Kontent qismiga oʻtish

Yuqori texnologiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
BMW avtomobil zavodi, sanoat robot texnologiyasidan foydalanib, Leypsig, Germaniya

Yuqori texnologiya (hay tek yoki hay-tek), shuningdek, ilgʻor texnologiya (advanced tech) yoki ekzotexnologiya[1] sifatida ham tanilgan, eng ilgʻor texnologiya turi: mavjud boʻlgan eng yuqori turdagi texnologiya[2]. Uni bozordagi eng murakkab yoki eng yangi texnologiya sifatida aniqlash mumkin[3]. Yuqori texnologiyaga qarama-qarshi boʻlgan past texnologiya, odatda oddiy, anʼanaviy yoki mexanik texnologiyalarga ishora qiladi; masalan, slayd qoidasi past texnologiyali hisoblash qurilmasidir[4][5][6] . Yuqori texnologiya eskirganida, u past texnologiyaga aylanadi, masalan, vakuum trubkali elektronika. Bundan tashqari, yuqori texnologiya oʻrtacha texnologiya (mid-tech) tushunchasi bilan ham bogʻliq boʻlib, past va yuqori texnologiyaning qarama-qarshi sifatlarini muvozanatlashtiruvchi tushunchadir. Oʻrtacha texnologiya raqamli/avtomatlashtirilgan texnologiyaning samaradorligi va koʻp qirraliligi bilan past texnologiyaning avtonomlik va chidamlilik imkoniyatlarini birlashtiruvchi oʻrtacha daraja sifatida tushunilishi mumkin[7].

Yuqori texnologiyalar ustida ishlayotgan startaplar (yoki yangi yuqori texnologiyalarni ishlab chiqayotganlar) baʼzida uni chuqur texnologiya deb ataladi; bu atama ilmiy kashfiyotlarga asoslangan buzgʻunchi innovatsiyalarni ham anglatishi mumkin[8].

Yuqori texnologiya, inson bilan oʻzaro aloqani talab qilmaydigan oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish imkoniyatiga aytilishi mumkin[9].

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Silicon Wadi, Haifa Matam yurqori texnologiya parki

Bu ibora 1958-yilda The New York Times gazetasida Yevropa uchun „atom energiyasi“ haqidagi maqolada ishlatilgan: „… Gʻarbiy Yevropa, oʻzining zich aholisi va yuqori texnologiyalari bilan ….“[10]Robert Metz bu atamani 1969-yilda moliyaviy maqolada qoʻllagan, unda Arthur H. Collins of Collins Radio „turli sohalarda yuqori texnologiya patentlarini nazorat qiladi“[11] deb yozgan va 1971-yildagi maqolada qisqartirilgan shaklini „high tech“ ni ishlatgan[12].

Yuqori texnologik ishlab chiqarish sanoatining keng qoʻllaniladigan tasnifi 2006-yilda OECD tomonidan taqdim etilgan[13]. Yuqori texnologiya OECD davlatlarida ushbu sanoatlarda foydalaniladigan tadqiqot va rivojlantirish faoliyatining intensivligiga asoslanib, toʻrtta alohida toifaga boʻlingan[14].

Bugungi kunda, yuqori texnologiya bir qancha iqtisodiyotlarning muhim qismini tashkil etadi. Statista va CTech maʼlumotlariga koʻra yuqori texnologiyaning Isroil iqtisodiyotidagi ulushi dunyodagi eng yuqorisi boʻlib, iqtisodiyotda 20% ulushga ega, yuqori texnologiya Amerika iqtisodiyotining 9.3% ini tashkil qiladi[15][16].

Startap ekotizimlarining reytingi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir nechta shaharlar va markazlar global startap ekotizimlari sifatida tavsiflangan. GSER har yili global startap ekotizimlarining reytingini eʼlon qiladi[17][18]. Tadqiqot har yili eng yaxshi 40 global startap markazlarini reytingini oʻrganadi[18].

Oʻrin Reyting 2023 yildan oʻzgarish Markaz
1 ▬ Qoʻshma Shtatlar Kremniy Vodiysi
2 ▬ Qoʻshma Shtatlar New York City
2 ▬ Birlashgan Qirollik London
4 (1) Isroil Tel Aviv
4 ▬ Qoʻshma Shtatlar Los Angeles
6 ▬ Qoʻshma Shtatlar Boston
7 (1) Singapur Singapore
8 Decrease (1) Xitoy Beijing
9 (3) Janubiy Koreya Seoul
10 (5) Yaponiya Tokyo

Yuqori texnologiya eksporti boʻyicha davlatlar roʻyxati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyida roʻyxat Birlashgan Millatlar Tashkiloti maʼlumotiga koʻra berilgan, yuqori texnologiyali mahsulotlarni qiymatiga koʻra eng yirik eksport qiluvchi 15 ta davlat roʻyxati keltirilgan (AQSh dollari, million)[19].

