Kontent qismiga oʻtish

Alois Alzheimer

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Alois Altsgeymer (/ˈɑːltshaɪmər, ˈælts-, ˈɔːlts-/ ;[1]) 1864-yil 14-iyun — 1915-yil 19-dekabr) nemis psixiatri va nevropatologi va Emil Kraepelinning hamkasbi edi. Altsgeymer birinchi nashr etilgan „presenil demans“ holatini aniqlashga yordam beradi, keyinchalik Kraepelin uni Altsgeymer kasalligi deb belgilaydi.[2]

Yoshlik yillari va taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Altsgeymer 1864-yil 14-iyunda Bavariyaning Marktbreyt shahrida Anna Yoxanna Barbara Sabina va Eduard Roman Altsgeymerning oʻgʻli boʻlib tugʻilgan.[3][4] Otasi oilaning ona shahridagi notarius idorasida ishlagan.

Altsgeymerlar bolalariga Qirollik gumanistik gimnaziyasiga borish imkoniyatini berish uchun Alois hali yoshligida Aschaffenburgga koʻchib oʻtishgan. 1883-yilda Abitur bilan oʻqishni tugatgandan soʻng, Altsgeymer Berlin universiteti, Tübingen universiteti va Vyurtsburg universitetida tibbiyot boʻyicha tahsil oldi. Universitetda oʻqishning soʻnggi yilida u qilichbozlik birodarligining aʼzosi edi va hatto jamoasi bilan birga boʻlganida tinchlikni buzgani uchun jarimaga tortildi.[5] 1887-yilda Alois Altsgeymer Vyurtsburgni tibbiyot fanlari doktori sifatida tamomlagan.[5]

Karyerasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keyingi yili u Frankfurtdagi shahar ruhiy kasalxonasida, Städtische Anstalt für Irre und Epileptische (telbalar va epileptiklar boshpanasi)da ish boshlashdan oldin besh oy davomida ruhiy kasal ayollarga yordam berdi. Emil Sioli [de], taniqli psixiatr, boshpana dekani edi. Yana bir nevrolog Frants Nissl Altsgeymer bilan bir xil boshpanada ishlay boshladi. Ular birgalikda asab tizimining patologiyasi, xususan, miya yarim korteksining normal va patologik anatomiyasi boʻyicha tadqiqotlar oʻtkazdilar.[5] Altsgeymer Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie jurnalining muallifi va noshiri boʻlgan, lekin u hech qachon oʻziniki deb ataydigan kitob yozmagan.[6]

Frankfurt boshpanasida boʻlganida, Altsgeymer oʻsha davrning eng taniqli nemis psixiatrlaridan biri Emil Kraepelin bilan ham uchrashdi. Kraepelin Altsgeymerning ustozi boʻldi va ikkalasi keyingi bir necha yil davomida juda yaqin ishladilar. Kraepelin 1903-yilda Myunxenga Qirollik psixiatriya kasalxonasida ishlash uchun koʻchib oʻtganida, u Altsgeymerni unga qoʻshilishga taklif qildi.[5]

Oʻsha paytda Kraepelin keksa bemorlarda psixoz boʻyicha klinik tadqiqotlar olib bordi; Altsgeymer esa qarilik kasalliklarining laboratoriya ishlariga koʻproq qiziqardi.[7] Ikki kishi psixiatriya jamiyati siyosati bilan bogʻliq koʻplab muammolarga duch kelishadi. Masalan, boshpana va universitetlardagi psixiatrlar oʻrtasida jasadlarni qabul qilish uchun rasmiy va norasmiy kelishuvlar amalga oshiriladi.[7]

1904-yilda Altsgeymer Myunxendagi Lyudvig Maksimilian universitetida gabilitatsiyani tugatdi va u yerda 1908-yilda professor etib tayinlandi. 1912-yilda u Myunxendan Breslaudagi Sileziya Fridrix Vilgelm universitetiga joʻnadi va u yerda psixiatriya professori va Nevrologiya va psixiatriya instituti direktori lavozimiga qabul qilindi. Kelganidan koʻp oʻtmay uning sogʻligʻi yomonlashdi va kasalxonaga yotqizildi. Altsgeymer uch yildan keyin vafot etdi.[5]

Auguste Deter

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1901-yilda Altsgeymer Frankfurt boshpanasida Auguste Deter ismli bemorni kuzatdi. 51 yoshli bemorda gʻalati xulq-atvor belgilari, shu jumladan qisqa muddatli xotirani yoʻqotish; u keyingi yillarda uning obsessiyasiga aylandi. Auguste Deter psixiatriya jamiyatida oʻsha davr siyosatining qurboni boʻlgan; Frankfurtdagi boshpana eri uchun juda qimmatga tushdi. Herr Deter xotinini arzonroq muassasaga koʻchirishni soʻrab bir necha bor iltimos qildi, ammo Altsgeymer bu soʻrovlarga qarshi chiqdi. Altsgeymer Frau Deter vafotidan keyin uning yozuvlari va miyasini olish uchun shartnoma tuzgan Frankfurt boshpanasida qoldi.[7]

