Abduxoliq Gʻijduvoniy
| Abduxoliq Gʻijduvoniy | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
24-mart 1103 |
| Vafoti |
1179 Gʻijduvon |
| Kasbi | Soʻfiy |
Abduxoliq Gʻijduvoniy (1106-yil 24-mart — vafoti 1179, 1189, 1199 yoki 1220) — soʻfiy ustozi (murshid), naqshbandiya tariqati shayxlari vorisligining oltin zanjirining oʻninchi maʼnaviy halqasidir. Nakshibandiya tariqatining kelib chiqishi Boyazid Bistomiy davriga borib taqaladi, yaʼni soʻfiylarning „Bistomiya“ yoki „Toifuriyya“ tariqati paydo boʻlgan.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xoja Abdulxoliq Buxorodan 40 kilometr uzoqlikdagi Gʻijduvon shahrida tavallud topgan. Otasi Imom Abduljamil Malatya shahridan (hozirgi Turkiya) kelgan[1]. Onasi olijanob oiladan chiqqan. Abdulxoliq Gʻijduvoniy Imom Molik avlodidan boʻlgan deb taxmin qilinadi[2]. Gʻijduvoniy diniy ilmni Buxoroda olgan. U oʻsha davrda mashhur olim Alloma Sadriddinning shogirdi boʻlgan. Gʻijduvoniyning kelishi bilan Muhammad Bahouddin Naqshbandgacha tariqat „Tariq hojigan“ (Xodjeganiya) deb atala boshlandi. Abdulxoliq Gʻijduvoniyning ustozi Yusuf Hamadoniy boʻlib, u ham Ahmad Yassaviyning shayxi edi.
Abdulxolikning oʻziga xos xususiyati yashirin zikr, bu yoʻlga kirganlarning maʼnaviy oʻzgarishining asosi boʻlib, tariqatning oʻn bir tamoyilini ilgari surgan. Holbuki, Ahmad Yassaviy baland zikr tarafdori boʻlib qoldi. Gʻijduvoniy oʻz yoʻlini Xorazm va Xurosonga yoygan. Asrlar oʻtib, bu tariqatlarning ikkalasi ham butun Oʻrta Osiyo, Onadoʻli va Bolqon mamlakatlariga tarqaldi.
Tashqi koʻrinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalarda yozilishicha, u baland boʻyli, oq tanli, chehrasi chiroyli, qora qoshli edi. Uning boshi katta edi. Koʻkrak va yelkalari keng, oʻzi esa katta tanali boʻlgan.
Xizr bilan doʻstligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rivoyatlarga koʻra, Xoja Abdulxoliq Alloh taolo uni ruhiy kamolotda toʻgʻri yoʻlni koʻrsata oladigan kimsa bilan birga olib kelishini kuta boshlagan. Tez orada Xizr bilan uchrashdi. Xizr ham otasining ustozi edi. Xizr Abdulxoliqni ruhiy oʻgʻil sifatida qabul qilib, unga „vukuf adedi“ (zikr sanash zarurati) va „yashirin zikr“ni oʻrgatadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Bakrga Sevr gʻorida birinchi marta oʻrgatgan bu zikr turi Abdulxoliq Gʻijduvoniyning unga kirishi bilan yana oʻz ahamiyatini topdi. Xoji Abdulxoliq vafotidan keyin bu zikr turi Xojigan tariqati tarafdorlari tomonidan yana unutildi, ammo Abdulxoliqning uveysi (gʻoyib) muridi boʻlgan Shoh Naqshband nihoyat yashirin zikrni qayta tikladi.
Shuningdek, Xizr Gʻijduvoniyga yashirin zikrdan tashqari tavhid zikri — „nafi va isbat“ (inkor va tasdiq)ni ham oʻrgatgani aytiladi.
Gʻijduvoniyning haqiqiy murshidi Yusuf Hamadoniy edi. Biroq u bilan tanishish Xizr sharofati bilan yuz berdi. Taxminan yigirma yoshida oʻziga ustoz boʻlgan hoji Abdulxoliq qisqa fursatda bilimini oʻzlashtirib oldi. Abdulxoliq bir qancha musulmon davlatlariga sayohat qilib, bir muddat Suriyada yashadi. Hayotligida ham u haqidagi yaxshi shuhrat Islom xalifaligining barcha hududlariga tarqaldi. Minglab odamlar uni koʻrish va eshitish uchun kelishgan.
Bir darvesh undan soʻradi: "Agar Alloh menga doʻzax va jannatni tanlash erkinligini bergan boʻlsa, men doʻzaxni tanlayman. Chunki jannat mening nafsim xohlagan narsadir. Men nafsning turtki va istaklariga qarshi kurashmoqchiman. Bunga Abdulxoliq Gʻujduvoniy javob berdi: — Sizning fikringiz nafsdan chiqqani uchun xato va notoʻgʻri. Qulning irodasi yoki tanlovi qanday qiymatga ega boʻlishi mumkin? Bizning ishimiz Rabbiy bizni olib boradigan joyga ergashishdir. U bizga nima buyursa, biz bajarishimiz kerak. Va faqat bu bandaning haqiqiy xizmati va nafsga qarshiligidir[3].
Oʻlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abdulxoliq Gʻijduvoniy hayoti haqida toʻliq maʼlumot yoʻq, uning oʻlimi haqida ham kam maʼlumot kam. Ayrim manbalarda uning 1179, 1189 yoki 1220 yillarda vafot etgani qayd etilgan. Ammo uning shayxi 80 yilga yaqin yashab, 1140-yilda Gʻijduvoniy 20 yoshda vafot etganidan kelib chiqib, uning oʻlim sanasini 1199-yil deb atash mumkin. Gʻijduvoniyning qabri Samarqandga yoʻl boʻyida, Buxorodan 40 kilometr uzoqlikda joylashgan Gʻijduvon shahrida joylashgan.
Gʻijduvoniydan tariqatning 11 asosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abdulxoliq Gʻijduvoniy shoh Naqshbandning gʻoyib (uveysiy) murshidi boʻlib, naqshband tariqatida alohida oʻrin tutadi.
U tariqatning asosiy tamoyillari sifatida ilgari surgan „oʻn bir asos“ tasavvufning barcha birlamchi manbalariga kiritilgan.
Bu asoslar Naqshbandiya maqolasida bayon etilgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Encyclopædia Iranica | Articles“. 2011-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 24-avgust.
- ↑ „Доступ ограничен“. 2007-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-may.
- ↑ Sleduy tuda, kuda ukajet Gospod (Wayback Machine saytida 2014-01-15 sanasida arxivlangan)fondihlas.ru
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- Nafahatul-uns, (tarjimasi Lamiya Chelebiy), 411—413-betlar;
- Rashahat Ayn al-Hayot, Istanbul. 1291, 29—43-betlar;
- al-Hadaykul-vardiya, 110—119-betlar;
- Islom Ansiklopedisi, IX, 52—54;
- Muhammad b. Abdulloh Xoniy, Adab Risalesi, 46-bet;
- ad-Durarun-nadid, 26—29-betlar;
- Irgamul — marid, 51—52-betlar.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiiqtibosda Abduxoliq Gʻijduvoniyga tegishli iqtiboslar mavjud. |
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |