Dorul Omon saroyi
| Darul Aman Palace | |
|---|---|
قصر دارالامان - د دارالامان ماڼۍ | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | Saroy 2019-yilda Afgʻoniston mustaqilligining 100 yilligi munosabati bilan qayta ta'mirlandi |
| Turi | Saroy |
| Meʼmoriy uslubi | Neoklassik usul |
| Shahar | Kobul |
| Mamlakat | Afgʻoniston |
| Taʼmirlash narxi | $10-20 million[1][2] |
| Balandligi | 107 ft (33 m) |
| Texnik holati | |
| Material |
Gʻisht Marmar |
| Qavatlar soni | 3 |
| Dizayn va konstruksiya | |
| Meʼmor |
Walter Harten A. Godard M. Godard |
| Dorul Omon saroyi | |
Dorul Omon saroyi (pushtucha: د دارالامان ماڼۍ,dariycha: قصر دارالامان; “Tinchlik maskani” yoki ikkinchi maʼnosi “Omonulloh maskani”[3] — Kobul markazidan janubi-gʻarbiy tomonga taxminan 16 kilometr uzoqlikda joylashgan uch qavatli saroy. U Milliy Assambleya binosi qarshisida va Afgʻoniston Milliy Muzeyi va Afgʻoniston Amerika Universitetiga yaqin joylashgan.
150 xonali Dorul Omon saroyi dastlab 1920-yillarda, Omonullaxon davrida qurilgan.[4] U 1919-yil fevralidan 1926-yil iyuniga qadar Afgʻoniston amiri, 1926-yil iyunidan 1929-yil yanvariga qadar Afgʻoniston qiroli sifatida hukmronlik qildi. 1990-yillardagi fuqarolar urushi paytida saroy jiddiy zarar koʻrgan. Biroq, 2016—2020-yillar oraligʻida saroy qayta ta'mirlandi va toʻliq oʻzining avvalgi shon-shuhratiga qaytarildi. Ta'mirlash ishlari asosan 2019-yil 19-avgustda boʻlib oʻtgan Afgʻoniston Mustaqilligining 100 yilligi munosabati bilan yakunlandi.[4][5]
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dorul Omon saroyi qurilishi 1920-yillar boshlarida amir Omonullaxonning Afgʻonistonni modernizatsiya qilishga qaratilgan sa’y-harakatlari doirasida boshlangan. 1926-yil iyun oyida Omonulla oʻzini Afgʻoniston qiroli deb e'lon qildi. Saroy tor temir yoʻl orqali Kobul bilan bogʻlangan Darulomon deb nomlangan yangi poytaxtning bir qismi boʻlishi kerak edi.[6] Omonullaxon saroy qurish uchun Germaniya va Fransiyadan 22 nafar meʼmorni taklif qilgan.[7] Saroy nemis muhandisi Valter Xarten va uning muhandislar jamoasi tomonidan ishlab chiqilganligi sababli afgʻon-german aloqalarining namunasi hisoblanadi.[8]
Saroy Afgʻoniston poytaxtining gʻarbiy qismidagi tekis, changli vodiyga qaraydigan tepalikda joylashgan neoklassik uslubdagi ajoyib binodir. Fransuz arxitektorlari A. Godard va M. Godard, shuningdek, nemis arxitektorlari tomonidan loyihalashtirilgan mamlakatdagi birinchi binolardan boʻlib, markaziy isitish va suv oqimi bilan ta’minlangan.[9][10] 1926—1927-yillarda afgʻon eri bilan Afgʻonistonda yashagan shved memuar yozuvchisi Rora Asim Xon oʻz xotiralarida qirolicha Surayyo tomonidan Gʻarb turmush tarzi va urf-odatlarini qirolicha va qirolning onasiga tasvirlab berish uchun saroyga qanday taklif qilingani haqida hikoya qiladi.[11] Boʻlajak parlament qarorgohi sifatida moʻljallangan bino diniy konservatorlar 1929-yilda qirol Omonullohni hokimiyatdan tushirib, uning islohotlarini toʻxtatganidan keyin koʻp yillar davomida foydalanilmay qolgan va qisman nurab qolgan edi. Keyingi yillarda u Kobul universitetining tibbiyot fakulteti, shuningdek, omborxona va bir nechta kichik vazirliklarning qarorgohi sifatida xizmat qildi.[9]
Bino 1968-yil 14-dekabrda yonib yonib ketgan va keyinchalik 1970—1980-yillarda Mudofaa vazirligining binosi sifatida qayta tiklangan. 1978-yilgi kommunistik toʻntarishda bino yana bir marta yondirildi. Shahnavaz Tanayning 1990-yil 6-martdagi muvaffaqiyatsiz davlat toʻntarishiga urinishi chogʻida tank oʻqidan binoning katta qismi zarar koʻrgan.[12] 1990-yillardagi Afgʻoniston fuqarolar urushi paytida u yana jiddiy zarar koʻrdi. Chunki raqib mujohid guruhlari Kobulni nazorat qilish uchun olib bordilar. Mujohidlarning kuchli oʻqqa tutilishi saroyni vayronaga aylantirdi. Shu jumladan, sobiq qirolning mashinalari boʻlgan garaj buzib tashlandi va maqsadli amaliyot sifatida foydalanildi va oxir-oqibatda yoʻq qilindi. U 2000-yillarning boshlariga qadar Afgʻoniston Milliy Armiyasi (ANA) batalon shtab-kvartirasiga aylanganiga qadar asosan qochoqlar turar joyi va koʻchmanchilar lageri sifatida foydalanilgan.[9]
2005-yilda saroyni Afgʻonistonning boʻlajak parlamenti qarorgohi sifatida foydalanish uchun ta'mirlash rejasi e'lon qilingan edi.[13] Bu, birinchi navbatda, chet elliklar va badavlat afgʻonlarning shaxsiy xayriyalari hisobidan moliyalashtirilishi kerak edi. Saroy 2012-yilning 15-aprelida uyushtirilgan qator hujumlarning bir nechta nishonlaridan biri boʻlib, Tolibon ular uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga oldi.[14] Oxir-oqibat, Hindiston tomonidan taqdim etilgan grant asosida saroy qarshisida parlament binosi uchun yangi bino qurishga qaror qilindi. Qurilish 2015-yilda yakunlangan.
2016-yil boshida Afgʻonistonning 1919-yilda mustaqilligining 100 yilligi munosabati bilan saroyni rekonstruksiya qilishga moʻljallangan 16-20 million dollarlik restavratsiya loyihasi ustida ish boshlandi.[1][4][15] 150 xonali binodan dastlab 600 tonnaga yaqin vayronalar olib chiqildi va 2017-yil bahoriga kelib ishchilar ichki devorlardan gips va betonni tushirishdi.[9] Loyihaga 80dan ortiq muhandis va arxitektorlar jalb qilingan, ularning 25 foizi ayollardir. 2019-yil iyul oyiga kelib saroydagi asosiy rekonstruksiya ishlarining aksariyati yakunlandi.[2]
2020-yil 18-aprel kuni saroy Afgʻonistondagi COVID-19 pandemiyasi davrida 200 oʻrinli vaqtinchalik COVID-19 izolyatsiya va davolash markazi sifatida foydalanilganligi sababli ochilish marosimi boʻlib oʻtdi.[16][17]
Arxitektura
[tahrir | manbasini tahrirlash]Saroy Yevropa neoklassik uslubida qurilgan U shaklidagi gʻishtli binodir. U 3 qavatdan iborat boʻlib, 150 xonali, shu jumladan yarim doira shaklidagi asosiy zaldan iborat. Uning eng yuqori qismi yer sathidan deyarli 33 m (108 ft) yuqorida. Peshtoqda toʻrtta gumbazli minora bor. Janubiy qismining uchinchi qavatidagi galereyalar bir qator Korinf ustunlari bilan bezatilgan. Har bir qavat marmar spiral zinapoyalar bilan bogʻlangan.[18][19][20]
Pop madaniyatida
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yilgi Metal Gear Solid V: The Phantom Pain (Kobulda oʻtkazilgan) oʻyinida Lamar Khaate saroyi deb nomlangan joy bor. U aniq Dorul Omon saroyidan namuna olgan.
