Boshqird harbiy inqilobiy qoʻmitasi
| Ishga tushgan sanasi | 1919-yil mart |
|---|---|
| Tugatilgan | 1920-yil 25-iyul |
| Joylashuvi | RSFSR |
Boshqird harbiy inqilobiy qoʻmitasi (Bashrevkom; boshqirdcha: Башҡортостан хәрби-инҡилаби комитеты) — 1919-yil martdan 1920-yil iyulgacha Boshqird ASSRning oliy davlat hokimiyati organi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Boshqird harbiy inqilobiy qoʻmitasi Boshqird Respublikasining Muvaqqat harbiy inqilobiy qoʻmitasi negizida 1919-yil 21-fevralda Temyasovo qishlogʻida (hozirgi Boshqirdistonning Baymak tumani) I Umumboshqird harbiy qurultoyi qarori asosida 1919-yil mart oyida tuzilgan. 22-fevralda respublika hududidagi toʻliq hokimiyatni Bashrevkomga oʻtkazish toʻgʻrisida buyruq chiqarildi[1]. Mstislav Kulaev Boshqird Respublikasi Muvaqqat harbiy inqilobiy qoʻmitasi raisi etib saylandi. Boshrevkom tarkibiga 15 ta komissarlik kirgan: tashqi ishlar, harbiy (Ahmed-Zaki Validiy), ijtimoiy taʼminot (Ildarxon Mutin), oziq-ovqat (Abdulla Adigamov), sogʻliqni saqlash va moliya (Usmon Quvatov), qishloq xoʻjaligi (Ganey Karamishev), ichki ishlar va millatlar (Fotih Tuxvatullin), mehnat (Ilyos Alkin), maorif (Allabirde Yagafarov), adliya (Yunis Bikbov), tashqi va ichki savdo (S. Magazov). Kantonlarda kanton qoʻmitalari tuzildi.
Yangi hukumat yaratilganidan boshlab u respublika va Boshqird qoʻshinlarini Sovet Rossiyasi tarkibiga oʻtkazish uchun tayyorgarlik koʻrdi. Natijada, 1919-yil 20-martda Moskvada „ Markaziy Sovet hukumati va Boshqird hukumati oʻrtasida Sovet Avtonom Boshqirdistoni toʻgʻrisida shartnoma“ imzolandi. Ushbu tarixiy hujjatni Sovet hukumati nomidan Xalq Komissarlari Kengashi raisi Vladimir Lenin, Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi raisi Mixail Vladimirskiy va Narkomnats Iosif Stalin, boshqirdlar tomonidan esa Boshqird hukumati raisi Muxametxon (Mstislav) Kulaev, Boshhrevkom aʼzosi Mullayan Xoliqov va Boshqird armiyasining ad’yutanti Abdrashit Bikbavov[2] imzolagan. Shundan soʻng, Bashrevkom „Markaziy Sovet hukumati va Boshqird hukumati oʻrtasidagi Sovet Avtonom Boshqirdistoni toʻgʻrisidagi bitimni“ amalga oshirishga kirishadi, sovet modeli boʻyicha davlat boshqaruvini isloh qiladi.
1919-yil apreldan avgustgacha Kolchak armiyasining hujumi vaqtida Bashrevkom Saransk shahriga evakuatsiya qilindi.
1919-yil 15-sentabrda Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining "Bütün maʼmuriy apparatni Boshqird inqilob qoʻmitasiga oʻtkazish va Boshqird Sovet Respublikasi hududida boshqaruvni tashkil etish toʻgʻrisida" gi qarori qabul qilindi. 1919-yil 18-noyabrda 1-Boshqird partiya konferensiyasi boʻlib oʻtdi. Undan keyin Bashrevkom aʼzolari (Yumagulov, Kaspranskiy, I. Raxmatullin) Boshqird partiya tashkiloti (Bashobkoma RCP(b)) viloyat qoʻmitasi aʼzosi boʻlishdi.
Koʻpgina masalalarda, ayniqsa avtonomiyani amalga oshirish va federalizm printsipi, respublikani boshqarish boʻyicha Boshrevkomning pozitsiyasi RKP (b) Boshobkom, Boshqird FQ, BashHarbkom, Boshqird SNX, Bashnarkomprod aʼzolarining koʻpchiligi pozitsiyasi bilan toʻgʻri kelmadi.[3]. Ushbu qarama-qarshilik 1920-yil 15-yanvardan 16-yanvarga oʻtar kechasi Boshqird FQ aʼzolarining Bashrevkom tomonidan hibsga olinishiga sabab boʻldi.
1920-yil 12-martda Boshrevkom Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasiga, RKP (b) Markaziy Qoʻmitasiga, Komvostok Markaziy byurosiga, Turkfront inqilobiy Harbiy Kengashiga ariza bilan murojaat qilib, unda kelishuvlar shartlarini buzganlik va Boshqirdiston avtonomiyasiga qarshi boʻlgan Moskva vakillarini respublikadan chaqirib olishni talab qilgan oʻz ayblovlarini eʼlon qildi. Shuningdek, partiya organlarining mamlakat maʼmuriy ishlariga aralashmasligini talab qildi[3].
1920-yil 19-mayda Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining " Avtonom Sovet Boshqird Respublikasining davlat tuzilishi toʻgʻrisida " gi farmoni qabul qilindi. Ushbu farmon bilan respublikaning bir yil oldingi „Shartnoma“ da tasdiqlangan huquqlari cheklandi. Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining qaroriga rozi boʻlmagan Bashrevkom 16 -iyun kuni toʻliq tarkibda isteʼfoga chiqdi. Uning yangi tarkibi 26-iyun kuni saylandi.
1920-yil 25-28-iyulda Sterlitamak shahrida Boshqird ASSR Sovetlarining 1-s’ezdi boʻlib oʻtdi, unda Bashrevkom oʻrniga davlat hokimiyatining doimiy oliy organi — Boshqird Respublikasi Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi tuzildi.
Bashrevkom raislari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Karamishev Ganey Batirgareyevich v.b. vazifasida;
- Yumagulov Xaris Yumagulovich (17.5.1919 — 20.1.1920);
- Validov Axmet-Zaki Axmetshaxovich (24.2.1920 — 16.6.1920);
- Mansyrev, Fayzulla Saitovich (26.06.1920 — 28.7.1920).
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ {{{заглавие}}}.}}
- ↑ „Avtonomiya Bashkortostana“. 2019-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
- ↑ 3,0 3,1 Башревком.// Башкортостан: краткая энциклопедия. Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996 — 166-bet. ISBN 5-88185-001-7.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Qulsharipov M. M. Boshqird milliy harakati (1917-1921) / Marat Qulsharipov. — Ufa: Kitob, 2000. — 368 b.
- Кульшарипов М. М. „Соглашение центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии“, . Башкирская энциклопедия. В 7 т.. Уфа: Башкирская энциклопедия, 2010 — 7-bet. ISBN 978-5-88185-071-5.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Kasimov S. F. Bashkirskiy voenno-revolyutsionniy komitet // Bashkirskaya ensiklopediya / gl. red. M. A. Ilgamov. — Ufa : GAUN „Bashkirskaya ensiklopediya“, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.