Albatroslar

Albatroslar
	; Qirollik albatrosi
Ilmiy tasniflash
Olam:	Eukariotlar
Tip:	Xordalilar
Sinf:	Qushlar
Oila:	Albatrossimonlar
Urugʻ:	Albatroslar
Xalqaro ilmiy nomi
	Diomedea Linnaeus, 1758

Albatroslar (lotincha: Diomedea) – albatrossimonlar oilasiga mansub dengiz qushlari turkumi (Diomedeidae). Ilgari, bu jinsga tutunli (Foebetria) albatroslardan (och va toʻq tutun rangli albatroslar mavjud) tashqari oilaning barcha turlari kirgan, ammo 1996-yilda ikkita yangi jins Thalassarche va Phoebastria roʻyxatga olinganidan keyin va u yerdagi qushlarning bir qismini koʻchirishga qaror qilindi. (Nunn et al., 1996) Hozirgi vaqtda bu jins qushlarning ikki guruhini ajratib turadi – sayohat qiluvchi, Galapagos va Amsterdam albatroslari birgalikda bir guruhni, qolgan barcha turlar esa ikkinchi guruhni tashkil qiladi. Tasniflashning oʻzgarishi koʻpchilik ornitologlar tomonidan maʼqullangan, ammo bunday boʻlinishning muxoliflari ham bor edi.

Sayohat qiluvchi va qirollik albatroslari (Diomedea epomophora) eng katta albatroslar boʻlib, ular yer yuzidagi eng katta uchuvchi qushlardan biri hisoblanadi. Ularning qanotlari 3,7 m ga (oʻrtacha 3 m dan ozroq) yetishi mumkin, bu mutlaq rekord hisoblanadi. Voyaga yetgan qushlarning vazni 11 kg ga yetishi mumkin, buni katta oqqushning vazni bilan solishtirish mumkin.

Voyaga yetgan albatroslarning patlari asosan oq rangga ega va yoshi ulgʻaygan sayin ular yanada yorqinroq boʻladi. Toʻliq oq patlar har qanday yoshdagi qirollik albatroslarida hamda sayohat qiluvchi albatrosning katta yoshlilarida uchraydi. Boshqa turdagi urgʻochilarda, shuningdek, yosh qushlarda patlarning uchlari qora rangga egadir. Umuman olganda, tur yoki kichik tur qanchalik kichik boʻlsa, uning patlari va tuklari quyuq jigarrang tusda boʻladi. Yaqinda kashf qilingan Diomedea amsterdamensis turlarida barcha yoshdagi qushlar patlari asosan quyuq jigarrang tusga ega.

Albatroslar Janubiy okeanda yashaydi (yaqinda paydo boʻlgan shakllanish – Antarktidani oʻrab turgan suvlar) va asosan uzoq orollarda uy quradilar. Sayohat qiluvchi albatroslar Janubiy Jorjiya va Tristandakunya orollaridan Hind okeani va Yangi Zelandiyaning subantarktika kamariga qadar butun Janubiy okean boʻylab uya quradilar. Qirollik albatroslari faqat Yangi Zelandiyada, xususan Otago yarim orolining katta qushlar koloniyasida koʻpayadi.

Sistematika va evolyutsiya

Albatroslar jinsi (Diomedea)^[1]:

Amsterdam albatrosi (Diomedea amsterdamensis)^[1].
Qirollik albatrosi (Diomedea epomophora)^[1].
Sayohat qiluvchi albatros (Diomedea exulans)^[1].
Diomedea dabbenena^[1].
Diomedea antipodensis

Albatroslar jinsiga mansub qushlarning eng qadimgi topilmalari taxminan 12-15 million yil avval Oʻrta Miosen davriga toʻgʻri keladi.

Qazilma turlari (Olson, 1985; Haaramo, 2005)

Diomedea milleri (Oʻrta Miotsen, Sharktooth tepaligi va ehtimol Oʻrta Miosen, Oregon, AQSh)
Diomedea sp. (Oxirgi Miosen, Valdes yarim oroli (Argentina), Antarktida)
Diomedea sp. (Erta Pliotsen, Janubiy Afrika)
Diomedea sp. (Erta Pliotsen, Florida, AQSh)

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Byome R. L., Flint V. Ye. Pyatiyazichniy slovar nazvaniy jivotnix. Ptitsi. Latinskiy, russkiy, angliyskiy, nemeskiy, fransuzskiy / Pod obщ. red. akad. V. Ye. Sokolova. – M.: Russkiy yazik, RUSSO, 1994. – S. 14. – 2030 ekz. – ISBN 5-200-00643-0.

Havolalar

Brooke, Michael (2004): Albatrosses and Petrels across the World. Oxford University Press, Oxford, New York. ISBN 0-19-850125-0.
Haaramo, Mikko (2005): Mikkoʻs Phylogeny Archive: Diomedeidae – albatrosses. Version of 2005-11-15. Retrieved 2006-09-25.
Nunn, Gary B.; Cooper, John; Jouventin, Pierre; Robertson, Chris J. R.; Robertson Graham G. (1996): Evolutionary relationships among extant albatrosses (Procellariiformes: Diomedeidae) established from complete cytochrome-b gene sequences. Auk 113(4): 784—801..
Olson, Storrs L. (1985): Section X, H, 1. Diomedeidae. In: Farner, D. S.; King, J. R.; Parkes, Kenneth C. (eds.): Avian Biology 8: 208—210. Academic Press, New York.
Penhallurick, John; Wink, Michael (2004): Analysis of the taxonomy and nomenclature of the Procellariformes based on complete nucleotide sequences of the mitochondrial cytochrome b gene. Emu 104(2): 125—147. doi:10.1071/MU01060.
Rheindt, F. E.; Austin, J. (2005): Major analytical and conceptual shortcomings in a recent taxonomic revision of the Procellariiformes – A reply to Penhallurick and Wink (2004). Emu 105(2): 181—186. doi:10.1071/MU04039.
Tickell, W. L. N. (2000): Albatrosses. Pica Press, Sussex. ISBN 1-873403-94-1.

[bir-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Byome R. L., Flint V. Ye. Pyatiyazichniy slovar nazvaniy jivotnix. Ptitsi. Latinskiy, russkiy, angliyskiy, nemeskiy, fransuzskiy / Pod obщ. red. akad. V. Ye. Sokolova. – M.: Russkiy yazik, RUSSO, 1994. – S. 14. – 2030 ekz. – ISBN 5-200-00643-0.

[1]