Basra viloyati
|
| |||
| Viloyat | |||
|---|---|---|---|
| Maʼmuriy markazi | Basra[1] | ||
| Asos solingan sanasi | 1884 | ||
| Bekor qilingan sanasi | 1918 | ||
| ' | Voliy | ||
| Aholi | 500 000 | ||
| Maydoni | 42 690 km² (1900[2]) km² | ||
| Xaritada | |||
.svg) | |||
| 43°52′00″N 18°25′00″E / 43.86667°N 18.41667°E | |||
.svg)
Basra viloyati (arabcha: ولاية البصرة, usmonli turkcha: ولايت بصره) – Usmoniylar davlatining birinchi darajali maʼmuriy boʻlimi (viloyati). U tarixan shimolda Nosiriya va Amoradan janubda Kuvaytgacha boʻlgan hududni qamrab olgan[1]. Janub va gʻarbda nazariy jihatdan chegara yoʻq edi, ammo janubda Qatar va gʻarbdagi Najd sanjagidan tashqari hech qanday hudud keyinchalik maʼmuriy tizimga kiritilmagan[3].
20-asr boshida uning maydoni 16,482 kvadrat milya (42,690 km2) boʻlgan, 1885-yildagi Usmoniylar davlatida birinchi aholini roʻyxatga olishning dastlabki natijalariga koʻra (1908-yilda nashr etilgan) aholisi 200 000 kishini tashkil qilgan[2]. Aholi sonining aniqligi ular toʻplangan hududga qarab „taxminan“dan „faqat taxminiy“gacha boʻlgan[2].
Viloyat markazi Basra muhim harbiy markaz boʻlib, 400—500 kishidan iborat doimiy garnizoni boʻlgan, Fors koʻrfazidagi Usmonli dengiz floti shu yerda joylashgan[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1875—1880-yillarda viloyat boʻlgan[1], 1884-yilda Bagʻdod viloyatining janubiy sanjaklaridan qayta viloyat sifatida tashkil etilgan[4].
1884-yildan keyin viloyat koʻrfaz boʻyida qisqa muddatga kengaytirilib, Najd va al-Hasa, jumladan, Hufuf, Qatar va Qatifni oʻz ichiga oldi, Najdning qoʻshilishi Basra viloyati tugaguniga qadar faqat 1913-yilgacha[5] davom etdi[6].
1899-yilda Shayx Muborak Britaniya bilan shartnoma tuzib, Britaniya Kuvaytni har qanday tashqi tajovuzdan himoya qilishini, amalda uni Britaniya protektoratiga aylantirib qoʻyishini koʻrsatib berdi[7]. Kuvayt hukumatining mustaqil yoki Britaniya hukmronligi ostida boʻlish istagiga qaramay, inglizlar Kuvaytni Usmonli imperiyasining avtonom kazasi sifatida belgilashda Usmonli imperiyasi bilan kelishdilar. Bu kelishuv Birinchi jahon urushigacha davom etadi.
Basra 1914-yil 22-noyabrda inglizlar qoʻliga oʻtdi va Mesopotamiya ekspeditsiya kuchlari 1915-yil iyulgacha deyarli butun viloyatni egallab oldi[8].
Maʼmuriy-hududiy boʻlinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
Viloyat sanjaklari[9]:
- Amara sanjagi
- Basra sanjagi
- Devoniya sanjagi
- Muntafiq sanjagi
- Najd sanjagi; 1875-yildan[10], 1913-yilda saudlar tomonidan egallangan[5].