# Mamlakat Qiymati Yil
1  Xitoy 769,699.28 2022
2  Germaniya 223,370.84 2022
3  Gonkong 194,079.88 2022
4  AQSh 166,435.57 2022
5  Vietnam 122,993.36 2022
6  Janubiy Koreya 98,537.98 2022
7  Fransiya 95,753.98 2022
8  Singapur 94,102.98 2022
9  Niderlandiya 92,149.42 2022
10  Meksika 85,898.58 2022
11  Yaponiya 83,102.74 2022
12  Irlandiya 80,006.33 2022
13  Shveysariya 77,973.73 2022
14  Buyuk Britaniya 72,663.09 2022
15  Malayziya 66,214.45 2022

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Advanced technology definition
  2. ↑ Cortright, Joseph; Mayer, Heike. High Tech Specialization: A Comparison of High Technology Centers. Brookings Institution, Center on Urban & Metropolitan Policy, January 2001. 
  3. ↑ Steenhuis, H.; Bruijn, E. J. De „High technology revisited: Definition and position“, . 2006 IEEE International Conference on Management of Innovation and Technology, July 2006 — 1080–1084-bet. DOI:10.1109/ICMIT.2006.262389. ISBN 1-4244-0147-X.  (Wayback Machine saytida 2023-10-28 sanasida arxivlangan)
  4. ↑ „Know How To Use a Slide Rule? - Slashdot“ (en). science.slashdot.org (2007-yil 28-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 4-noyabr.
  5. ↑ „Slide Rules Were the Original Personal Computers“ (2015-yil 5-noyabr).
  6. ↑ Slide Rules & Calculators https://www.tnmoc.org/slide-rules-calculators
  7. ↑ Kostakis, Vasilis; Pazaitis, Alex; Liarokapis, Minas (2023-06-20). "Beyond high-tech versus low-tech: A tentative framework for sustainable urban data governance" (en). BigData&Society 10 (1). doi:10.1177/20539517231180583. ISSN 2053-9517. 
  8. ↑ „What is Deep Tech and which startups are marking the road (not Uber)“ (it). Startup Business (2018-yil 20-aprel). Qaraldi: 2020-yil 13-oktyabr.
  9. ↑ Williams, Howard „Do Customers Want High Tech or High Touch?“. Home Business Magazine (2019-yil 6-iyun). Qaraldi: 2020-yil 22-mart.
  10. ↑ "Atomic Power for Europe", The New York Times, February 4, 1958, p. 17.
  11. ↑ Metz, Robert (1969). „Market Place: Collins Versus The Middle Man“, The New York Times, April 24, 1969, p. 64.
  12. ↑ Metz, Robert (1971). „Market Place: So What Made E. D. S. Plunge?“, The New York Times, November 11, 1971, p. 72.
  13. ↑ Hatzichronoglou, Thomas: „Revision of the High-Technology Sector and Product Classification“, OECD Science, Technology and Industry Working Papers, No. 1997/02, OECD Publishing, Paris.
  14. ↑ High Tech Trademarks by John Mendenhall, Art Direction Book Co; First Edition (January 1, 1985) ISBN 0881080241
  15. ↑ „Tech GDP as a percent of total U.S. GDP 2022“ (en). Statista. Qaraldi: 2024-yil 25-iyun.
  16. ↑ „For Israeli economy, no substitute for high-tech dominance“ (en). ctech (2024-yil 4-iyun). Qaraldi: 2024-yil 25-iyun.
  17. ↑ Genome, Startup „Startup Genome“ (en). Startup Genome. Qaraldi: 2024-yil 13-iyun.
  18. ↑ 18,0 18,1 Wrobel, Sharon. „Tel Aviv moves up to 4th place in annual ranking of global tech ecosystems“ (2024-yil 10-iyun).
  19. ↑ High-technology exports (current US$) „United Nations, Comtrade database through the WITS platform.“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yuqori_texnologiya&oldid=4848022" dan olindi