Kontent qismiga oʻtish

Ibn Karrom

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Muhammad ibn Karram
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi 190-yil/milodiy 806-yil
Vafoti 255-yil/milodiy 868-yil
Dini Islom
Mazhab Karramiyya[1][Note 1]
Yurisprudensiya Hanafiylik
Asosiy qiziqish(lar)i Aqida, Hadis
Mashhur fikr(lar)i Imon-Iqror tengligi
Mashhur ish(lar)i Kitab 'Azab al-Qabr, Kitab al-Tavhid

Abu Abdulloh Muhammad ibn Karrom as-Sijistoniy zohid, doʻzax haqida vaʼz beruvchi, hadis roviysi hamda Karromiya mazhabining asoschisi boʻlgan soʻzma-soʻz tushinishga moyil ilohiyotchi olimi boʻlgan. Uning qarashlari aksariyat ahli sunna ulamolari tomonidan bid’atchilik, firqachilik va nafratga loyiq deb baholangan. Ibn Karrom antropomorfizm (insonsifatlik) aqidasini ilgari surganlikdqa ayblangan, yaʼni uning asosiy diniy taʼlimoti boʻyicha Xudo moddiy jism (javhar) boʻlib, uning tanasi (jism) bor degan gʻoyani ilgari surgan. Shu sababli, uning izdoshlarini „Mujassima“ (jismlovchlar) va „Mushabbiha“ (Xudoni inson qiyofasiga solishtiruvchilar) deb atashgan[6][7][8][9][10].

Baʼzi manbalarga koʻra, Ibn Karrom arab naslidan boʻlgan va Bani Nizar yoki Bani Turab (Turab xalqi yoki oʻgʻllari)qabilasiga mansub boʻlgan[11]. Baʼzilarning fikricha,[12] Banu Nodir arab qabilasidan kelib chiqqan. Ibn Taymiyya (vafoti:728/1328) undan ilhomlanganligi aytiladi[13].

Ismi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning toʻliq ismi Abu Abdulloh Muhammad ibn Karrom ibn 'Arrof (yoki Iroq) ibn Xuraya (yoki Xizona yoki Xizaba) ibn al-Baroʻ as-Sijistoniy an-Nishopuriy edi[14][15].

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Karrom taxminan 190/806-yillarda Sijistonning Zaranj shahrida tugʻilgan[16]. Xurosonga koʻchib oʻtib,Hirotda Ahmad ibn Harb, Ibrohim ibn Yusuf, Ali ibn Hujr va Abdulloh ibn Molik bilan birga tahsil olgan. Keyin u Makka shahriga koʻchib oʻtgan va u yerda besh yil qolgan. Soʻngra oʻz vatani Sijistonga qaytib, Nishopurga borib, Ahmad ibn Harb[17] huzurida mahalliy hokim Muhammad ibn Tohir ibn Abdulloh (230-248/844-862) tomonidan quvgʻin qilingan. Uning taʼlimotlari jamiyatda nizolar va notinchliklarni keltirib chiqargan. Keyin u Levantga borib, ommaga vaʼz qilish uchun Nishopurga qaytib keldi[18]. Uning vaʼzlari katta olomonni oʻziga jalb qilgan. Ibn Karrom oʻz nutqlarida sunniy va shia aqidalariga tanqidiy yondashgan. Shu sababli Tohiriylar hokimi Muhammad ibn Tohir ibn Abdulloh uni sakkiz yilga qamab qoʻygan. 251/86-yilda ozod boʻlgach, Quddusga koʻchib oʻtgan[19][20].

Ibn Kasir "Al-Bidoya va an-Nihoya" („Boshlanishi va oxiri“) asarida va Muhammad ibn Ahmad al-Maqdisiy (taxminan 945-991) "Ahsan at-Taqosim fi maʼrifat al-Aqolim" („Mintaqalar haqidagi eng yaxshi taqsimot“) asarida Ibn Karrom oʻzining bahsli qarashlarini Isoning beshigi ustuni yaqinida vaʼz qilgani tasdiqlagan, u uerda koʻplab odamlar uni uchratish uchun toʻplanishgan[21] [22]. Uning Iymon (eʼtiqod) haqidagi qarashlari tufayli kitoblari yoqib yuborilgan va hokim tomonidan Quddusdan Ramlaga surgun qilingn[23].

