Xorvatiyada parlament saylovlari (1990)

 1992 →
Xorvatiya parlament saylovlari (1990)

22-23-aprel 1990-yil, 6-7-may 1990-yil
Xorvatiyada parlament saylovlarida hududiy ovozlar

Xorvatiya Sotsialistik Respublikasida parlament saylovlari ikki turda bo'lib o'tgan - 1990-yil 22-apreldan 23-aprelgacha va 1990-yilning 6-maydan 7-mayiga qadar bo'lib o'tdi. Bu Xorvatiyada 1938-yildan beri o'tkazilgan birinchi ko'p partiyali saylovlaridan edi. 1974-yilgi SFRY Konstitutsiyasiga muvofiq respublika parlamentidagi 356 oʻrin almashtirilishi kerak edi, u uchta palatadan iborat edi: Ijtimoiy-siyosiy kengash (80 oʻrin), Jamoalar kengashi (116 oʻrin) va Kengash. Birlashgan mehnat (160 o'rin).

O'ng qanot millatchi Xorvatiya Demokratik Hamdo'stligi (XDH) har uch palatada ham ko'pchilik va jami 205 o'rin bilan ovoz bilan g'alaba qozondi, ikkinchi o'rinda Xorvatiya Kommunistlar ittifoqi - Demokratik o'zgarishlar partiyasi 73 o'ringa ega bo'lib chiqdi.

1990-yil 30-mayda Xorvatiya Sabori oʻzining birinchi majlisida Franyo Tudjmanni Xorvatiya Sotsialistik Respublikasi Prezidiumi raisi etib sayladi. Buning natijasida, Xorvatiya kommunistlarining deyarli 45 yillik hukmronligi tugatildi.

Saylovlar Yugoslaviyadagi o'tkir siyosiy inqiroz sharoitida, Yugoslaviya Kommunistlari Ittifoqining haqiqiy parchalanishi va xorvatlar va serblar o'rtasidagi millatlararo ziddiyatlarning kuchayishi vaqtlarida saylovlar o'tkazildi. Saylov kampaniyasi milliy savolni keskinlashtirdi (Franyo Tudjman va XDHning boshqa rahbarlarining Xorvatiyaning serb aholisiga qarshi tajovuzkor bayonotlari Serbiya Demokratik partiyasining serb jamoalarida o'z mustaqilligini himoya qilgan Yovan Raskovich va Milan Babich orasida mashhur bo'lishigacha olib keldi.

Saylovdan keyin bir necha oy ichida Xorvatiya parlamenti Xorvatiya Konstitutsiyasiga oʻzgartirish kiritib, respublikaning rasmiy nomidan “sotsialistik” atamasini olib tashlab, uni faqat Xorvatiya xalqining davlati deb e’lon qildi (“Xorvatiya SR ” degan soʻz oʻrniga Xorvatiya xalqining milliy davlati, Xorvatiyadagi serb xalqining davlati va unda yashovchi davlat millatlari").

Jarayonlar

1989-yil 10-dekabrda XI partiya qurultoyi boshlanishidan bir kun oldin Xorvatiya Kommunistlar Ittifoqi Markaziy Qo'mitasi (xorvatcha: Savez komunista Hrvatske — SKH) favqulodda yig'ilish o'tkazdi, unda ko'pchilik ovoz bilan (7 tadan 6 tasi) 1990-yil boshida o'tkaziladigan keyingi saylovlar erkin va ko'p partiyali bo'lishi to'g'risida qaror qabul qilindi.

UCX XI Kongressida Xorvatiyadan UCX Markaziy Qoʻmitasi Prezidiumining aʼzosi, koʻppartiyaviylik saylovlarini oʻtkazish toʻgʻrisidagi qarorni qoʻllab-quvvatlagan Ivitsa Racan tor doirada Xorvatiya Markaziy Qoʻmitasi Prezidiumi Raisi etib saylandi. Rachanning g'alabasi siyosiy boshqaruv sohasidagi liberal va islohotchi tashabbuslarni birlashtirdi. Qurultoy shuningdek, barcha siyosiy mahbuslarni ozod qilish va barcha siyosiy jarayonlarni toʻxtatish taklifini qoʻllab-quvvatladi.

