi.

54. Rus tilidan aynan yoki soʻzma-soʻz tarjima qilish yoʻli bilan olingan soʻzlar asliga muvofiq chiziqcha bilan yoziladi: unter-ofitser, kilovatt-soat kabi.

55. -chi, -a(-ya), -ku,-u(-yu), -da, -e, -ey yuklamalari chiziqcha bilan yoziladi: sen-chi, kutaman-a, mingta-ya, keldi-ku, kelgan-u, qoʻy-e, yashang-e, keldi-ey kabi. Ammo -mi, -oq(yoq), -ov(yov), -gina(-kina, -qina) yuklamalari oʻzidan oldin kelgan soʻzga qoʻshib yoziladi: keliboq, oʻziyoq, koʻrganov, mengina, qoʻshiqqina kabi.

56. Tartib son arab raqami bilan yozilsa, -nchi qoʻshimchasi oʻrniga chiziqcha(-) qoʻyiladi: 7-sinf, 5-"A" sinfi, 60-yillar, 1-sentyabri kabi. Tartib sonni koʻrsatuvchi rim raqamidan keyin chiziqcha yozilmaydi: XX asr, X sinf kabi.

Ajratib yozish

57. Qoʻshma feʼlning qismlari ajratib yoziladi: sarf qil, taʼsir et, tamom boʻl, sotib ol, olib kel, miq etma kabi. 58. Koʻmakchi feʼl va toʻliqsiz feʼl mustaqil feʼldan ajratib yoziladi: aytib ber, olib koʻr, soʻrab qoʻy, koʻra qol, bera boshla, yiqilayozdi; ketgan edi, ketgan emish kabi. Lekin mustaqil feʼl bilan yordamchi feʼl orasida tovush oʻzgarishi boʻlsa, bunday qismlar qoʻshib yoziladi: aytaver (ayta ber), boroladi (bora oladi), bilarkan (bilar ekan) kabi. 59. Koʻmakchilar ajratib yoziladi: shu bilan, soat sayin, borgan sari kabi. Lekin bilan koʻmakchisining -la shakli, uchun koʻmakchisining -chun shakli chiziqcha bilan yoziladi: sen-la, sen-chun kabi.

60. Hamma, har, hech, bir, qay, u, bu, shu, oʻsha soʻzlari oʻzidan keyingi yoki oldingi soʻzdan ajratib yoziladi: hamma vaqt, shu yoqdan kabi. Lekin birpas, biroz, biratoʻla, birvarakayiga, birmuncha, buyon soʻzlari qoʻshib yoziladi. Shuningdek, qay soʻzi yoq, yer soʻzi bilan ishlatilganda bir y tovushi tushsa, bu soʻzlar qoʻshib yoziladi: qayoqqa, qayerda kabi.

61. Sifat oldidan kelib, belgining ortiq yoki kamligini bildiradigan toʻq, jiqqa, tim, liq, lang, och kabi soʻzlar ajratib yoziladi: toʻq qizil, jiqqa hoʻl, tim qora, lang ochiq kabi.

62. Murakkab son qismlari ajratib yoziladi: oʻn bir, bir ming yetti yuz sakson beshinchi kabi.

63. Yildan yilga, tomdan tomga kabi birinchi qismi chiqish kelishigida, ikkinchi qismi joʻnalish kelishigida boʻlgan birikma ajratib yoziladi.

64. Belgining ortiq darjasini bildiruvchi koʻpdan koʻp, tekindan tekin, yangidan yangi, ochiqdan ochiq, qizigandan qizidi kabilar ajratib yoziladi.

65. Izofali birikmalar ajratib yoziladi. Bunda izofa undosh bilan tugagan soʻzlarga i shaklida, unli bilan tugagan soʻzlarga yi shaklida qoʻshiladi: dardi bedavo, nuqtayi nazar, tarjimayi hol kabi. Lekin izofa yozilmaydigan soʻzlar, shuningdek, qismlaridan biri yoki har ikkisi oʻzbek tilida mustaqil ishlatilmaydigan soʻzlar qoʻshib yoziladi: gulbeor (guli beor), dardisar kabi.

