Zelenci
| Zelenci | |
.jpg) | |
| Mamlakat |  Sloveniya |
| Maydon | 47 gektar |
| Tashkil topgan sanasi | 1992-yil |
Zelenci – Sloveniyaning uzoq shimoli-gʻarbiy burchagida joylashgan Kranjska Gora shahri yaqinidagi qoʻriqxona. Bu Dunayning irmogʻi boʻlgan Sava Dolinka daryosining manbai hisoblanadi.
Zelenci buloqlarida yer osti Nadija daryosidan suv 2 m chuqurlikdagi koʻlning gʻovakli tubidan qayta paydo boʻladi. Uning suvlari chuqurligi hamda yorqin yashilligi bilan ajralib turadi. Buloq va uning atrofidagi hudud shu rang sharafiga nomlangan (Zelenci sloven tilidagi „yashil“ soʻzidan olingan).
Geologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hududda koʻplab koʻl choʻkindilari mavjud boʻlib, Zelenci buloqlari koʻplab vayronalar boʻylab muzliklarning chekinishi natijasida yaratilgan, bir vaqtlar kattaroq boʻlgan Koren koʻlining qoldiqlari ekanligini koʻrsatadi. Chekinish paytida uning asosiy qismi hozirgi Podkorenda toʻplanib, Savani Koren dovoni bilan toʻsib qoʻydi, muzlik erishi bilan qoplangan va keng koʻlni hosil qilgan. Keyin Sava ushbu tabiiy toʻgʻon orqali tunnel oʻtib, Koren koʻlining suv sathidan faqat Zelenci buloqlari va uning atrofidagi botqoq yerlar qolguncha tushirdi.
Zelenci buloqlari Sloveniyaning eng uzun daryosi boʻlgan 221 km uzunlikdagi Savaning ikki manbasining uzunroq boshlanishi hisoblanadi[1]. Bahor faslida yer osti Nadija daryosi qayta paydo boʻlib, uning birinchi manbai Tamar vodiysidagi togʻ lojasi yaqinida joylashgan boʻlsa-da, Rateche yaqinidagi Ledine shagʻal havzasida gʻoyib boʻlganidan keyin oʻz yoʻnalishining koʻp qismini yer ostida oʻtkazadi.
Zelenci Springs koʻli tubining gʻovakli boʻrlari yer osti suvlarini doimiy ravishda mayda oqimlar shaklida koʻtarishga imkon beradi, bu esa Sloveniyada noyob hodisa hisoblanadi. Buloqlardan hosil boʻlgan koʻlda yil davomida doimiy harorat 5 °C dan 6 °C gacha boʻladi. Koʻldan suv oqimga oqib oʻtadi, u sharqqa qarab, kengligi 200 m va uzunligi 1 km boʻlgan sayoz Blata botqogʻiga quyiladi. Sava Dolinkaning haqiqiy oʻzani shundan keyin boshlanadi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Zelenci buloqlari 1992-yilda qoʻriqxona deb eʼlon qilindi. U geologik qiziqishi va yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan koʻplab hayvonlar va oʻsimliklarning uyi sifatida qarala boshlandi. Qoʻriqxonaning maydoni 47 gektar[2]. Himoya qilingan yoʻllarda maʼlumot beruvchi belgilar, shuningdek nazorat koʻprigi va kuzatuv minorasi mavjud.
Tabiiy muhit, koʻplab buloqlar va zumrad koʻl rassom Ladislau Beneschning (1845-1922) eʼtiborini tortgan.
Kornish tabiatshunosi va XIX asrda bu hududga tashrif buyurgan Humphry Davy bu haqda shunday yozgan:
„Save vodiysi o'zining kataraktalari va ko'llari bilan meni hayratda qoldirdi. Men Yevropada bunday go'zal narsani ko'rmagan edim“[3].
Florasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bahorda qirgʻoqboʻyi yashash joylariga moslashgan oʻsimliklar uchun bu yer juda qulay. Bu yerda gulzor, alder, tol va gulli oʻsimliklarning qauyidagi turlarini uchratish mumkin:
- Bogbean (Menyanthes trifoliata)
- Botqoq paxta (Eriophorum angustifolium)
- Marsh oʻti (Triglochin palustris)
- Botqoq oʻti (Pedicularis palustris)
- Suv qargʻasi (Batrachium sp)
Faunasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻllarda yashaydigan va mayfly (Ephemeroptera) va stonefly (Plecoptera) lichinkalari bilan oziqlanadigan alabalıklardan tashqari, hududda Sloveniyaning yoʻqolib ketish xavfi ostidagi hayvonlar turlarining qizil roʻyxatiga kiritilgan bir nechta turlari mavjud:
- Oddiy atirgul (Carpodacus erythrinus)
- Moʻylovli koʻrshapalak (Myotis mystacinus)
- Viviparous kaltakesagi (Lacerta vivipara)
- Qum kaltakesagi (Lacerta agilis)
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Ladislau Benesch tomonidan tasvirlangan Zelenci Springs tasviri (1880-1900) -
Suv qargʻasi (Batrachium sp) -
Kaltakesak (Lacerta vivipara)
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Decree on Declaration of Zelenci Springs as a Nature Reserve, Official Gazette nos. 53/92, 17/94, Official Gazette of Upper Carniola, no. 32/96 (Odlok o razglasitvi Zelencev za naravni rezervat, Uradni list št. 53/92, 17/94, Uradni vestnik Gorenjske, št. 32/96)
- Sinfo (Jan 2006) ISSN:1854-0805 http://www.ukom.gov.si/fileadmin/ukom.gov.si/pageuploads/Sinfo/2006-januar.pdf
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Reke, dolge nad 25 km, in njihova padavinska območja“ [Rivers longer than 25 km and their catchment areas] (sl, en). Statistical Office of the Republic of Slovenia (2002).
- ↑ „Sinfo“ (pdf) (2006-yil yanvar). Qaraldi: 2008-yil 25-oktyabr.
- ↑ Davy, Humphry. 1839. The Collected Works of Sir Humphry Davy, vol. 1. Memoirs of His Life. London: Smith, Elder and Co. Cornhill, p. 389.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vikiomborda Zelenci mavzusiga oid fayllar bor
