Armaniston — Buyuk Britaniya munosabatlari

Armaniston — Buyuk Britaniya munosabatlari —Armaniston va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi tashqi aloqalar. Buyuk Britaniya Armanistonni 1991-yil 31-dekabrda tan olgan. Armanistonning Yevropadagi birinchi elchixonasi 1992-yil oktyabr oyida Londonda ochilgan. 1995-yildan beri Yerevanda Buyuk Britaniyaning elchixonasi mavjud. Ikki davlat sheriklik va doʻstona munosabatlarni saqlab kelmoqda.

Tarixi

1890-yillar

XIX asr oxirida Armaniston Rossiya va Turkiya oʻrtasida boʻlingan. Turkiyadagi keskinlik 1880-yillarda va ayniqsa 1890-yillarda kuchayib, inglizlar turk hukumatiga bosim oʻtkazish orqali hal qilishga uringan qator xalqaro inqirozlarga olib keldi. Buyuk Britaniya uzoq vaqtdan beri Turkiya hukumatining asosiy doʻsti boʻlib, unga Rossiyaning kuchli ekspansionist bosimiga qarshi turishga yordam berib kelgan. 1880-yillarda London butun Usmonli imperiyasidagi nasroniylarga nisbatan yaxshiroq munosabatda boʻlishga eʼtibor qaratib, islohotlarni boshladi. Usmonli hukumati bosimlarga qarshilik koʻrsatdi va Angliyadan uzoqlashdi. Buning oʻrniga Konstantinopol tobora koʻproq siyosiy, moliyaviy va tijorat yordamini soʻrab Germaniyaga murojaat qildi, bu oxir-oqibat Germaniya ittifoqchisi sifatida Birinchi Jahon urushiga kirishiga olib keldi^[1].

Turkiyada armanlarga qarshi vahshiyliklar sodir etar ekan, Britaniya jamoatchiligining noroziligiga sabab boʻldi. London Britaniya, Rossiya, Germaniya, Avstriya va Fransiyaning javob choralarini muvofiqlashtirishga harakat qildi. Ular tegishli sanksiyalar yoki jazolar boʻyicha kelisha olmadilar; tarixchilarning fikricha, agar Turkiyaga haqiqiy urush tahdidi qilinsa, yon bosgan boʻlardi. Germaniya Turkiyaga yordam bermoqchi boʻldi; Rossiya oʻzining katta arman jamoasini yaratishni xohlamadi. Fransiya Britaniyaning mintaqadagi rolini cheklamoqchi edi. Yetakchi isteʼfodagi liberal William Gladstoun Britaniyani yakka oʻzi aralashishga chaqirdi. Liberal Bosh vazir Lord Rouzberi rad etdi. Inqiroz 1895-yil iyun oyida isteʼfoga chiqqan Roseberini zaiflashtirdi. Inqiroz 1896-yilda Konstantinopolning bombardimon qilinishi shaharda yashovchi armanlarga qarshi ommaviy hujumlar va minglab odamlarning oʻlimiga sabab boʻlganidan keyin avjiga chiqdi. Yangi konservativ bosh vazir Lord Solsberi hokimiyatni aralashuvga undashga urindi va muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Armanlarga yordam berish uchun amalda hech narsa qilinmadi^[2]^[3]^[4].

Birinchi jahon urushi

1910-yil atrofidagi Britaniya siyosati Rossiyaning Armanistonni nazorat qilishiga qarshi chiqdi va Usmonli imperiyasini armanlarga nisbatan munosabatni yaxshilashga undashga harakat qildi^[5]. Jahon urushi boshlanganda, Buyuk Britaniya turklarga qarshi kurashish uchun arman legionini yaratish gʻoyasini rad etdi. Buning oʻrniga u Kiprda jang qilgan Fransiya boshchiligidagi arman legionini qoʻllab-quvvatladi^[6].

Armanlar qirgʻini haqidagi xabarlar tarqalgach, London inson huquqlarini himoya qilishga bel bogʻlaganini koʻrsatishga harakat qildi. Turklar bunga javoban inglizlarga qarshi millatchilikni kuchaytirdilar^[7]^[8].

Armaniston va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi davlat tashriflari

Armaniston va Buyuk Britaniya oʻrtasida turli davlat tashriflari boʻlib oʻtgan, eng soʻnggisi Buyuk Britaniyaning Yevropa boʻyicha davlat vaziri Devid Lidingtonning Yerevanga tashrifi boʻldi. Bundan tashqari, Armaniston prezidenti Serj Sarkisyan 2012-yilning iyul oyida Buyuk Britaniyaga tashrif buyurgan edi.

Bosh vazir Margaret Tetcher 1990-yil iyun oyida Armaniston Sovet Ittifoqi tarkibida boʻlganida tashrif buyurgan edi.