1990-yil 11-yanvarda Xorvatiya SR Sabori saylov qonunchiligiga boshqa siyosiy partiyalarni roʻyxatga olish va saylovlarda qatnashish imkonini beruvchi oʻzgartirishlar kiritdi. UCX Markaziy Qo'mitasining 1989-yil 10-dekabrdagi qarori ko'ppartiyaviy erkin saylovlar o'tkazish talabi bo'yicha ommaviy petitsiya e'lon qilingan kunga to'g'ri kelganiga qaramay, UCX rahbariyatining harakatlari To'g'ri muxolifatning bosimi bilan turtki bo'lgan, ammo saylovlar orqali "Xorvatiyani demokratlashtirish" jarayonini Kommunistik partiya nazorati ostida birlashtirish istagiga asoslangan edi.

Sloveniya Kommunistlar Ittifoqi bilan birgalikda (slovencha: Zveza komunistov Slovenije — ZKS), SKX rahbariyati Yugoslaviyaning barcha respublikalarida ko'ppartiyaviylik saylovlarini o'tkazish va SKYni markaziy organlar nazorat qila olmaydigan mustaqil siyosiy partiyalar konfederatsiyasiga aylantirish taklifini ilgari surdi.

Bu taklif 1990-yil 22-yanvarda boʻlib oʻtgan Yugoslaviya Kommunistlari ittifoqining navbatdan tashqari XIV qurultoyida ilgari surilgan va Slobodan Miloshevich boshchiligidagi Serbiya delegatsiyasining qattiq qarshiliklariga uchragan. Delegatlarning aksariyati Serbiya tomonining SKJ, aksincha, demokratik markazlashuv tamoyillariga muvofiq ko'proq markazlashtirishga intilishi kerakligi haqidagi pozitsiyasini qo'llab-quvvatladi. Sloveniya SKning barcha takliflari rad etildi, shundan so'ng Siril Ribichich boshchiligidagi Sloveniya delegatsiyasi norozilik sifatida kongress sessiyasini tark etdi. Shundan so'ng, SKH vakillari o'z ishida tanaffus e'lon qilishni talab qilishdi, ammo rais, Chernogoriya Tergov qo'mitasi rahbari Momir Bulatovich Serbiya va Chernogoriya delegatsiyalari ko'magida kongress ishini sloveniyaliklarsiz davom ettirishga qaror qildi.

Huquqiy asos

1990—yil 15—fevralda Xorvatiya parlamenti Xorvatiya Sotsialistik Respublikasi Konstitutsiyasiga oʻzgartirishlar va saylovlarni koʻppartiyaviylik asosida oʻtkazishni ta’minlashga qaratilgan qonunlar toʻplamini qabul qildi, parlament tuzilmasi esa SFRY Konstitutsiyasi va SR Xorvatiya Konstitutsiyasi o'zgartirishlar kiritlmadi. Mavjud uchta palatadagi barcha 356 o'rinni almashtirish bilan saylov o'tkazish rejalashtirilgan edi: Ijtimoiy-siyosiy Veche (80 o'rin), Birlashgan Mehnat Vechesi (160 o'rin) va Veche Jamiyatlari (116 o'rin). Saylov qonunchiligida har bir palata uchun saylov okruglari tashkil etilgan bo'lib, ularning o'lchamlari juda xilma-xil edi. Ijtimoiy-siyosiy Vechening 80 ta saylov okrugi ko'plab kichik jamoalarni yoki yirik jamoalarning bir qismini qamrab olgan, aholisi 32 000 dan 80 000 dan ortiq kishigacha bo'lgan. Veche jamoalarining saylov okruglari 1000 dan 150 000 dan ortiq kishigacha bo'lgan aholining keng doirasiga ega bo'lgan jamoalarga to'g'ri keldi. Birlashgan mehnat veche a'zolari 160 okrugda saylanishi kerak edi, ammo uning tarkibidagi aholi juda xilma xillikni tashkil etar edi.

Birlashgan Mehnat Kengashiga saylovlar umumiy saylov huquqini ta'minlamadi: faqat ish bilan band, yakka tartibdagi tadbirkorlar va talabalar ovoz berish huquqiga ega edilar. Saylov qonunchiligida ikki davrali ovoz berish tizimi belgilab qoʻyilgan edi. Agar nomzodlarning hech biri kerakli darajada qoʻllab-quvvatlanmasa, ikki haftadan soʻng ikkinchi tur oʻtkaziladi, unda birinchi turda kamida 7% ovoz olgan barcha nomzodlar ishtirok etishi mumkin. Eng ko'p ovoz to'plagan nomzod - mutlaq ko'pchilik bo'lishi shart emas - g'olib deb e'lon qilinadi. Ikki davrali tizim mutanosib vakillikni talab qilgan muxolif guruhlarning e'tirozlariga qaramay qabul qilindi.

