Horun Bugʻroxon
| Horun Bugʻroxon | |
|---|---|
| 5-Qoraxoniylar xoqonligi xoqoni | |
|
Mansab davri 970 – 992 | |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi | X asr |
| Otasi | Sulaymon |
| Dini | Islom, sunniy |
| Dafn etilgan joyi | Qashqar |
Horun Bugʻroxon yoki Hasan Bogʻraxon (992-yil) — Qoraxoniylar xoqonligi hukmdori (970 — 992). Oʻgʻli Satuq Bogʻraxon va otasi Yusuf Qodirxon boʻlgan[1].
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]970-yili qoraxoniylar davlatining taxtiga Sulaymonning oʻgʻli, Abdulkarim Sotuqning nabirasi Horun Bugʻroxon oʻtirdi[2]. Bu vaqtga kelib Somoniylar davlati butunlay parokanda boʻlgan, Amudaryoning janubida qudratli hokimlar va lashkarboshilar bir-biri bilan raqobatlashgan holda yetakchilikni qoʻlga olish uchun harakat qilib kelishgan. Horun Bugʻroxon bu vaziyatdan foydalanib, 990-yilda Somoniylar davlatining shimoli-sharqidagi chegara hududi Sayromni, 992-yilda esa Somoniylar poytaxti Buxoroni egalladi. Biroq, bu yerda u kasal boʻlib qoldi va bir necha oy oʻtgach, u chekinishga majbur boʻldi va Qashgʻar yoʻlida vafot etdi[3].
Qoraxoniylarning Fargʻona vodiysini bosib olishi 991—992-yillarda kumush tanga — Fargʻona dirhamining muomalaga chiqarilishi bilan nishonlandi. Dinor va dirhamlar somoniylar poytaxti Buxoroda chiqarilgan boʻlib, ularda xalifadan tashqari faqat Horun nomi tilga olingan. Bular 992-yil 7-maydan 17-avgustgacha boʻlgan davrda Xorunning Buxoroda qisqa muddat boʻlganida nokautga uchragan gʻolib emissiyalar edi. Ular musulmon dunyosi sharqida Somoniylardan yangi sulola — Qoraxoniylar sulolasiga oʻtganligi haqida nafaqat Moverannahr aholisini, balki, asosan, butun islom olamini xabardor qilishlari kerak edi.
Bugʻroxon Horun oʻzining barcha tangalariga Shihob ad-davla unvonini qoʻygan. Tangalarda Horun „moʻminlar amiri“ yoki „Allohning noibi“ deb nomlanadi.
Horunning taqvodorligining faol tabiati Horunni Islomni tarqatuvchi sifatida tasdiqlovchi „Zahir ad-davo“ („Iymonga daʼvat“) unvoni bilan taʼkidlanadi.
Birinchi qoraxoniy tangalari somoniylar anʼanalarini davom ettirmaydi, balki undan boshlanadi. Boshqacha qilib aytganda, Horun (va uning timsolida yangi sulola) paydo boʻlishi bilanoq, u oʻzini butun Somoniylar merosiga daʼvo qiluvchi yangi siyosiy kuch deb eʼlon qildi, lekin sobiq Somoniylar hokimiyati bilan hech qanday aloqasi yoʻq, suveren sifatida emas. faqat suveren, balki koʻproq mos ideal musulmon hukmdor. Xorun Bugʻroxon vafotidan keyin somoniylar Nuh saljuqiylar yordamida Isroil b. Saljuqiylar Zarafshon vodiysida, Sirdaryo havzasida — Fargʻona, Xoʻjand, Ilak bilan Shosh va hatto Isfijobda Somoniylar hokimiyatini tikladilar.
Horun Bugʻroxon oʻrniga 992-yilda taxtga oʻtirgan buyuk xoqon Togʻonxon Ahmad ibn Ali oʻtirdi. Yana oʻgʻillardan biri Yusuf Qodirxon edi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „ILAK-KHANIDS – Encyclopaedia Iranica“. www.iranicaonline.org. Qaraldi: 2019-yil 22-oktyabr.
- ↑ The Cambridge history of Iran., Fisher, W. B. (William Bayne), Cambridge: University Press, 1968–1991 — 157-bet. ISBN 0521069351. OCLC 745412.
- ↑ Hunkan, Ömer Soner (Winter 2007). „Sons of Ali Tegin in Transoxania: The Kutlug Ordu State (1020-1041)“. Bilig (in Turkish). 40: 35-77.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия // Сочинения. Т. I. М. 1963.
- Кочнев Б.Д., Нумизматическая история Караханидского каганата (991 – 1209 гг.). Москва «София», 2006