Kontent qismiga oʻtish

Calyptocephalella

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Calyptocephalella
Calyptocephalella gayi
Sistematikasi edit
Dunyo: Animalia
Tip: Chordata
Sinf: Amphibia
Turkum: Anura
Oila: Calyptocephalellidae
Tur: Calyptocephalella

Strand, 1928
Biologik nomi
Calyptocephalella gayi

(Duméril & Bibron, 1841)
Tarqalishi
Qizil rangda belgilangan
  • Caudiverba caudiverba

Calyptocephalella — qurbaqalar oilasiga mansub qurbaqalar turkumi. U yagona tirik tur, Calyptocephalella gayi, odatda dubulgʻali suv qurbaqasi, Chili dubulgʻali buqa qurbaqasi yoki keng ogʻiz qurbaqasi sifatida tanilgan. FaqattJanubiy Amerikadagi Patagoniya va Antarktida yarim orolidan (baʼzida havo issiqroq va namroq boʻlgan) kech boʻr va paleogen qoldiqlaridan maʼlum boʻlgan bir nechta yoʻq boʻlib ketgan turlar mavjud[1][2]. Bugungi kunda yashovchi dubulgʻali suv qurbaqasi markaziy Chili va qoʻshni gʻarbiy-markaziy Argentinadagi chuqur suv havzalari va suv havzalarida uchraydi[3][4].

Bu juda katta qurbaqa odatda 0.5–1 kg (1.1–2.2 lb) gacha ogʻirlikda boʻladi, lekin baʼzan undan ham ortadi. Bu goliat qurbaqasidan keyin dunyodagi ikkinchi eng katta qurbaqadir[5]. Uning kamayib ketishiga isteʼmol qilinishi, yashash joylarini kmayishi, ifloslanish, iqlimlashtirilgan turlar va xitridiomikoz kasalligi sabab boʻlmoqda. Koʻpincha herpetokulturada saqlanadi; asosan mahalliy oziq-ovqat yetishtiriladigan joylarda, boshqa mamlakatlarda ham uy hayvonlari sifatida ham uchraydi.[3]

Xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jigarrang individual; bu turning rangi juda oʻzgaruvchan

Dubulgʻali suv qurbaqasi boshi keng va ogʻzi katta va mustahkam boʻlgan turdir.[6] Suning uchun uning tumshugʻigacha uzunligi erkaklarda 15.5 cm (6 in) ga, ayollarda esa 32 cm (13 in)ga yetishi mumkin .[4]Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name Maksimal ogʻirlik 0.5–1 kg (1.1–2.2 lb) tashkil qiladi,[7]Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name, lekin juda katta vakillari 3 kg (6.6 lb) ga yetishi mumkin .[3] Bunday yirik turlar bugungi kunda deyarli topilmagan, lekin yaqinda 1.2–1.3 kg (2.6–2.9 lb) ogʻirlikdagi bir nechta vakillar haqida maʼlumotlar aniqlanganManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name[8]. Bu tur Blomberg, qamish, Kolorado daryosi, kururu va silliq qirrali qurbaqalar va Amerika buqalari, Junin koʻli, togʻ tovuqi va Titikaka suv qurbaqalari kabi boshqa yirik turlardan ham kattaroq Amerikaning eng katta anurani qurbaqasi hisoblandi.[9] Uning oʻlchami tumshugʻi dunyodagi eng katta qurbaqa — Afrika goliath qurbaqasining (Conraua goliath) ogʻirligiga oʻxshaydi.[10] Dubulgʻali suv qurbaqalari sariq, jigarrang va yashil rangga ega boʻlib, eski namunalarda och yashil rangga ega, eng qadimgilari esa kulrang yoki qora rangda boʻladi. Zaytun -qoʻngʻir-qora ranggacha boʻlgan qurbaqalar ham gʻayrioddiy katta boʻlib, uzunligi 10 cm (4 in) dan 15 cm (6 in) gacha boʻladi.[4][11]

