Foydalanuvchi:Lillimor/Theresa Goell
| Theresa Goell | |
|---|---|
| Tavalludi |
17-iyul 1901-yil Nyu-York shahri |
| Vafoti |
18-dekabr 1985-yil (84 yoshda) Nyu-York shahri |
| Sohasi | Arxeologiya |
| Taʼlimi |
B.A., Radcliffe kolleji, 1923 B.A. arxitektura, Nyuxem kolleji, Kembrij |
| Mashhur ishlari | Nemrud tog'dagi qazishmalar |
| Turmush oʻrtogʻi | Cyrus Levinthal |
Theresa Bathsheba Goell (1901-yil 17-iyul - 1985-yil 18-dekabr) amerikalik arxeolog bo'lib, Turkiya janubi-sharqidagi Nemrud-Tog'ida qazish ishlarini olib borish bilan mashhur bo'ldi. Goell Nyu-Yorkda tavallud topgan. Radcliffe kollejida bakalavr darajasini olgan, keyin Kembrijdagi Nyunxem kollejini tamomladi va keyinchalik Nyu-Yorkdagi Kolumbiya universitetlarida tahsil oldi.
Goell 1930-yillarda Yaqin Sharqqa sayohat qilib, Nyu-Yorkka qaytishdan oldin Quddus va Gerasadagi arxeologlar bilan birga faoliyat yuritgan. Ikkinchi jahon urushidan keyin Yaqin Sharqqa qaytib keldi va 1947-yilda birinchi marta Nemrud Tog'iga tashrif buyurdi; u yerdagi qazishmalar uning hayotiy ishiga aylanib bordi. Goell o'z faoliyati davomida Yaqin Sharqdagi bir qator joylarda, jumladan Tarsus va Samosatada qazishma ishlarida qatnashgan. Goellning Turkiyadagi ishi "deyarli yakkaxon qadimiy Kommagenani dunyoga ochdi"[1].
Hayoti va ta'limi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tereza Goell 1901-yil 17-iyulda Nyu-Yorkda tug‘ilgan[1]. Uning ota-onasi Jacob va Mary Samowitz Goell Rossiyadan AQShga hijrat qilgan o'rta tabaqa yahudiylar edi[2]. Goell uch farzandning ikkinchisi edi[3], uning singlisi Eva eri Philip Godfrey bilan Goellning faoliyatini moliyaviy qo'llab-quvvatlardi[1], akasi Kermit esa u bilan birga qazish ishlarini davom ettirardi[3].
Goell Bruklinda katta bo'lgan va Erasmus o'rta maktabida tahsil olgan; o'qishni tugatgandan so'ng, Radcliffe kollejiga ko'chib o'tishdan avall Syracuse universitetida ikki yil tahsil oldi. U yerda falsafa va ijtimoiy axloq bo'yicha bakalavr darajasini tamomladi[1]. Radklifda Goell Cyrus Levinthal bilan uchrashdi va ular tumush qurishdi. Radklifda o'qiyotgan vaqt Goellning Jay ismli o'g'li bor edi[1]. Shuningdek, o'qish paytida otoskleroz tufayli eshitish qobiliyatini yo'qota boshladi va labda o'qishni o'rgandi[2].
1926-yilda Goell va uning eri Angliyaga ko'chib o'tdi. U yerda Kembrij universitetiga o'qishga kirdi; Goell Nyunxem kollejida san'at tarixi, arxitektura va arxeologiyani o'rgangan va arxitektura bo'yicha bakalavr darajasiga ega bo'lgan (1948-yilgacha ayollarga universitetning to'liq a'zosi bo'lishga va ilmiy darajalarga ega bo'lishga ruxsat berilgan edi)[1].
Avvalgi faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]1932-yilga kelib Goell va Levinthal ajrashishdi[1][4]. 1933-yilning bahorida Goell Quddusga borib, Amerika Sharq tadqiqotlari maktablarida (ASOR) ishlay boshladi, William F. Albright va Aage Schmidt uchun kulolchilik chizmalarini chizdi, William Stinespring uchun umumiy rasm chizib berdi[1][4]. 1934-yilda Quddusdagi ASOR qo'l ostida ishlashni davom ettirdi va Gerasadagi ekspeditsiyada ko'proq ish olib bordi, shu jumladan qazish ishlaridan olingan topilmalarni rekonstruksiya qilish ustida ishladi[1]. Goellning Falastindagi faoliyati zamonaviy arxitekturani ham o'z ichiga olgan va Tel-Aviv, Hayfa va Quddus kabi shaharlarda 200 dan ortiq binolarni loyihalashda ishtirok etgan[4]. Goellning dizaynlarida Bruklindagi qasrlarga o'xshash modernistik uslublar mavjud edi[4].
1935-yilda Goell Nyu-Yorkka qaytib keldi va Nyu-York universitetining Tasviriy va amaliy san'at maktabida tahsil olishni boshladi, chunki uning arxeologiyadagi faoliyatini davom ettirish uchun chizish mahoratini oshirish zarur deb hisobladi. Ikki yil davomida bu sohada boshqa ish topa olmadi va Nyu-York va Nyu-Jersidagi universal do'konda arxitektura va derazalar bo'yicha dizayner bo'lib faoliyat yuritdi[1].
Nemrud Tog'i
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Urushdan keyin Goell Xetti Goldman tomonidan taklif qilingan Turkiyaning janubidagi Tarsusga bordi; keyingi bir necha oyni u yerda qazish ishlarida o'tkazdi[1]. U 1953-yilgacha Tarsusdagi qazishmalar ustida ishlashni davom ettirdi va Goldmanning kasalligi tufayli qazish ishlarini nazorat qildi[5].