Bosh harf imlosi

66. Kishining ismi, ota ismi, familiyasi, taxallusi, ramziy atoqli oti bosh harf bilan boshlanadi: Muhabbat Majidovna, Hamza Hakimzoda kabi:

67. Joy nomlari bosh harf bilan boshlanadi: Andijon, Yangiyoʻl (shaharlar), Naymancha, Buloqboshi (qishloqlar), Bodomzor, Chigʻatoy (mahallalar), Zavraq (dara), Yorqoq (yaylov), Qoratogʻ, Pomir (togʻlar), Oqtepa, Uchtepa (tepalar), Zarafshon, Sirdaryo (daryolar), Yoyilma (kanal); Turkiya, Hindiston (mamlakatlar) kabi. Bunday atoqli ot tarkibidagi sifatlovchi ham bosh harf bilan yoziladi: Shimoliy Kavkaz, Markaziy Qizilqum kabi.

68. Yulduz va sayyoralar, boshqa xil osmon jismlarining atoqli oti bosh harf bilan boshlanadi: Hulkar, Qavs, Mirrix (yulduz va sayyoralar nomi), Tinchlik dengizi (Oydagi relyef nomi) kabi. Yer, quyosh, oy sayyora nomi boʻlib kelgandagina bosh harf bilan yoziladi: Yer Quyosh atrofida, Oy Yer atrofida aylanadi.

69. Madaniy-maishiy va savdo korxonalariga, adabiyot va sanʼat asarlariga, sanoat va oziq-ovqat mahsulotlariga, shuningdek, transport vositalari, sport inshootlariga qoʻyilgan nomlar bosh harf bilan boshlanadi: Tong (mehmonxona), Saodat (firma), Navroʻz (xayriya jamgʻarmasi), Kamalak (matbaa birlashmasi), Gʻuncha (bogʻcha), Botanika (sanatoriya), Paxtakor (stadion), Qutlugʻ qon (roman), Dilorom (opera), Tanovar (kuy), Ozodlik (haykali), Jasorat (yodgorlik), Sino (sovitgich) kabi.

70. Muhim tarixiy sana va bayramlarning nomlari tarkibidagi birinchi soʻz bosh harf bilan boshlanadi: Mustaqillik kuni, Xotira kuni, Ramazon hayiti, Navroʻz bayrami kabi.

71. Davlatlarning, davlat oliy tashkilotlari va mansablarining, xalqaro tashkilotlarning nomidagi har bir soʻz bosh harf bilan boshlanadi: Oʻzbekiston Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, Misr Arab Respublikasi, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Sudining Raisi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon Tinchlik Kengashi kabi. Boshqa tarkibli nomlarda oliy mansabni bildiruvchi birinchi soʻzgina bosh harf bilan boshlanadi: Bosh vazirning oʻrinbosari, Mudofaa vaziri, Yozuvchilar uyushmasi, Oʻzbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi kabi. Vazirliklar va idoralar, korxonalar va tashkilotlar nomi tarkibidagi birinchi soʻz bosh harf bilan boshlannadi: Sogʻliqni saqlash vazirligi, Fan va texnika davlat qoʻmitasi, Fanlar akademiyasi, Tilshunoslik instituti kabi.

72. Davlatning oliy darajali mukofoti nomi tarkibidagi har bir soʻz boshi harf bilan boshlanadi: Oʻzbekiston Qahramoni (unvon), Oltin yulduz (medal). Boshqa mukofotlar, faxriy unvonlar, nishonlar nomidagi birinchi soʻzgina bosh harf bilan boshlanadi: Sogʻlom avlod uchun (orden), Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (faxriy unvon), Matbaa aʼlochisi (nishon) kabi.

73. Gapning birinchi soʻzi bosh harf bilan boshlanadi: Yer tagidan Muqaddasga bir qarab oldim. (O.Y).

Eslatma

• koʻchirma gapdan keyin kelgan muallif gapining birinchi soʻzi (agar u atoqli ot boʻlmasa) kichik harf bilan yoziladi: „Bu men“,—qoʻrqibgina javob berdi koʻlaga. (O.Y);
• xatboshiga gapning sanaluvchi qismlari chiqarilganda bunday qismlar oldidan chiziq qoʻyiladi va ular kichik harf bilan yoziladi:

Maʼmuriy huquqbuzarlik toʻgʻrisidagi ishni koʻrishga tayyorlash vaqtida tegishli organ (mansabdor shaxs) quyidagi masalalarni: —mazkur ishni koʻrib chiqish uning huquq doirasiga kirish-kirmasligini; —maʼmuriy huquqbuzarlik toʻgʻrisidagi protokol va ishga oid boshqa materiallar toʻgʻri tuzilgan -tuzilmaganligini hal qiladi;

• gapning qismlari qavsli raqam yoki qavsli harf qoʻyib sanalsa, bunday qism ham kichik harf bilan yoziladi: Hozirgi oʻzbek adabiy tilining lugʻat boyligi asosan besh manba negizida tarkib topgan:

1. umumturkiy soʻzlar;
2. oʻzbekcha soʻzlar;
3. tojik tilidan kirgan soʻzlar;
4. arab tilidan kirgan soʻzlar;
5. rus tilidan kirgan soʻzlar.

74. Tarkibli nomning bosh harfidan iborat qisqartma, atoqli ot boʻlmagan baʼzi birikmaning qisqartmasi bosh harf bilan yoziladi: AQSH (Amerika Qoʻshma Shtatlari), BMT (Birlashgan Millatlar Tashkiloti), AES (atom elektr stansiyasi) kabi. Qisqartma tarkibida boʻgʻinga teng qism boʻlsa, uning birinchi harfigina bosh harf bilan yoziladi: ToshDTU (Toshkent davlat texnika universiteti) kabi.

Koʻchirish qoidasi

75. Koʻp boʻgʻinli soʻzning oldingi satrga sigʻmay qolgan qismi keyingi satrga boʻgʻinlab koʻchiriladi: toʻq-son, si-fatli, pax-takor, paxta-kor kabi. Tutuq belgisi oldingi boʻgʻinda qoldiriladi: vaʼ-da, maʼ-rifat, mash'-al, inʼ-om kabi.

76. Soʻzning bosh yoki oxirgi boʻgʻinibir harfdan iborat boʻlsa, ular quyidagicha koʻchiriladi:

• soʻz boshidagi bir harfdan iborat boʻgʻin yolgʻiz oʻzi oldingi satrda qoldirilmaydi: a-badiy emas, aba-diy, e-shikdan emas, eshik-dan kabi;
• soʻz oxiridagi bir harfdan iborat boʻgʻin yolgʻiz oʻzi keyingi satrga koʻchirilmaydi: mudofa-a emas, mudo-faa kabi.

77. Oʻzlashma soʻzning boʻgʻinlari chegarasida kelgan ikki yoki undan ortiq undosh quyidagicha koʻchiriladi:

• ikki undosh kelsa, ular keyingi satrga birgalikda koʻchiriladi: dia-gramma, mono-grafiya kabi;
• uch undosh kelsa, birinchi undosh oldingi satrda qoldirilib, qolgan ikki undosh keyingi satrga koʻchiriladi: silin-drik kabi.

78. Bir tovushni koʻrsatuvchi harflar birikmasi (sh, ch, ng) birgalikda koʻchiriladi: pe-shayvon, pe-shona, mai-shat, pi-choq, si-ngil, de-ngiz kabi.

79. Bosh harfdan yoki boʻgʻinga teng qism va bosh harfdan iborat qisqartma, shuningdek, koʻp xonali raqam satrdan satrga boʻlib koʻchirilmaydi: AQSH, BMT, 16, XX kabi.

80. Harfdan iborat shartli belgi oʻzi tegishli raqamdan ajratib koʻchirilmaydi: 5-"A" sinf, 110 gr, 25sm kabi.

81. Atoqli ot tarkibiga kiradigan raqam nomi ajratilgan holda keyingi satrga koʻchirilmaydi: „Navroʻz-92“ (festival), „Oʻqituvchi-91“ (koʻrik-tanlov), „Andijon-9“, „Termiz-16“ (gʻoʻza navlari), „Boing-767“ (samolyot), „Foton-774“ (televizor) kabi.

82. A. J. Jabborov, A. D. Abduvaliyev kabilarda ism va ota ismining birinchi harfiga teng qisqartma familiyadan ajratib koʻchirilmaydi. Shuningdek, v.b.(va boshqalar), sh.k.(shu kabilar) singari harfiy qisqartmalar ham oldingi soʻzdan ajratib koʻchirilmaydi.

1.