Arman genotsidining tan olinishi

Uels va Shotlandiya hukumatlari armanlar genotsidini tan olishadi, ammo Britaniya hukumati armanlar genotsidini tan olmaydi, chunki oʻtgan asrning boshlarida, BMTning 1948-yil konvensiyasiga binoan genotsid sifatida „Usmonli imperiyasining arman aholisiga taʼsir koʻrsatgan dahshatli voqealarni“ koʻrib chiqish uchun dalillar yetarli darajada aniq emas deb hisoblaydi. Britaniya hukumati „vahshiyliklar dahshatli fojia boʻlganini“ taʼkidlab, ularni qoralaydi va bu hukumatning oʻsha paytdagi nuqtayi nazari ekanligini taʼkidlaydi^[9].

Buyuk Britaniyaning arman jamiyati

Vered Amitning 1989-yilda nashr etilgan „Londondagi armanlar: ijtimoiy chegaralarni boshqarish“ kitobiga koʻra, oʻsha paytda Buyuk Londonda taxminan 10 000 arman yashagan. Ularning aksariyati Livan, Suriya, Iroq, Eron va Kiprdan kelgan birinchi avlod muhojirlari hisoblangan. Muhojirlar orasida Efiopiya, Hindiston, Misr, Isroildan kelgan armanlar, shuningdek, boshqa mamlakatlardan kelganlar ham bor.

Manchesterda 1835-yildan beri armanlar yashaydi va 1862-yilga kelib shaharda 30 ta arman korxonasi faoliyat yuritgan^[10].

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

Armanistonning Londonda elchixonasi bor.
Buyuk Britaniyaning Yerevanda elchixonasi bor.

Manbalar

↑ Jeremy Salt, „Britain, the Armenian question and the cause of Ottoman reform: 1894-96.“ Middle Eastern Studies 26.3 (1990): 308-328.
↑ R. C. K. Ensor. England: 1870 — 1914 (1936) pp 238-39
↑ Douglas, Roy (1976-yil mart). „Britain and the Armenian Question, 1894-7“. The Historical Journal. 19-jild, № 1. Cambridge University Press. 113–133-bet. JSTOR 2638357. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
↑ Andrew Roberts, Salisbury: Victorian Titan (1999) pp 605-11.
↑ Joseph Heller, „Britain and the Armenian question, 1912-1914 a study in realpolitik.“ Middle Eastern Studies 16.1 (1980): 3-26.
↑ Andrekos Varnava, „The Politics and Imperialism of Colonial and Foreign Volunteer Legions during the Great War: Comparing Proposals for Cypriot, Armenian, and Jewish Legions.“ War in History 22.3 (2015): 344-363.
↑ Michelle Tusan, „'Crimes against Humanity': Human Rights, the British Empire, and the Origins of the Response to the Armenian Genocide.“ American Historical Review 119.1 (2014): 47-77.
↑ Akaby Nassibian, Britain and the Armenian Question, 1915-1923 (1984)
↑ „Britain accused of 'genocide denial' over Armenia | Armenia | The Guardian“. 7-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-oktabr 2020-yil.
↑ „Multi-Cultural Manchester: Armenians“. Manchester City Council. 2009-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-avgust 2009-yil.

Havolalar

Londondagi Armaniston elchixonasi
armeniangenotsid — arizaga javob, 2007-yil 6-dekabr.
Britaniya Tashqi ishlar va Hamdoʻstlik vazirligi Armaniston bilan munosabatlar haqida
Buyuk Britaniyaning Yerevandagi elchixonasi (Wayback Machine saytida 2008-06-18 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya

[1] Jeremy Salt, „Britain, the Armenian question and the cause of Ottoman reform: 1894-96.“ Middle Eastern Studies 26.3 (1990): 308-328.

[2] R. C. K. Ensor. England: 1870 — 1914 (1936) pp 238-39

[3] Douglas, Roy (1976-yil mart). „Britain and the Armenian Question, 1894-7“. The Historical Journal. 19-jild, № 1. Cambridge University Press. 113–133-bet. JSTOR 2638357. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)

[4] Andrew Roberts, Salisbury: Victorian Titan (1999) pp 605-11.

[5] Joseph Heller, „Britain and the Armenian question, 1912-1914 a study in realpolitik.“ Middle Eastern Studies 16.1 (1980): 3-26.

[6] Andrekos Varnava, „The Politics and Imperialism of Colonial and Foreign Volunteer Legions during the Great War: Comparing Proposals for Cypriot, Armenian, and Jewish Legions.“ War in History 22.3 (2015): 344-363.

[7] Michelle Tusan, „'Crimes against Humanity': Human Rights, the British Empire, and the Origins of the Response to the Armenian Genocide.“ American Historical Review 119.1 (2014): 47-77.

[8] Akaby Nassibian, Britain and the Armenian Question, 1915-1923 (1984)

[9] „Britain accused of 'genocide denial' over Armenia | Armenia | The Guardian“. 7-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-oktabr 2020-yil.

[Manchester_CC-10] „Multi-Cultural Manchester: Armenians“. Manchester City Council. 2009-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-avgust 2009-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Armaniston — Buyuk Britaniya munosabatlari



Armaniston	Buyuk Britaniya