Kontent qismiga oʻtish

Yadro muhandisligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
  • "Atom muhandisligi - bu insoniyat manfaati uchun radiatsiya va radioaktiv materiallardan foydalanadigan urinishdir."[1] :1
  • Yadro injeneriyasi "yadroviy va radiatsiyaviy jarayonlarni fan va qo'llash bilan shug'ullanadi".[2]

Yadro muhandisligining eng mashhur qo'llanilishi elektr energiyasini ishlab chiqarish bo'lib qolmoqda. Umuman olganda, 32 mamlakatdagi 440 ga yaqin yadro reaktorlari yadroviy parchalanish orqali dunyo energiyasining 10 foizini ishlab chiqaradi.[3] Kelajakda yadroviy sintez energiya ishlab chiqarishning yana bir yadroviy vositasini qo'shishi kutilmoqda.[4] Ikkala reaksiya ham atom nuklonlari ajratilganda (bo'linish) yoki birlashtirilganda (birlashma) ajralib chiqadigan yadroviy bog'lanish energiyasidan foydalanadi. Mavjud energiya majburiy energiya egri chizig'i bilan beriladi va hosil bo'lgan miqdor kimyoviy reaktsiyalar natijasida hosil bo'lganidan ancha katta. 1 gramm uranning boʻlinishi atmosferaga karbonat angidrid qoʻshmagan holda 3 tonna koʻmir yoki 600 gallon mazut[5] yondirilgandek energiya hosil qiladi.[6]

Yadro muhandislari nima qiladi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yadro muhandislari quyidagi sohalarda ishlaydi:[7][8][9]

  • I avloddan, 1950 va 1960-yillardagi reaktorlardan[10] avlod II, III avlod va IV avlod kontseptsiyalarigacha rivojlangan yadro reaktori dizayni.
  • Termal gidravlika va issiqlik uzatish . Oddiy atom elektr stantsiyasida issiqlik bug 'turbinasi va elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi generatorni harakatga keltiradigan bug' hosil qiladi.
  • Materialshunoslik yadroviy energetikani qo'llash bilan bog'liq
  • Yadro yoqilg'i aylanishini boshqarish, bunda parchalanuvchi materiallar olinadi, yoqilg'iga aylanadi, tugashi bilan chiqariladi va xavfsiz saqlanadi yoki qayta ishlanadi .
  • Yadro harakati, asosan, harbiy dengiz kemalari uchun, ammo samolyotlar va raketalar uchun tushunchalar mavjud. Yadro energiyasi 1960-yillardan beri kosmosda qo'llanila boshlandi
  • Termoyadroviy quvvatni rivojlantirishning ajralmas qismi bo'lgan plazma fizikasi
  • Qurollarni ishlab chiqish va boshqarish
  • Sanoat, tibbiyot va boshqa ko'plab sohalarda qo'llaniladigan radionuklidlarning paydo bo'lishi
  • Yadro chiqindilarini boshqarish
  • Salomatlik fizikasi
  • Yadro tibbiyoti va tibbiy fizika
  • Salomatlik va xavfsizlik
  • Asboblar va boshqaruv muhandisligi
  • Jarayon muhandisligi
  • Loyihalar boshqaruvi
  • Sifatli muhandislik
  • Reaktor operatsiyalari[11]
  • Yadro xavfsizligi (yashirin yadroviy materiallarni aniqlash)[12]
  • Yadro muhandisligi hatto jinoiy tergov,[13] va qishloq xo'jaligida rol o'ynaydi.[14]

Ko'pgina kimyoviy, elektr va mexanik va boshqa turdagi muhandislar, shuningdek, ko'plab olimlar va yordamchi xodimlar kabi atom sanoatida ham ishlaydi. AQShda 100 000 ga yaqin odam bevosita atom sanoatida ishlaydi. Ikkilamchi sektor ish joylarini hisobga olgan holda, AQSh yadro sanoati tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan odamlar soni 475 000 ni tashkil qiladi.[15]

Yadro muhandisligi tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yadro muhandisligi 1938 yilda yadro parchalanishining kashf etilishi bilan paydo bo'lgan[16] Biroq, yangi narsalarni yaratish uchun fanni qo'llashning muhandislik nuqtai nazaridan qaraganda, Chikago Pile-1 (CP-1) Manxetten loyihasining bir qismi sifatida Chikago universitetida 1942-yilda yaratilgan birinchi yadro reaktorini aytish mumkin

Birinchi sun'iy yadro reaktori CP-1 fiziklat jamoasi tomonidan ishlab chiqilgan


Birinchi sun'iy yadro reaktori CP-1 fiziklar jamoasi tomonidan ishlab .a edilar. (Yerdagi eng qadimgi yadroviy reaktsiya tabiiy ravishda 1,7 milliard yil oldin Oklo, Gabon, Afrikada sodir bo'lgan. ) Ikkinchi sun'iy yadroviy reaktor X-10 grafit reaktori ham Manxetten loyihasining bir qismi bo'lgan, shuningdek Hanford muhandislik zavodining plutoniy ishlab chiqaruvchi reaktorlari ham edi.