Kitoblar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Karromga quyidagi kitoblar nisbat beriladi:, masalan, Kitab at-Tavhid („Tavhid kitobi“) va Kitab 'Azab al-Qabr („Qabir azobi kitobi“), ammo ularning hech biri bugungi kunda saqlanib qolmagan. Biroq uning eʼtiqodi bir qator tabaqot asarlarida (biografik lugʻatlar) va bid’at asarlarida, jumladan Abu al-Hasan al-Ash’ariyning (vafoti:324/936), Abdulqohir Bagʻdodiy (vafoti:429/1037), at-Tabsir fi ad-Din Abu al-Muzaffar al-Isfarayini (vafoti:471/1078), Abu al-Fath al-Shahristoniy (vafoti:548/1153), Faxriddin ar-Roziy (vafoti:606/1210)[24].

Teologik qarashlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bid’at asarlariga koʻra, Ibn Karrom iymonni (ishonch yoki eʼtiqodni) faqat til bilan tan olish deb hisiblagan, qalb bilan tan olish va amallar bilaqn tasdiqlash zarur emas daeb bilgan murji’alardan biri sanaladi[25].

U: „Alloh boshqa jismlarga oʻxshamaydigan jismdir“ va „Alloh Arshda mustahkam oʻrnashgan boʻlib, uning yuqori qismida shaxsan mavjuddir“ deya taʼkidlagan. Ibn Karramning izdoshlari Qur’ondagi Allohning moddiy tasvirlarini qabul qilib, ularni insoniy tushunchalar asosida tushuntirishga intilganlar. Ibn Karrom izdoshlari „Alloh oʻz arshidek ulkanmi yoki uning yoki kengligi bilan tengmi“ degan masalada ikkilanib qolganlar[26] 'Abdulqohir Bagʻdodiy oʻzining „al-Farq bayn al-Firaq“ asarida ularning taʼlimotlari haqida batafsi maʼlumot bergan[27][28].

U oʻzinig „Azab al-qabr“ („Qabr azobi“) nomli kitobida Allohni yuqorida, Arshda joylashgan, Alloh Arshiga tegib turishi, va Arsh Uning joyi ekanligi va U uning ustida oʻtirishi haqida yozgan. Shuningdek, u Allohning mohiyat va substansiya jihatidan yagona ekanligini, goʻsht, qon va aʼzolardan iborat tanaga ega ekanligini, va yoʻnalishga ega boʻlgani uchun bir nuqtadan boshqasig harakat qila olishini taʼkidlagan. Ibn Karrom oxiratda Allohni koʻrish (beatifik koʻrish) gʻoyasini tasdiqlafgan, biroq bu taʼlimotni uning potentsial fazoviy oqibatlaridan himoya qilmagan[29].

U haqda olimlarning fikri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

U oʻzini Abu Hanifaning izdoshi deb daʼvo qilsa-da, aqidaviy qarashlari hanafiylar, jumladan, Abu Bakr as-Samarqandiy ( vafoti: 268/881-2), al-Hakim as-Samarqandiy (vafoti: 342/953), Abu al-Yusr al-Bazdaviy (vafoti: 482/1089) Abu al-Mu’in an-Nasafiy. (vafoti: 508/1114), as-Saffor al-Buxoriy (vafoti: 534/1139)[30].

Ibn Karrom bir qator olimlar, jumladan, Ibn Hibbon (vafoti:354/965), az-Zahabiy (vafoti:748/1348), Ibn Kasir (vafoti:774/1373), Ibn Hajar al-Asqaloniy (vafoyi:852/1449), ularning barchasi ibn Karromning hisoboti ishonchsiz ekanligini tasdiqladi, chunki u uydirmachi[31][32][33][34].