Voliylari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Basra viloyati voliylari[11]:
- Nasir posho (1875–1877)
- Vekili Ferik Mehmed Münir posho (1877–1879)
- Ferik Sabit posho (1879–1880)
- Mazhar posho (1880–1882)
- Yahya Ibrahim posho (1882–1884)
- Ali Riza posho (1884–1886)
- Ahmed Izzet posho (1886–1888)
- Ferik Shaban posho (1888)
- Hidayat posho (1888–1891)
- Mehmed Hafiz posho (1891–1892)
- Bahriye Komutani Emin posho (1892)
- Ferik Mahmut Hamdi posho (1892–1893)
- Mehmed Hafiz posho (1893)
- Hamdi posho (1-marta) (1893–1896)
- Arif posho (1896-yil dekabr – 18989-yil fevral)
- Mehmed Enis posho (1898-yil mart – 1899-yil aprel)
- Hamdi posho (2-marta) (1899-yil – 1900-yil yanvar)
- Mehmed Muhsin posho (1900-yil yanvar – 1902-sentyabr)
- Mustafa Nuri posho (1902-sentyabr – 1906-yil sentyabr)
- Abdurrahman Hasan Bey (1906-yil sentyabr – 1908-yil avgust)
- Muharram Efendi (1908-yil avgust – 1909-yil fevral)
- Marchdine Mehmed Arif Bey (1909-yil fevral – 1909-yil sentyabr)
- Süleyman Nazif Bey (1909-yil sentyabr – 1910-yil noyabr)
- Kavurzade Huseyin Celal Bey (1910-yil noyabr – 1911-yil iyul)
- Bagdali Hasan Riza posho (1911-yil iyul – 1912-yil dekabr)
- Malik Efendi (1912-yil dekabr – 1913-yil fevral)
- Ali Riza posho (1913-yil fevral – 1913-yil mart)
- Alaeddin Bey Altaz (1913-yil mart – 1913-yil iyul)
- Ahmed Izzet posho (1913-yil iyul – 1913-yil dekabr)
- Söylemezoglu Süleyman Sefik posho (1913-yil dekabr – 1914-yil iyul)
- Subhi Bey (1914-yil iyul – 1914-yil noyabr)
- Süleyman `Askari posho (1914-yil noyabr – 1916)
- Xalil posho (1916 – 1917-yil 11-mart)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Reidar Visser. Basra, the Failed Gulf State: Separatism And Nationalism in Southern Iraq. LIT Verlag Münster, 2005 — 19-bet. ISBN 978-3-8258-8799-5. Qaraldi: 2013-yil 8-iyun.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Asia by A. H. Keane, page 460
- ↑ Reidar Visser. Basra, the Failed Gulf State: Separatism And Nationalism in Southern Iraq. LIT Verlag Münster, 2005 — 18; 179-bet. ISBN 978-3-8258-8799-5. Qaraldi: 2013-yil 8-iyun.
- ↑
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Bagdad" Encyclopædia Britannica 3 (11chi nashri) Cambridge University Press 193–194 b
- ↑ 5,0 5,1 Madawi al-Rasheed. A History of Saudi Arabia. Cambridge University Press, 2002-07-11 — 41–42-bet. ISBN 978-0-521-64412-9. Qaraldi: 2013-yil 20-may.
- ↑ David H. Finnie. Shifting lines in the sand: Kuwait's elusive frontier with Iraq. I.B.Tauris, 1992 — 7-bet. ISBN 978-1-85043-570-9. Qaraldi: 2013-yil 22-may.
- ↑ Jasim M M Abdulghani. Iraq and Iran (RLE Iran A). CRC Press, 23 April 2012 — 108-bet. ISBN 978-1-136-83426-4. Qaraldi: 2013-yil 8-iyun.
- ↑ John de Vere Loder Baron Wakehurst. The Truth about Mesopotamia, Palestine & Syria. G. Allen & Unwin Limited, 1923 — 35-bet. Qaraldi: 2013-yil 8-iyun.
- ↑ Nakash, Yitzhak. The Shiʻis of Iraq: With a New Introduction by the Author, 16 February 2003 — 13-bet. ISBN 0691115753.
- ↑ Worldstatesmen – Saudi Arabia
- ↑ World Statesmen — Iraq
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Basra viloyati haqida turkum mavjud |
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Basra" Encyclopædia Britannica 3 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 489