Xulq-atvor

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻpayish va tajovuzkor xatti-harakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dubulgʻali suv qurbaqasi erkaklar ovoz chiqara boshlaganda Janubiy yarim sharning bahorida (sentyabr-oktyabr) koʻpayadi.Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name Urgʻochisi 1000 dan 16 000 tagacha tuxumni, sayoz, koʻp oʻsimlik oʻsadigan suvga qoʻyadi.Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad nameManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name Koʻpgina tuxumlar hech qachon yangi organizm hosil qilmasada, olib borilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, bitta urugʻlantirish natijasida 1000 dan ortiq zigotalar paydo boʻlishi mumkin.[12] Odatda lichinkalik hayoti besh oydan bir yilgacha davom etadi, lekin ikki yilgacha ham boʻlishi mumkin.[9]Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name Tuxumdan chiqqandan soʻng, lichinkalarning omon qolishi oʻsimliklarning mavjudligiga bogʻliq, chunki suv tanasida harakatlarning mavjudligi yaxshi kislorod bilan taʼminlanadi, ammo tuxumdan chiqish uchun maʼlum darajada tozalangan mavsumiy hovuzlarning mavjudligi juda muhimdir, chunki bu joylarda lichinkalar uchun kamroq yirtqichlar boʻladi. Keyin lichinkalarni koʻlmaklardan, yomgʻir paytida kattaroq suv havzalariga koʻchishi yoki ularni bir nechta suv havzalari orasida koʻchishi omon qolishni osonlashtiradi va populyatsiyalarning yaxshi rivojlanishiga imkon beradi. Lichinkalar bir xil joylarni egallagan va quyosh nurlaridan himoya qiluvchi pigmentatsiya darajasi yuqori boʻlgan qurbaqa lichinkalaridan farqli oʻlaroq, suv tanasining sovuqroq joylarini va himoya suv oʻsimliklarini afzal koʻradi. Tur deyarli butunlay suvda yashovchi boʻlsa-da, ayniqsa, yosh dubulgʻali suv qurbaqalarini quruqlikda tez-tez uchratish mumkin.Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name Boqilganda ular 2 yoshga toʻlganda, urgʻochi esa 24 yoshgacha koʻpaytirishi mumkin.[3]

Dubulgʻali suv qurbaqasi juda tajovuzkor va u bir xil turdagi boshqa vakillarga qaratilgan tajovuzkor chaqiruvga ega. Oʻziga xos hayvonlar bilan toʻqnashganda, ular tanalarini shishiradi, katta ogʻzini ochadi va raqib tomon sakraydi. Xuddi shu xatti-harakat potentsial yirtqichlarga, shu jumladan odamlarga ham qaratilgan boʻlishi mumkin, garchi ular suvga shoʻngʻish orqali jimgina qochishni utun deb bilsalar ham.[13]

Oziqlantirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lichunkalik bosqichida ularning ozuqasi oʻsimlik va detritusdir .[11] Kattalar deyarli har qanday hayvonlarni, shu jumladan baliqlar, umurtqasizlar, mayda qushlar, mayda sutemizuvchilar va boshqa qurbaqalar bilan oziqlanadilar.[4][9] Kannibalizm ham uchraydi.[13]

Muhofaza qilish holati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dubulgʻali suv qurbaqasi IUCN maʼlumotlariga koʻra, inson isteʼmoli uchun qoʻlga olinishi (kamroq darajada uy hayvonlari savdosini taʼminlash uchun), yashash joylarining yoʻqolishi, ifloslanishi, introduksiya qilingan turlari (ayniqsa, alabalık va Afrika tirnoqli qurbaqasi) va xitridiomikoz (xitridiomikoz) tufayli zaif turlardan biriga aylangan . Bunga Batrachochytrium dendrobatidis ham sabab boʻlgan).[3] Bu tur oziq-ovqat bozorini taʼminlaydigan qurbaqa fermalarida saqlanadi, ammo dubulgʻali suv qurbaqalari sotiladigan hajmga erishish uchun uch yil kerak boʻladi; talabni qondira olmagan fermer xoʻjaliklari daromad keltira olmaydi.[3][14] Chilida noqonuniy boʻlishiga qaramay, yovvoyi ovlangan vakillari hali ham mamlakatda oziq-ovqat uchun sotiladi.[14] Aslida esa Xalqaro savdo ruxsatnomani talab qilinadi, chunki turlar CITES III ilovasida keltirilgan .[15]

Dubulgʻali suv qurbaqalari yashaydigan suv harorati taxminan oʻrtacha qishda10 °C (50 °F) va yozda 20 °C (68 °F)ni tashkil qiladi.[16] Ularning moslashuvchanlik qobiliyati yaxshi boʻlsa-da,[16] ular allaqachon oʻlim darajasi 25 °C (77 °F) ga 30 °C (86 °F)gai oshgan.[12][17] 2100-yilgacha global isish tufayli aholining sezilarli qismi yoʻq boʻlib ketishi prognoz qilinmoqda.[17] Iqlim oʻzgarishi (qurgʻoqchilik) va qishloq xoʻjaligi uchun qazib olish kombinatsiyasi tufayli suv sathi sezilarli darajada pasaygan baʼzi joylarda dubulgʻali suv qurbaqalarining ommaviy nobud boʻlishi allaqachon qayd etilgan.[12][18]