1947-yilning yozida, Tarsusdagi qazishmalar to'xtatilganda, Goell birinchi marta Nemrud tog'iga tashrif buyurdi[1]. 1951-yilda Goell Nemrud Tog'iga qaytib keldi va Kommageniyalik Antiox I qabrini topib, u erda ekspeditsiya tashkil qila boshladi[4]. Friedrich Karl Dorner ham u yerga ekspeditsiyani rejalashtirayotganini bilib, u bilan hamkorlik qilishga rozi bo'ldi[1][4]. 1952-yilda mablag' to'plashni va ekspeditsiya uchun guruh tashkil qilishni boshladi[1]; Amerika falsafa jamiyati qazish ishlariga homiylik qilishga rozi boʻldi va Bollingen fondi 2000 dollar miqdorida grant ajratdi[1]. Dorner va Goell epigraf sifatida uning yordami bilan Nemrud Tog'i tepasida qazish ishlarini olib borishga kelishib oldilar[1].
1954-yil Goellning Nemrud Tog'idagi qazishmalarining birinchi to'liq mavsumi bo'ldi[1]. Qazishmalar 1955-yilda yakunlanishi rejalashtirilgan bo'lsa-da, Bollingen jamg'armasining 10 000 AQSh dollari miqdoridagi granti va ko'proq ish olib borish istiqbollari Goellni 1956-yilgi mavsumni shu joyda rejalashtirishga ko'ndirgan[1]. 1958-yilda qazish ishlari davom ettirildi, garchi ishni davom ettirishga yomon ob-havo tufayli to'sqinlik qilgan bo'lsa ham[1] Goellning qazishmalarida Nemrud Tog'ida mashhur bo'lgan ulkan tosh boshlari topildi[4].
1960-yil iyul oyida Goell Moskvadagi Sharqshunoslar Kongressiga Nemrud tog'idagi qazishmalar haqidagi maqolani taqdim etdi[1] va keyingi yili National Geographic jurnalida uning ishi chop etildi[1]. U London universitetida o'z ishi bo'yicha ma'ruza o'qishni davom ettirdi va Berlindagi Germaniya arxeologiya institutining muxbir a'zosi etib saylandi. Goell 1963-yilda Nemrud Tog'iga qaytib keldi va Kommageniyalik Antiox I qabrini topishga umid qilib, ikki yillik geofizikaviy tekshirishni boshladi; ammo bu urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi[1].
Goellning Nemruddagdagi ishi Antiox I hukmronligi davridagi (miloddan avvalgi – yillar) diniy oqimlarni yangicha yoritib berdi. Bu davrda mintaqa madaniyatiga turli an'analar, jumladan, Bobil, Ellinistik va Anadolu madaniyatlari ta'sir ko'rsatdi. Goellning qazishmalari butparastlik va nasroniylik o'rtasidagi ushbu o'tish davrida "najot" sirli kultlarining ta'sirini hujjatlashtirdi[4].
Samosata
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hayotining so'nggi yillari
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970-yil fevral oyida Goellga ASOR "Nemrud tog'" nashrini to'ldirish uchun bir yillik muddat belgilab qo'yganligini aytishdi. Goell keyingi besh yil davomida hisobotning qo'lyozmasi ustida ishladi, ammo unchalik katta yutuqlarga erishilmadi[1]. Biroq, u Turkiya Qadimgi Eslatmalar Departamenti bilan Nemrud Tog'dagi restavratsiya ishlarini boshlash uchun kelishib oldi[1]. 1973-yilda Goell oxirgi marta Nemrud tog'iga tashrif buyurdi[3].
1976-yilda Germaniyada Goellning oyoqlari falaj bo'lib qoldi; uning umurtqa pog'onasida o'simta borligi aniqlandi, zudlik bilan jarrohlik amaliyotini amalga oshirish kerakligi aytildi. U avval Myunsterdagi kasalxonada, keyin esa Floridadagi singlisining uyida davolanib, Nyu-Yorkka qaytdi. U yerda u Milliy Geografiya Jamiyati uchun Samosatadagi qazishmalar haqida hisobot tayyorladi va Nemrud tog'iga yangi ekspeditsiyalarni rejalashtirdi[1]. 1978-yil aprel oyida shifokorlar Goellni Turkiyaga qaytish uchun yetarlicha sog'aydi degan xulosaga kelishdi[1].
Goell 1983-yilda insultga duchor bo'lgunga qadar Nemrud tog'idagi qazishmalar haqidagi hisobot ustida ishlashni davom ettirdi[5]. U faoliyati davomida hisobotni tugatmagan va qirol Antioxning qabrini ham topmagan[1]. Uzoq davom etgan kasallikdan so‘ng 1985-yil 18-dekabrda Nyu-York shahrida vafot etdi[4][6]. Uning hujjatlari Garvard universitetiga akasi Kermit tomonidan berilgan, u yerda Shlesinger kutubxonasi va semit muzeyida saqlanadi[3]. 1990-yilda Goell o'limidan so'ng Kommageniya tarixi bo'yicha ishini e'tirof etgan holda magistrlik darajasiga ega bo'ldi[1]. Goellning hayoti haqidagi hujjatli film "Tog' malikasi " 2006-yilda suratga olingan[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Maqolalar, 1906–2005. Shlesinger kutubxonasi, Radcliffe instituti, Garvard universiteti.
[[Turkum:1985-yilda vafot etganlar]] [[Turkum:1901-yilda tugʻilganlar]] [[Turkum:Arxeologlar]] [[Turkum:Pages with unreviewed translations]]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 Sanders & Gill 2004.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Gates 2006.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Moormann & Versluys 2005.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Cook 1985.
- ↑ 5,0 5,1 Moseley 2000.
- ↑ Jewish Women's Archive.