Siyosiy partiyalar saylovda qatnashish uchun roʻyxatdan oʻtgan

Zagrebdagi Xorvatiya Kommunistlar Ittifoqi Markaziy Qo'mitasi binosi. 1990-yil

Birinchi muxolif guruhlar 1989-yilda Xorvatiyada ijtimoiy-siyosiy harakatlar sifatida paydo bo'lgan. Ulardan birinchisi Xorvatiya sotsial-liberal ittifoqi (xorvatcha: Hrvatski socijalno-liberalni savez — HSLS) , 1989-yil 20-mayda tashkil etilgan va keyinchalik Xorvatiya ijtimoiy liberal partiyasiga aylantirilgan edi.

Xorvatiya Demokratik Ittifoqi (xorvatcha: Hrvatska demokratska zajednica — HDZ) Keyinchalik respublikadagi asosiy muxolif kuchga aylangan Hrvatska demokratska zajednica - HDZ 1989-yil 17-iyunda Franjo Tudjman tomonidan asos solingan, lekin faqat 1990-yil 25-yanvarda ro'yxatga olingan. HDZ 1990-yil 24-25-fevralda Zagrebda birinchi kongressini oʻtkazdi. Kongressga Faxriy mehmon sifatida Xorvatiya Mustaqil Davlati mavjud bo'lgan davrda urush jinoyatlari bilan "mashhur" bo'lgan Xorvatiya emigratsiyasining vakillari taklif qilindi. Ikki kun davomida soʻzga chiqqanlar birin-ketin Xorvatiyaning SFRYdan ajralib chiqish huquqini, respublika aholisining 13%ni tashkil etuvchi serblarni Xorvatiya hayotining siyosiy va iqtisodiy sohalaridan chetlashtirish huquqini isbotladilar. Ikkinchi jahon urushi davrida Ustashi rejimini qayta tiklash huquqiga ega bo'ldi va fashistlar Xorvatiya ramzlarini davlat sifatida tasdiqlashni yoqladi. Qurultoy revizionizm va millatchilik muhitida oʻtdi. Keyinchalik uning ishtirokchilaridan biri Slobodan Praljak bu borada shunday dedi: “Men g'alaba qozonishimizni bilardim. Biz endi 30 yoki 40 kishilik maxsus guruh emas edik. Biz endi maxfiylik va noqonuniylik soyasida emas edik”.

Xorvatiya millatchiligining qayta tiklanishi Xorvatiyaning serb aholisi tomonidan norozilik bilan kutib olindi. Armiya rahbariyati to'g'ridan-to'g'ri respublika parlamentida hali ham ko'pchilikni tashkil etuvchi xorvat kommunistlarini XDP faoliyatini taqiqlashga va uning saylovlargacha o'tkazilishiga yo'l qo'ymaslikka chaqirdi, chunki amaldagi saylov qonunchiligiga ko'ra o'sha paytda ekstremistik va neofashistik oqimdagi partiyalar saylovda qatnashish huquqiga ega emas edi. Xorvatiyadan SKH rahbari va SKYU Markaziy Qoʻmitasi Prezidiumi aʼzosi Ivitsa Rachan JNA rahbariyatining chaqiriqlarini “Xorvatiyani demokratlashtirish” jarayoniga tahdid va mamlakatning ichki ishlariga aralashishga urinish sifatida qabul qildi.

1990-yil 1-martda (xorvatcha: Koalicija narodnog sporazuma — KNS), unga quyidagilar kiradi: Xorvatiya Xristian-Demokratik partiyasi (xorvatcha: Hrvatska kršćanska demokratska stranka — HKDS), Xorvatiya sotsial-demokratik partiyasi (xorvatcha: Socijaldemokratska stranka Hrvatske — SDSH), Xorvatiya Demokratik partiyasi (xorvatcha: Hrvatska demokratska stranka — HDS), yuqorida tilga olingan Xorvatiya sotsial-liberal partiyasi va beshta mustaqil nomzod: Savka Dabchevich-Kucar, Ivan Supek, Dragutin Haramiya va milliy harakatning taniqli namoyandalari bo'lgan.