Afrika tirnoqli qurbaqasi (Chilida afrika qurbaqasi sifatida tanilgan), dunyoning boshqa qismlarida boʻlgani kabi, mahalliy amfibiyalarga ham Batrachochytrium dendrobatidis xitrid qoʻziqorinini olib oʻtishda taʼsir koʻrsatadigan turning paydo boʻlishi bilan ham tahdid solmoqda. Amfibiyalarning terisi unga moslashmagan. Ularning hujayralari teri qoʻzgʻatuvchisi bilan reaksiyaga kirishadi, bu esa terini qattiqlashuvga, buning natijasida giperkeratozga va asfiksiya bilan oʻlimga olib keladi. Qoʻziqorin butun dunyo boʻylab amfibiyalar populyatsiyasining pasayishining asosiy omili sifatida tasniflangan, ammo Chilida yaqinda, 2009-yilda xabar qilingan. Boshqa sabablarga koʻra, qurbaqa bozorida sotuvga chiqarilgan afrikalik tirnoqli qurbaqa va dubulgʻali suv qurbaqasi oʻrtasidagi raqobat mavjud.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Gómez, R.O.; A.M. Báez; P. Muzzopappa (2011). „A new helmeted frog (Anura: Calyptocephalellidae) from Eocene subtropical lake in northwestern Patagonia, Argentina“. Journal of Vertebrate Paleontology. 31-jild, № 1. 50–59-bet.
  2. ↑ Mörs, T.; M. Reguero; D. Vasilyan (2020). „First fossil frog from Antarctica: implications for Eocene high latitude climate conditions and Gondwanan cosmopolitanism of Australobatrachia“. Scientific Reports. 10-jild. 5051-bet. doi:10.1038/s41598-020-61973-5. PMC 7181706.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 IUCN SSC Amphibian Specialist Group (2019). "Calyptocephalella gayi". IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2019: e.T57334A11623098. doi:10.2305/IUCN.UK.2019-1.RLTS.T4055A85633603.en.{{cite journal}}: CS1 maint: uses authors parameter (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 AmphibiaWeb: Calyptocephalella gayi.
  5. ↑ Macle. „10 Largest Frogs and Toads in the World“. Gone Froggin (2017-yil 22-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 29-may.
  6. ↑ Halliday, T.. The Book of Frogs: A Life-Size Guide to Six Hundred Species from around the World. University Of Chicago Press, 2016 — 89-bet. ISBN 978-0226184654. 
  7. ↑ Toledo; Suazo; and Viana (2014).
  8. ↑ „Rana Gigante aparece en Leyda en San Antonio“. radiofestival.cl (2015-yil 28-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 6-yanvar.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Halliday, T.. The Book of Frogs: A Life-Size Guide to Six Hundred Species from around the World. University Of Chicago Press, 2016 — 89-bet. ISBN 978-0226184654. Halliday, T. (2016).
  10. ↑ Sabater-Pi, J. (1985). „Contribution to the biology of the Giant Frog (Conraua goliath, Boulenger)“. Amphibia-Reptilia. 6-jild, № 1. 143–153-bet. doi:10.1163/156853885x00047.
  11. ↑ 11,0 11,1 Castañeda, L.E.; P. Sabat; S.P. Gonzalez; R.F. Nespolo (2006). „Digestive Plasticity in Tadpoles of the Chilean Giant Frog (Caudiverbera caudiverbera): Factorial Effects of Diet and Temperature“ (PDF). Physiological and Biochemical Zoology. 79-jild, № 5. 919–926-bet. doi:10.1086/506006. 2020-06-26da asl nusxadan (PDF) arxivlandi.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Acuña-O., P.L.; C.Ma. Vélez-R.; C.E. Mizobe; C. Bustos-López; M. Contreras-López (2014). „Mortalidad de la poblacíon de rana grande chilena, Calyptocephalella gayi (Calyptocephalellidae), en la laguna Matanzas, del Humedal El Yali, en Chile Central“. Anales Museo de Historia Natural de Valparaíso. 27-jild. 35–50-bet.
  13. ↑ 13,0 13,1 Veloso M., A. (1977). „Aggressive Behavior and the Generic Relationships of Caudiverbera caudiverbera (Amphibia:Leptodactylidae)“. Herpetologica. 33-jild, № 4. 434–442-bet.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Expertos advierten que rana chilena está en peligro de desaparecer“. Chile Desarrollo Sustentable (2014-yil 5-avgust). Qaraldi: 2020-yil 6-yanvar.
  15. ↑ „Calyptocephalella gayi“. CITES. Qaraldi: 2020-yil 9-yanvar.[sayt ishlamaydi]
  16. ↑ 16,0 16,1 Cortes, P.A.; H. Puschel; P. Acuña; J.L. Bartheld; F. Bozinovic (2016). „Thermal ecological physiology of native and invasive frog species: do invaders perform better?“. Conserv Physiol. 4-jild, № 1. cow056-bet. doi:10.1093/conphys/cow056.
  17. ↑ 17,0 17,1 Vidal, M.A.; F. Novoa-Muñoz; E. Werner; C. Torres; R. Nova (2017). „Modeling warming predicts a physiological threshold for the extinction of the living fossil frog Calyptocephalella gayi“. J Therm Biol. 69-jild. 110–117-bet. doi:10.1016/j.jtherbio.2017.07.001.
  18. ↑ Mizobe, C.E.; M. Contreras-López; P.L. Acuña-O.; C.Ma. Vélez-R.; C. Bustos-López (2014). „Mortalidad masiva de la rana grande chilena (Calyptocephalella gayi) en la Reserva Nacional El Yali“. Biodiversidata. 2-jild. 30–34-bet. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Calyptocephalella&oldid=3153491" dan olindi