Gidravlos

Gidravlos yoki gidravlic (grekcha: ὕδραυλις, ὑδραύλος, grekcha: ὕδωρ — suv va aulos ; lotincha: hydraulos, hydraulis) — suvli organ musiqa asbobi, zamonaviy organ ajdodi^[1].

Umumiy maʼlumot

Gidravlos dizaynining birinchi taʼriflari qadimgi antik yozuvchilar — aleksandriyalik Heron (Pneumatica I, 42) va Vitruvius (De archit. X, 8). Afina (Afina. Deypnosof. 174b-e), Vitruvius (De archit. IX, 8.4) va Pliniy Elder (Natur. historia VII, 125) gidravlos ixtirosini Ktesibiyga bogʻlagan .

Suv organi Oʻrta yer dengizi mamlakatlarida va keyinchalik butun Rim imperiyasida juda keng tarqaldi. Shunday qilib, Delfidagi bagʻishlov yozuvida taʼkidlanishicha, qandaydir Antipatr eramizdan avvalgi 90-yillarda musiqachilar tanlovida uzluksiz 2 kun oʻynab, shuhrat qozongan. Organ imperator Neronning sevimli asbobi edi.

Rim imperatorligi davrida gidravlos gladiatorlar janglarida ishtirok etadigan ansambllarning cholgʻu asboblaridan biri boʻlgan (masalan, milodning II asridagi Zliten mozaikasida aks etadi). Bundan tashqari, ushbu musiqa asbobi teatrda, bayramlarda („oʻyinlarda“), marosimlar va sirk tomoshalarida, taniqli insonlarning ziyofatlari va toʻylarida chalingan. Mansabdorlarning davlat lavozimiga kirishish tantanali qasamyod marosimlarida ham gidravlos ham qoʻllangan^[2] .

1931-yilda organning qadimgi Rimning Akvinkum shahrida (Budapesht yaqinida) olib borilgan qazishmalar paytida toʻquvchilar uyushmasi binosi xarobalaridan eramizning 228-yiliga oid metall qismlari topilgan. e.^[3]

Musiqa asbob ishlashi shundayki, havo nasos yoki Heron qurilmasida boʻlgani kabi, mitti shamol tegirmoni tomonidan suvga botirilgan metall sharsimon kameraga puflangan. Bosimning ortishi bilan havo suvni siqib chiqargan hamda qurshab turuvchi quvurchadagi suv darajasini koʻtargan, natijada ortiqcha havo suv ustida koʻtarilgan quvurga qaytgan. Nasos puflashlari oraligʻida metall shardagi havo bosimi bir xilligi tashqi hovuzdagi suv hisobiga saqlanib turgan. Gidravlos 3-4 registrdan iborat boʻlib, ularning har birida 7 dan 18 gacha diatonik sozlash quvurlari mavjud.

Vitruvius tomonidan tasvirlangan Rim namunasida alohida quvurlar orqali yoʻnaltirilgan havo oqimi kvadrat yogʻoch tortma bilan yopiladigan kvadrat kamerada joylashgan klapanlar bilan tartibga solinadi. Har bir tortma ungagina mos keladigan bosma tugmaga ega boʻlgan, organchi uni bosish orqali havoni chiqargan. Zamonaviy organda boʻlgani kabi, turli oʻlchamdagi naychalar yordamida turli ohanglar hosil qilingan. Rim namunalarida ularning soni 19 tagacha boʻlgan.

Manbalar

↑ Музыкальная энциклопедия 1973.
↑ Djeyms P., Torp N. Drevnie izobreteniya. — Mn. — 1997 — Str. 737—738 — ISBN 985-438-139-0.
↑ Nasonova M. L. Gidravlos // Большая российская энциклопедия. T. 7. M., 2007, s. 69.

Adabiyotlar

Vitruvius. Arxitektura boʻyicha oʻnta kitob, trans. F. A. Petrovskiy, M., 1936, b. 365-66, 371.
Maklin Ch. Shlangi organning printsipi // SIMG 6 (1904-1905).
Schneider Th. Organum gidravlikum // Musikforsching 7 (1954).
„Гидравлос“, Музыкальная энциклопедия. М.: Советская энциклопедия, 1973 — 69—76-bet.
Kaba M. Die römische Orgel von Aquincum. 2. Aufl. Bdpst, 1980-yil.
Nasonova M. L. Gidravlos // Buyuk rus entsiklopediyasi. T. 7. M., 2007, b. 69-70.
Nasonova M. L. Gidravlos // Musiqa asboblari. Entsiklopediya. M.: Deka-VS, 2008, p. 150.

[FOOTNOTEМузыкальная_энциклопедия1973-1] Музыкальная энциклопедия 1973.

[2] Djeyms P., Torp N. Drevnie izobreteniya. — Mn. — 1997 — Str. 737—738 — ISBN 985-438-139-0.

[3] Nasonova M. L. Gidravlos // Большая российская энциклопедия. T. 7. M., 2007, s. 69.

[1]

[2]

[3]