Birinchi elektr energiyasini ishlab chiqaradigan yadro reaktori Aydaxo shtatidagi Arko shahri yaqinida qurilgan EBR-I bo'lgan

[17] . EBR-I tarmoqqa ulanmagan yakka tartibdagi obyekt edi, lekin keyinchalik BORAX seriyali Aydaho tadqiqot reaktori 1955 yilda Arko shahrini qisqa vaqt ichida quvvat bilan ta'minladi.

Elektr tarmog'iga ulanish uchun qurilgan birinchi tijorat atom elektr stantsiyasi 1954 yilda ishga tushirilgan Obninsk atom elektr stantsiyasidir . Ikkinchisi 1957 yilda elektr energiyasi ishlab chiqargan Shippingport Atom elektr stantsiyasi bo'lgan.

Uranning kashf etilishidan hozirgi davrgacha bo'lgan qisqacha xronologiya uchun Yadro energetikasi tarixi maqolasiga qarang

Yadro energetikasi reaktorlarining toʻliq roʻyxati va yadroviy energiya ishlab chiqarish boʻyicha butun dunyo boʻylab va mamlakat darajasidagi statistik maʼlumotlar uchun IAEA Power Reactor Information System (PRIS) uchun ro'yxat.

Yadro muhandislari qayerda ishlaydi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qo'shma Shtatlarda yadro muhandislari quyidagicha ishlaydi:[18]

  • Elektr energiyasi ishlab chiqarishda 25%
  • Federal hukumat 18%
  • Ilmiy tadqiqot va ishlanmalar 15%
  • Muhandislik xizmatlari 5%
  • Ishlab chiqarish 10%
  • Boshqa hududlar 27%


"Ma'lumot O'zbekiston Milliy Universiteti Fizika Fakulteti tomonidan tarjima qilindi"

  1. ↑ Lamarsh and Baratta. Introduction to Nuclear Engineering. Prentice Hall, 2001. ISBN 0201824981. 
  2. ↑ „Nuclear Engineering“. Britannica. Qaraldi: 2023-yil 19-aprel.
  3. ↑ „Nuclear Power in the World Today“. World Nuclear Association. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  4. ↑ Thompson, Jess. „When Can We Expect Nuclear Fusion?“. Newsweek. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  5. ↑ „Nuclear Fission Energy“. Lawrence Livermore. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  6. ↑ „Nuclear power and the environment“. EIA. U.S. Energy Information Administration. Qaraldi: 2023-yil 7-aprel.
  7. ↑ Martin and Bornstein. „Nuclear Engineering“. Britannica. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  8. ↑ „Nuclear engineer job profile | Prospects.ac.uk“. www.prospects.ac.uk. Qaraldi: 2019-yil 13-dekabr.
  9. ↑ „What Nuclear Engineers Do“. Occupational Outlook Handbook. U.S. Bureau of Labor Statistics. Qaraldi: 2023-yil 16-aprel.
  10. ↑ Goldberg and Rosner. „The History of Reactor Generations“. American Academy of Arts and Sciences. Qaraldi: 2023-yil 9-aprel.
  11. ↑ „Operation and maintence of nuclear power plants“. IAEA (2016-yil 13-aprel). Qaraldi: 2023-yil 9-aprel.
  12. ↑ „Environmental Detection of Clandestine Nuclear Weapon Programs“. MIT. Qaraldi: 2023-yil 21-aprel.
  13. ↑ „Nuclear Techniques Help to Solve Crimes“. EIA (2003-yil 23-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 7-aprel.
  14. ↑ „5 Incredible Ways Nuclear Powers Our Lives“. Energy.gov. US Department of Energy. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  15. ↑ „Jobs“. NEI. Qaraldi: 2023-yil 9-aprel.
  16. ↑ „The Discovery of Fission“. The Manhattan Project: an interactive history. US Department of Energy. Qaraldi: 2023-yil 7-aprel.
  17. ↑ „The World's First Nuclear Power Plant“. Idaho National Engineering Laboratory. US Department of Energy. Qaraldi: 2023-yil 7-aprel.
  18. ↑ Townsend, L. W.; Brady, L.; Lindegard, J.; Hall, H. L.; McAndrew‐Benavides, E.; Poston, J. W. (2022). "Nuclear engineering workforce in the United States". Journal of Applied Clinical Medical Physics 23 (Suppl 1): e13808. doi:10.1002/acm2.13808. PMID 36305037. PMC 9880971. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=9880971.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yadro_muhandisligi&oldid=3763217" dan olindi