Galereya: Dorul Omon saroyi ta'mirdan oldin
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
1982-yilda Sovet Armiyasi yuk mashinalari fonida koʻringan saroy -
Saroy 1986-yilda -
2002-yil: janubiy jabha -
2002-yil: AQSh komandolari kuchli bombalangan xonani patrul qilmoqda -
2002-yil: Ikki AQSh maxsus kuchlari askari saroyda Kobulning shimoliga qarab turishibdi -
2005-yil -
2006-yil: Sovet qoʻshinlari chiqib ketganidan keyin Kobul uchun mujohidlar jangi paytida oʻqqa tutilgan zararni koʻrsatadigan shimoliy tomondan koʻrinishi -
2006-yil: G'arbiy tomon -
2007-yil: Kuchli qordan keyingi koʻrinishi -
2008-yil: Fasad -
2010-yil iyul: Ichki tomon juda yomon holatda -
2015-yil dekabr: Milliy assambleya binosidan dastlabki rekonstruksiya qilinayotgan saroy koʻrinishi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Feature: Afghan former king's reconstructed palace beautifies Kabul landscape“. Xinhua (2019-yil 10-avgust). 2021-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-yanvar.
- ↑ 2,0 2,1 „Afghan palace emerges from ruins as centenary nears“. Arab News (2019-yil 16-avgust). Qaraldi: 2021-yil 26-yanvar.
- ↑ Clements, Frank (2003) Conflict in Afghanistan, a Historical Encyclopaedia. ABC-CLIO, Santa Barbara, ISBN 1-85109-402-4, page 29, 67.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Restored national treasure a bright spot for Afghans as they celebrate independence day holiday (Stars and Stripes, 21 August 2020). https://www.stripes.com/theaters/middle_east/restored-national-treasure-a-bright-spot-for-afghans-as-they-celebrate-independence-day-holiday-1.642045
- ↑ Reconstruction of the Palace of the Darulaman YouTubeda, Jan. 5, 2019, National Defense and Operations Directorate chaired by JHA
- ↑ „Kabul to Darulaman railway“. Sndrewgrantham.co.uk. Qaraldi: 2016-yil 24-fevral.
- ↑ „Cabinet Approves Darul Aman Palace Reconstruction Budget“. Sada-E-Azadi (12-mart 2016-yil). 2018-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-mart.
- ↑ Azadi. „Cabinet Approves Darul Aman Palace Reconstruction Budget“. www.sada-e-azadi.net. 2018-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-fevral.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 „Saving an Afghan Symbol, With Afghans Only“. The New York Times (2017-yil 5-aprel). Qaraldi: 2017-yil 6-aprel. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "NYT2017" defined multiple times with different content - ↑ „Art Of War - Военно-исторический литературный портал“ (2018-yil 29-iyul). 2018-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-may.
- ↑ Rora Asim Khan (Aurora Nilsson): Anders Forsberg and Peter Hjukström: Flykten från harem, Nykopia, Stockholm 1998. ISBN 91-86936-01-8.
- ↑ Ghani. „Palace of Abandoned Dreams“ (8-sentabr 2012-yil).
- ↑ „Place to see: Darul Aman Palace, Kabul, Afghanistan“. 21-dekabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-fevral 2010-yil.
- ↑ „Taliban strike across Afghanistan in 'spring offensive'“. BBC News (16-aprel 2012-yil).
- ↑ „Renovation of Darul Aman Palace To Resume In Spring - TOLOnews“.
- ↑ „COVID-19 Cases Reach 933 in Afghanistan“ (en). TOLOnews. Qaraldi: 2020-yil 16-may.
- ↑ „Afghanistan turns iconic palace into isolation facility“. www.aa.com.tr. Qaraldi: 2020-yil 16-may.
- ↑ „In pictures: Kabul's battle-scarred palace“ (en-GB). BBC News (2014-yil 9-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 16-may.
- ↑ Nordland, Rod. „Saving an Afghan Symbol, With Afghans Only“ (en-US). The New York Times (2017-yil 5-aprel). Qaraldi: 2020-yil 16-may.
- ↑ Mumtaz, Babar. Development of Kabul: Reconstruction and planning issues, 2004 — 154–172-bet. ISBN 2-940075-09-3.