1990-yil 17-fevralda Serbiya demokratik partiyasi Xorvatiyaning serb aholisi manfaatlarini himoya qilish uchun Yovan Rashkovich va Milan Babich tomonidan tashkil etilgan, biroq u oʻz tuzilmalarini Knin jamoasidan tashqarida shakllantirishga ulgurmagan edi.

5-fevral kuni Xorvatiya hukumati dastlabki ettita siyosiy partiyani, jumladan SKH, HDZ, HSLP va boshqa bir qancha KNU aʼzo partiyalarini roʻyxatga oldi. Saylovda qatnashish uchun jami 18 ta siyosiy partiya va koʻplab mustaqil nomzodlar roʻyxatdan oʻtgan. Parlamentdagi oʻrinlar uchun 1609 nomzod kurash olib bordi.

1990-yil 10-fevralda Rassomlar uyushmasi Markaziy qo'mitasining yopiq plenumida Xorvatiya Kommunistlari ittifoqini Xorvatiya Kommunistlari ittifoqi - Demokratik o'zgarishlar partiyasi (Xorvatiya) deb qayta nomlash to'g'risida qaror qabul qilindi. Suveren va demokratik Xorvatiyada tinch, baxtli hayot uchun” respublika partiya tashkiloti saylovoldi platformasi loyihasi tasdiqlandi.

Saylov kampaniyasi

Xorvatiya Sabor binosi

Umuman olganda, partiyalarning tashkiliy qobiliyatlari sezilarli darajada farq qildi: barcha okruglarda faqat UCC nomzodlari ishtirok etdi. CDU 82 ta saylov okrugida oʻz nomzodlarini ilgari surmadi .

Saylov kampaniyasi mart oyining oxiridan 20-aprelga qadar an’anaviy usullar va tushunchalar hamda Gʻarbdagi saylov kampaniyalaridan ilhomlangan yangi usullardan foydalangan holda oʻtkazildi. Bu asosan plakatlar, Xorvatiya gerblari tushirilgan bayroqlar, graffitilar, nishonlar, stikerlardan foydalanish, rassomlar va ommaviy axborot vositalarining qo'llab-quvvatlashi, shuningdek, mitinglar tashkil etishda namoyon bo'ldi.

OAV yoritilishi

SKH-PDP tomonidan nazorat qilinadigan Xorvatiya davlat ommaviy axborot vositalari asosan Tudjman va CDUni Yugoslaviyaning yagona davlat sifatida saqlanib qolishiga tahdid solgan o'ng qanot millatchilar va ekstremistlar sifatida tasvirlashdi. Bu bayonotlar, ayniqsa, Tudjmanning birinchi partiya qurultoyidagi Ustashani qayta tiklash va NGHni oqlashga qaratilgan bayonotlaridan so'ng tez-tez uchrab turdi. SKH-PDP esa Xorvatiya ommaviy axborot vositalari tomonidan mo''tadil partiya sifatida ko'rsatildi va u serb saylovchilarining qo'llab-quvvatlashini yo'qotishdan qo'rqib, "Xorvatiya milliy manfaatlari" atamasini asosiy muhokama mavzusi sifatida ishlatishdan qochdi. CNS ikkalasi o'rtasida joylashgan edi.

Qo'shni Serbiyadagi ommaviy axborot vositalari Xorvatiyani Kosovodagi alban separatistlarini qo'llab-quvvatlashda aybladi, HDZni Ustaše jinoyatlarini ochiqchasiga inkor etishi uchun keskin tanqid qildi, SKH-PDP Xorvatiya millatchiligining kuchayishiga qarshi kurashda samarasiz bo'lgani uchun tanqid qilindi; SDP Xorvatiya serblari uchun milliy o'zligini saqlab qolish uchun yagona umid sifatida joylashtirilgan edi.

