Bogʻishamol jangi
| Bogʻishamol jangi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Pirmuhammadxon II | Boqi Muhammad | ||||||
| Kuchlar | |||||||
 Shayboniylar .svg){kind=small} Safaviylar
|
Ashtarxoniylar
| ||||||
Bogʻi Shomol jangi Buxoro xonligida bir tomondan Shayboniylar bilan ashtarxoniylar oʻrtasida boʻlib oʻtgan hal qiluvchi jang boʻlib, bu jangda Boqi Muhammad boshchiligidagi ashtarxoniylar 1599-yilda Shayboniylar sulolasining soʻnggi hukmdori Pirmuhammadxon II (1598—1599-yillar) ustidan hal qiluvchi gʻalabaga erishdilar[1].
Pirmuhammadxon II ustidan qozonilgan gʻalaba natijasida ashtarxoniylar davlatning poytaxti — Buxoro va ikkinchi muhim shahar — Movarounnahr va Samarqandni toʻla nazorat ostiga olishga muvaffaq boʻldilar.
Fors shohi Abbos (1588—1629) Pirmuhammadxon II ga Boqi Muhammadga qarshi kurashda yordam berdi. Pirmuhammadxon II qoʻshinlari bilan qoʻshilib, Buxoroga 10 ming askar yubordi. Umuman olganda Pirmuhammadxon II 40 ming kishilik qoʻshin toʻplay olgan. Boqi Muhammad Buxoro xoni bilan muzokaralar olib bormoqchi boʻldi, lekin u sulh tuzishdan bosh tortdi[2].
Boqi Muhammad qarindoshlaridan yordam soʻradi. Uning oldiga birinchi boʻlib amakisi Abbos Sulton va Rahmonquli Sulton keldi. Yor Muhammad, Joni Muhammad va ashtarxoniylar urugʻining boshqa vakillari Samarqandda boʻlib, Mahmud ibn Vali aytganidek, „ehtiyotkorlik maqsadida“ shaharni tark etmagan[3].
Jangning borishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1599-yilda Samarqand yaqinidagi Bagʻi Shomol hududida raqib qoʻshinlari toʻqnash keldi. Pirmuhammadxon II va uning amirlari oʻzlarining son jihatdan ustunligi tufayli ashtarxoniylarni kuchli siqib chiqarishga muvaffaq boʻldilar, ammo keyin Boqi Muhammad dushman qoʻshinining markazini agʻdarib, gʻalaba qozondi. Pirmuhammadxon II yaralanib, asirga olinadi. Oradan bir qancha vaqt oʻtgach, u Boqi Muhammadning buyrugʻi bilan qatl etildi[3].
Oqibatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Taʼriflangan voqealarning zamondoshi, boʻlajak ashtarxoniylar saroyi tarixshunosi Mahmud ibn Vali Bagʻi Shomoldagi jangni Shayboniylar hukmronligining Movarounnahrdagi tugashi deb hisoblashga moyildir. Mana uning soʻzlari: "Shayboniylarning Movarounnahrdagi ishlari shu yerda tugaganidan beri boshqaruvni Toʻqay Temuriylar qoʻlga oldi". Pirmuhammadxon II ustidan qozonilgan gʻalaba natijasida ashtarxoniylar davlat poytaxti — Buxoro va ikkinchi muhim shahar — Movarounnahr — Samarqandni toʻliq oʻz nazoratiga olishga muvaffaq boʻldilar[3]. Yor Muhammadxon oliy hukmdor deb eʼlon qilindi, u bu vaqtga kelib juda keksa odam edi
U davlatni boshqarishga jur’at eta olmay, hokimiyatni xon hokimiyati va hukmronligining barcha sifatlari: xutba, unvonlar[4][5] meros qilib olgan toʻngʻich oʻgʻli Joni Muhammadga topshirdi. 1601-yildan boshlab toʻrtta zarbxona Joni Muhammad nomi yozilgan tangalar chiqara boshladi: Buxoro, Balx, Samarqand va Toshkentda[6][7].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „History of civilizations of Central Asia, v. 5: Development in contrast, from the sixteenth to the mid-nineteenth century, p. 629-657, illus.“. Unesdoc.unesco.org. 2019-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 29-dekabr.
- ↑ Алексеев 2006, s. 102.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Алексеев 2006, s. 103.
- ↑ Алексеев 2006, s. 103—104.
- ↑ Алексеев 2006, s. 107.
- ↑ Давидович 1992, s. 137.
- ↑ Давидович 1992, s. 138.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Давидович Е. А. Корпус золотых и серебряных монет Шейбанидов. XVI век.. Наука. Главная редакция восточной литературы, 1992 — 504-bet. ISBN 5-02-017171-9.
- Алексеев А. К. Политическая история Тукай-Тимуридов: По материалам персидского исторического сочинения Бахр ал-асрар. СПб: С.-Петерб. ун-та, 2006 — 229-bet. ISBN 5-288-03987-9.