1906-yil 8-aprelda Frau Deter vafot etdi va Altsgeymer uning tibbiy yozuvlari va miyasini Myunxenga olib keldi, u yerda u Kraepelin laboratoriyasida ishlayotgan edi. Ikki italiyalik shifokor bilan u amiloid plitalari va neyrofibrilyar chigallarni aniqlash uchun Bielshovskiyning boʻyash usullaridan foydalangan. Ushbu miya anomaliyalari keyinchalik Altsgeymer kasalligi deb nomlanuvchi kasallikning identifikatoriga aylanadi.[8]

Claire OʻBrien tomonidan taklif qilingan yana bir gipoteza, Auguste Deterning aslida qon tomir demans kasalligiga ega ekanligi edi.[9]  ]

Topilmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Altsgeymer oʻzining miya patologiyasi va presenil demans belgilari boʻyicha topilmalarini 3 kuni omma oldida muhokama qildi. 1906-yil noyabr, Janubi-gʻarbiy nemis psixiatrlarining Tübingen yigʻilishida soʻzladi.[5] Bu maʼruza ishtirokchilari uning nima deyishi bilan qiziqmagandek tuyuldi. Altsgeymerni kuzatib borgan oʻqituvchi „majburiy onanizm“ mavzusida nutq soʻzlashi kerak edi, uni 88 kishidan iborat tinglovchilar shunchalik intiqlik bilan kutayotgan edilarki, ular Altsgeymerni keksalik demensiyasining bir turi patologiyasini kashf etgani haqida hech qanday savol va izohlarsiz joʻnatib yuborishdi.[5][10]

Maʼruzadan soʻng, Altsgeymer oʻz maʼruzasini jamlagan qisqa maqola chop etdi; 1907-yilda u kasallik va uning topilmalari haqida batafsil maʼlumot beruvchi kattaroq maqola yozdi.[5] Kasallik 1910-yilgacha Altsgeymer kasalligi deb nomlanmadi, Kraepelin oʻzining "Psixiatriya boʻyicha qoʻllanma " ning 8-nashrida „Presenil va qarilik demans“ bobida uni shunday nomlagan. 1911-yilga kelib, uning kasallik tavsifi yevropalik shifokorlar tomonidan AQShdagi bemorlarga tashxis qoʻyish uchun ishlatilgan.[9]

Zamondoshlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerikalik Solomon Karter Fuller Altsgeymerdan besh oy oldin maʼruzasida Altsgeymerga oʻxshash hisobot berdi.[5] Oskar Fisher nemis psixiatri boʻlib, u 1907-yilda Altsgeymer oʻzining maʼruzasini jamlagan qisqa maqolasini nashr etgan paytda qarilik demansning 12 holati haqida xabar bergan.[11]

Altsgeymer va Fisher kasallikni turlicha talqin qilishgan, ammo Altsgeymerning qisqa umri tufayli[11] ular hech qachon uchrashish va oʻz gʻoyalarini muhokama qilish imkoniga ega boʻlmagan.[12]

20-asr boshlarida Myunxenda Alois Altsgeymer va Emil Kraepelin tomonidan tayyorlangan shifokorlar orasida ispan nevropatologlari Nikolas Achukarro va Gonsalo Rodriges Lafora, Santyago Ramon va Kaxalning ikki taniqli shogirdlari va Ispaniya Neyrologiya maktabi aʼzolari bor edi. Altsgeymer yosh va yorqin Nikolas Achukarroga Vashingtondagi (hozirgi, NIH) davlat jinnilar kasalxonasida nevropatologik xizmatni tashkil qilishni tavsiya qildi va ikki yillik ishdan soʻng uni Gonsalo Rodriges Lafora almashtirdi.

Boshqa ilmiy ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Altsgeymer miyaning qon tomir kasalliklari, erta demans, miya shishi, sud psixiatriya va epilepsiya kabi turli xil tibbiy qiziqishlarga ega boʻlganligi bilan mashhur edi.[13] Altsgeymer Yevropada gistopatologiya boʻyicha yetakchi mutaxassis edi.[13] Uning hamkasblari uni fidoyi professor va sigaret chekuvchi deb bilishardi.[5]

Shaxsiy hayoti va oʻlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Frankfurtdagi Altsgeymer qabri

1894-yilda Altsgeymer Sesil Simonet Natali Geyzenxaymerga uylandi, u bilan uch farzandi koʻrdi. Geyzenxaymer 1901-yilda vafot etdi.

1912-yil avgust oyida Altsgeymer Breslau universitetiga ketayotganda poyezdda kasal boʻlib qoldi, u yerda 1912-yil iyul oyida psixiatriya professori etib tayinlandi. Ehtimol, u streptokokk infeksiyasi va keyinchalik yurak qopqogʻi kasalligi, yurak yetishmovchiligi va buyrak yetishmovchiligiga olib keladigan revmatik isitma boʻlgan. U bu xastalikdan butunlay tuzalmadi.