Petrova Goradagi miting

Petrova tog'i

4-mart kuni Petrova Gorada bo'lib o'tgan miting etnik bir xillikka ma'lum darajada ta'sir ko'rsatdi, bu esa keyinchalik saylov natijalariga ta'sir qildi. Rasmiy ravishda, u saylov poygasida ishtirok etuvchi biron bir partiya bilan bog'lanmagan; u Voynich va Vrginmost jamoalari, shuningdek, Yugoslaviya Mustaqillik demokratik partiyasi bo'limi tomonidan tashkil etilgan. Vrginmost shahrining oʻsha paytdagi merining soʻzlariga koʻra, miting har ikki jamoa tomonidan birodarlik va birdamlik siyosatini qoʻllab-quvvatlaganliklarini koʻrsatish uchun uyushtirilgan, biroq bu uning oʻrniga de-fakto serb millatchiligiga aylangan edi. Mitingda o'n minglab serblar ishtirok etdi, ular asosan HDZ tahdidi va Xorvatiya jamiyatidagi serblarning noqulay pozitsiyasi haqidagi nutqlarni belgiladilar. SKH-PDP mitingni millatlararo munosabatlarga zararli va xorvat millatchiligini kuchaytirishga qodir deb qoralab chiqdi. Xorvatiya ommaviy axborot vositalari bu mitingni qoʻshni Serbiyadagi “Antibyurotik revolyutsiya” bilan bogʻladi va uni Xorvatiya hukumatini agʻdarish talabi bilan oʻtkazilgan norozilik deb baholadi. Aksincha, Serbiya ommaviy axborot vositalari mitingni qo'llab-quvvatladi, SKH-PDPni HDZ bilan tenglashtirdi, Xorvatiya siyosiy spektrini millatchi deb e'lon qildi va serblar Xorvatiyadagi saylov jarayonida ishtirok etmasligi kerakligini aytib o'tdi.

Ovoz berish va natijalar

Birinchi tur

22-23-aprel kunlari boʻlib oʻtgan ovoz berishning birinchi bosqichida Ijtimoiy-siyosiy kengash a’zolari saylovida 84,54% yoki 2 875 061 kishi ishtirok etdi. XDY 41,76% ovoz oldi, SKH-PDP mos ravishda 23,59% va KNU 10,99% ovoz oldi.

Jamoalar kengashi a’zolari saylovida saylovchilarning 84,09 foizi yoki 3 433 548 kishiishtirok etdi; CDU ham 43,91% ovoz bilan birinchi oʻrinni egalladi, SKH-PDP hamda KNU 25,28% va 9,37% ovoz yig'ib ikkinchi oʻrinni egallab oldi.

Birlashgan Mehnat Kengashi a’zolariga saylovda qatnashganlar soni 76,53% yoki1 million 455 ming 365 nafar saylovchini tashkil etdi. XDY 32,69%, SKH-XDP esa 25,06% ovoz oldi. Mustaqil nomzodlar 19,75%, KNK esa 10,39% ovoz oldi.

Ovoz berishning birinchi bosqichida parlamentning uch palatasidagi 356 oʻrindan 137 tasi toʻldirildi. HDZ ularning 107 tasida, SKH-PDP esa 14 ta oʻrinni qoʻlga kiritdi va yana uchtasini Sotsialistik ittifoq – Xorvatiya Sotsialistik Ittifoqi bilan koalitsiyada qoʻlga kiritdi. Qolgan 13 o'rin mustaqillar va boshqa to'rt partiya o'rtasida taqsimlandi, KNU bir o'rinni qo'lga kiritdi.

KNUning yomon natijalariga javoban Xorvatiya Demokratik partiyasi koalitsiyadan chiqdi va o'z-o'zidan kampaniyani davom ettirdi. Birinchi tur natijalari e'lon qilingandan so'ng, SKH-XDP rahbariyati partiyaning mag'lubiyatini tan oldi; Rachan SKH-PDP kuchli muxolifat partiyasi bo'lishini ta'kidladi. Tudjman bunga javoban XDH hokimiyatga kelishi bilan oʻz partiyasi tarafdorlarini ishdan boʻshatgan kommunistlar taʼqib qilinmasligini, balki XDY qarashlariga qarshi chiqqanlar davlat lavozimidan chetlatilishini aytdi Ammo bu va'da bajarilmasdan qolib ketdi.

Ikkinchi davra

Ovoz berishning ikkinchi bosqichi 6-7-may kunlari boʻlib oʻtdi. Ijtimoiy-siyosiy kengash a’zolariga saylov ilgari gʻoliblar aniqlanmagan 51-saylov okrugida boʻlib oʻtdi, saylovchilarning 74,82% yoki 1 million 678 ming 412 nafar saylovchi ishtirok etdi. XDY 42,18% ovoz oldi, SKH-PDP 27,52% va KNU 9,89% ovoz yig'ib oldi.