Salahaddin as-Safodiy (vaf. 764/1363) asarida: Al-Vafi bi al-Vafoyat (), uni adashgan va adashgan antropomorfist deb taʼriflagan va u Ibn Karromni Ibn Xuzayma (vaf. 311/923) maqtab, u bilan bir necha marta uchrashganini aytgan[35].

Ibn Taymiyya (vaf. 728/1328) Sharh al-aqida al-asfahaniyya kitobida oʻz soʻzlari bilan aytganidek, uni himoya qildi:

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

U hijriy 255/869-yilda Safar shahrida Bayt al-Maqdisda (Quddus) vafot etgan va Bob Arihada (Yerixo darvozasi) dafn etilgan[36].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ However, Ibn Taymiyyah did not consider him to have been an anthropomorphist.[2][3]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Much Hasan Darojat, Mohd Fauzi Hamat, and Wan Adli Wan Ramli. "Al-Baqillani's Critique to Anthropomorphist's Concept of The Attributes of God." (2016). p. 2
  2. ↑ 2,0 2,1 'Alawi ibn Abd al-Qadir al-Saqqaf. „ar:كتاب موسوعة الفرق المنتسبة للإسلام“ (ar). dorar.net. — „وقام أيضاً أبو عبد الله محمد بن كرام بسجستان ونواحيها ينصر مذهب أهل السنة والجماعة، والمثبتة للصفات والقدر وحب الصحابة وغير ذلك، ويرد على الجهمية والمعتزلة والرافضة وغيرهم، ويوافقهم على أصول مقالاتهم التي بها قالوا ما قالوا، ويخالفهم في لوازمها، كما خالفهم ابن كلاب والأشعري، لكن هؤلاء منتسبون إلى السنة والحديث، وابن كرام منتسب إلى مذهب أهل الرأي“. 2024-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ 3,0 3,1 'Alawi ibn Abd al-Qadir al-Saqqaf. „ar:كتاب موسوعة الفرق المنتسبة للإسلام - الدرر السنية“ (ar). dorar.net.
  4. ↑ Much Hasan Darojat, Mohd Fauzi Hamat, and Wan Adli Wan Ramli. „Al-Baqillani's Critique to Anthropomorphistʼs Concept of The Attributes of God.“ (2016). pp. 6-7 „Another Anthropomorphist, Ibn al-Karram, also maintained his [referring to Muqatil bin Sulayman who was quoted above] theological belief relying on Christianity in terms of the concept of God“
  5. ↑ Zysow, Aron (15 October 2011). "KARRĀMIYA" (en). Iranica. 15. Encyclopوdia Iranica Foundation. 590–601 b. https://iranicaonline.org/articles/karramiya. "Among later Muslim thinkers Ebn Taymiya (d. 728/1328) stands out as a sympathetic, if critical, student of Karrāmi theology, and he took it upon himself to write an extensive commentary on Faḵr-al-Din Rāzi's anti-Karrāmi work Asās al-taqdis, in which he defended the traditionist and Karrāmi positions on the key points of dispute" <!--->
  6. ↑ Moshe Gil. A History of Palestine, 634-1099. Cambridge University Press, 1997 — 301-bet. ISBN 9780521599849. 
  7. ↑ Nile Green. Sufism: A Global History. John Wiley & Sons, 2012 — 45-bet. ISBN 9781405157612. 
  8. ↑ Al-Dhahabi. „Siyar A'lam al-Nubala' (The Biographies of the Most Noble)“ (ar). Islamweb.net.
  9. ↑ Ibn Hajar al-'Asqalani. „Lisan al-Mizan (Tongue of the Balance)“ (ar). al-eman.com.
  10. ↑ „من هم "الكرامية" ولماذا وصفهم أهل السنة والجماعة بأصحاب البدعة؟“ (ar). Youm7.
  11. ↑ The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy Oliver Leaman: . Bloomsbury Publishing, 2015 — 197-bet. ISBN 9781472569455. 