U 1915-yil 19-dekabrda Sileziyaning Breslau shahrida (hozirgi Vrotslav, Polsha) 51 yoshida yurak yetishmovchiligidan vafot etdi. U 1915-yil 23-dekabrda Frankfurt asosiy qabristonida rafiqasi yoniga dafn etilgan.[12]

Tanqidchilar va ularning izlanishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1990-yillarning boshida tanqidchilar Altsgeymerning topilmalarini shubha ostiga qoʻyishni va Altsgeymer qaydlari va qogʻozlari asosida oʻzlarining farazlarini shakllantirishni boshladilar. Amaducci va uning hamkasblari, Auguste Deterning metaxromatik leykodistrofiyaga ega ekanligini taxmin qilishdi, bu kamdan-kam hollarda yogʻlarning toʻplanishi miyelin ishlab chiqaradigan hujayralarga taʼsir qiladi.[14]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Alzheimer’s disease“ (Wayback Machine saytida 2021-06-27 sanasida arxivlangan). Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  2. ↑ Berrios, G. E. (1-noyabr 1990-yil). „Alzheimer's disease: A conceptual history“. International Journal of Geriatric Psychiatry (inglizcha). 5-jild, № 6. 355–65-bet. doi:10.1002/gps.930050603. ISSN 1099-1166.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  3. ↑ Zilka, N.; M. Novak (2006). „The tangled story of Alois Alzheimer“ (PDF). Bratisl Lek Listy. 107-jild, № 9–10. 343–45-bet. PMID 17262985. 2021-06-23da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 4-sentabr 2012-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  4. ↑ Maurer, Konrad. Alzheimer. La vida de un médico y la historia de una enfermedad. Ediciones Díaz de Santos, 2006. ISBN 9788479787585. 
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Cipriani, Gabriele; Dolciotti, Cristina; Picchi, Lucia; Bonuccelli, Ubaldo (2011). „Alzheimer and his disease: a brief history“. Neurological Sciences. 32-jild, № 2. 275–79-bet. doi:10.1007/s10072-010-0454-7. ISSN 1590-1874. PMID 21153601.
  6. ↑ Hippius, Hanns; Neundörfer, Gabriele (2003-yil mart). „The discovery of Alzheimer's disease“. Dialogues in Clinical Neuroscience. 5-jild, № 1. 101–108-bet. doi:10.31887/DCNS.2003.5.1/hhippius. ISSN 1294-8322. PMC 3181715. PMID 22034141. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Engstrom, Eric J. (2007). „Researching Dementia in Imperial Germany: Alois Alzheimer and the Economies of Psychiatric Practice“. Culture, Medicine and Psychiatry. 31-jild, № 3. 405–13-bet. doi:10.1007/s11013-007-9060-4. ISSN 0165-005X. PMID 17914665.
  8. ↑ „Alois Alzheimer“. Biography.com (2-aprel 2014-yil). 2018-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-fevral 2019-yil.
  9. ↑ 9,0 9,1 Maurer K.. Alzheimer: The Life of a Physician and Career of a Disease. New York: Columbia University Press, 2003. ISBN 978-0-231-11896-5. 
  10. ↑ Benjamin, Sheldon; MacGillivray, Lindsey; Schildkrout, Barbara; Cohen-Oram, Alexis; Lauterbach, Margo D.; Levin, Leonard L. (24-avgust 2018-yil). „Six Landmark Case Reports Essential for Neuropsychiatric Literacy“. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences. 30-jild, № 4. 279–290-bet. doi:10.1176/appi.neuropsych.18020027. ISSN 0895-0172. PMID 30141725.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  11. ↑ 11,0 11,1 Strobel, Gabrielle. „Prague: What say you, Alois – Should it be 'Alzheimer-Fischer' disease?“. Journal of Alzheimer’s Disease. 17-jild, № 3.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Tuebingen: The Man Behind the Eponym“. alzforum.org. Alzforum (16-noyabr 2006-yil). Qaraldi: 25-yanvar 2017-yil.„Tuebingen: The Man Behind the Eponym“. alzforum.org. Alzforum. 16 November 2006. Retrieved 25 January 2017.
  13. ↑ 13,0 13,1 Lefroy, Richard B. (2000). „Sign In“. American Journal of Alzheimer's Disease. 15-jild, № 4. 252–255-bet. doi:10.1177/153331750001500404.
  14. ↑ Graeber, M. B.; Mehraein, Parviz (1-dekabr 1999-yil). „Reanalysis of the first case of Alzheimer's disease“. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience. 249-jild, № 3. S10–13-bet. doi:10.1007/PL00014167. ISSN 0940-1334. PMID 10654094.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Alois_Alzheimer&oldid=4911333" dan olindi