  12. ↑ „MUHAMMED b. KERRÂM“ (tr). islamansiklopedisi.org.tr. İslâm Ansiklopedisi.
  13. ↑ Zysow, Aron (1988). "Two Unrecognized Karrāmī Texts". Journal of the American Oriental Society 108 (4): 577–587. doi:10.2307/603146. ISSN 0003-0279. 
  14. ↑ Gerlof van Vloten. Les Hachwia et Nabita (fr). Imprimerie nationale, 1899 — 16-bet. 
  15. ↑ Ibn 'Asakir. „Tarikh Madinat Dimashq (History of the City of Damascus)“ (ar) (2012-yil yanvar).
  16. ↑ „Ibn Karram“. Oxford Reference.
  17. ↑ Malamud, Margaret (1994). "The Politics of Heresy in Medieval Khurasan: The Karramiyya in Nishapur". Iranian Studies 27 (1-4): 37–51. doi:10.1080/00210869408701819. ISSN 0021-0862. http://dx.doi.org/10.1080/00210869408701819. 
  18. ↑ Al-Zirikli. „Al-A'lam (The Notable Personalities)“ (ar). al-maktaba.org.
  19. ↑ „Early Sufism in Iran and Central Asia“. independentphilosophy.net.
  20. ↑ Ibn Kathir. „Al-Bidaya wa al-Nihaya (The Beginning and the End)“ (ar). Islamweb.net.
  21. ↑ Ibn Kathir. „Al-Bidaya wa al-Nihaya (The Beginning and the End)“ (ar). Islamweb.net.
  22. ↑ „The Cradle of Jesus and the Oratory of Mary in Jerusalem's al-Haram al-Sharif“. Institute for Palestine Studies.
  23. ↑ The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy Oliver Leaman: . Bloomsbury Publishing, 2015 — 197-bet. ISBN 9781472569455. 
  24. ↑ The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy Oliver Leaman: . Bloomsbury Publishing, 2015 — 197-bet. ISBN 9781472569455. 
  25. ↑ The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy Oliver Leaman: . Bloomsbury Publishing, 2015 — 197-bet. ISBN 9781472569455. 
  26. ↑ Ovey N. Mohammed. Averroesʼ Doctrine of Immortality: A Matter of Controversy. Wilfrid Laurier University Press, 1984 — 62-bet. ISBN 9780889201781. 
  27. ↑ Gibril Fouad Haddad. The Biographies of the Elite Lives of the Scholars, Imams & Hadith Masters. Zulfiqar Ayub, 2015 — 216-bet. 
  28. ↑ „Al-Baghdadi's Al-Farq bayn al-Firaq“ (ar). arrabita.ma.
  29. ↑ „An Introduction to Kalam: (Islamic Theology)“ (ar). Egypt's Dar al-Ifta.
  30. ↑ Ulrich Rudolph. Al-Maturidi and the Development of Sunni Theology in Samarqand. BRILL, 2014 — 77-bet. ISBN 9789004261846. 
  31. ↑ Abd al-Hadi al-Fadli. Introduction to Hadith. ICAS Press, 2011 — 172-bet. ISBN 9781904063476. 
  32. ↑ Al-Dhahabi. „Siyar A'lam al-Nubala' (The Biographies of the Most Noble)“ (ar). Islamweb.net.
  33. ↑ Ibn Kathir. „Al-Bidaya wa al-Nihaya (The Beginning and the End)“ (ar). Islamweb.net.
  34. ↑ Ibn Hajar al-'Asqalani. „Lisan al-Mizan (Tongue of the Balance)“ (ar). al-eman.com.
  35. ↑ Salah al-Din al-Safadi. „Al-Wafi bi al-Wafayat (The Complete Work of Necrologies)“ (ar) (2010-yil yanvar).
  36. ↑ Ibn 'Asakir. „Tarikh Madinat Dimashq (History of the City of Damascus)“ (ar) (2012-yil yanvar). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibn_Karrom&oldid=5396967" dan olindi