Jamiyatlar kengashi a’zolari saylovida saylovchilarning 74,58% yoki 1 million 589 ming 894 nafar saylovchi ishtirok etdi. CDU 41,50% ovoz oldi, undan keyin birinchi turda bo'lgani kabi yana SKH-PDP va KNU mos ravishda 33,28% va 8,19% ovoz bilan keyingi qatorlarni egallab oldi.

Ovoz berishning birinchi bosqichida gʻoliblar aniqlanmagan 103 ta okrugda Birlashgan mehnat kengashi a’zolariga saylovda saylovchilarning 66,05% (847 ming 288 nafar saylovchi) ishtirok etdi. SKH-PDP 31,56% ovoz bilan birinchi o'ringa chiqishga muvaffaq bo'ldi, XDY esa 28,32% ovoz bilan. Mustaqil nomzodlar 13,26%, CNC esa 10,95% ovoz oldi.

Ikkinchi tur parlamentdagi qolgan 214 oʻrinni almashtirdi. Birinchi turda qo'lga kiritilgan o'rinlardan tashqari, XDY yana 98 mandatga ega bo'ldi, SKH-PDP esa yakka o'zi yoki SS-SSH bilan koalitsiyada jami 73 o'rinni qo'lga kiritdi.

Ikki tur ovoz berishda parlamentning uchta palatasida jami 351 oʻrin egalladi. HDZ o'z-o'zidan 205 o'rinni, yana to'rtta o'rinni Xorvatiya dehqonlar partiyasi bilan birgalikda qo'llab-quvvatlagan nomzodlar orqali qo'lga kiritdi.

Adabiyot

• 20 Years since the Fall of the Berlin Wall: Transitions, State Break-Up and Democratic Politics in Central Europe and Germany. Berlin, Germany: BWV Verlag, 2011. ISBN 9783830527022.  (Wayback Machine saytida 2021-02-22 sanasida arxivlangan)
• Braniff, Máire. Integrating the Balkans: Conflict Resolution and the Impact of EU Expansion. London, England: I.B.Tauris, 2011. ISBN 9781848856691.  (Wayback Machine saytida 2016-04-27 sanasida arxivlangan)
• Berglund, Sten. The Handbook of Political Change in Eastern Europe. Cheltenham, England: Edward Elgar Publishing, 2013. ISBN 9781782545880.  (Wayback Machine saytida 2016-05-09 sanasida arxivlangan)
• Bideleux, Robert. The Balkans: A Post-Communist History. London, England: Routledge, 2007. ISBN 9781134583287. 
• Caspersen, Nina. Contested Nationalism: Serb Elite Rivalry in Croatia and Bosnia in the 1990s. New York City: Berghahn Books, 2010. ISBN 9781845457914.  (Wayback Machine saytida 2020-10-29 sanasida arxivlangan)
• Central Intelligence Agency, Office of Russian and European Analysis. Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990–1995. Washington, D.C.: Central Intelligence Agency, 2002. OCLC 50396958.  (Wayback Machine saytida 2020-08-13 sanasida arxivlangan)
• Gagnon, Jr., V. P.. The Myth of Ethnic War: Serbia and Croatia in the 1990s. Ithaca, New York: Cornell University Press, 2006. ISBN 9780801472916.  (Wayback Machine saytida 2021-03-08 sanasida arxivlangan)
• Hayden, Robert. From Yugoslavia to the Western Balkans: Studies of a European Disunion, 1991-2011. Leiden, Netherlands: Brill Publishers, 2012. ISBN 9789004241909.  (Wayback Machine saytida 2021-06-25 sanasida arxivlangan)
• Marko Attila Hoare „The War of Yugoslav Succession“, . Central and Southeast European Politics Since 1989. Cambridge, England: Cambridge University Press, 2010 — 111–136-bet. ISBN 978-1-139-48750-4.  (Wayback Machine saytida 2020-08-30 sanasida arxivlangan)
• The Foreign Policies of Post-Yugoslav States: From Yugoslavia to Europe. Basingstoke, England: Palgrave Macmillan, 2014. ISBN 9781137384133.  (Wayback Machine saytida 2016-04-29 sanasida arxivlangan)
• Leutloff-Grandits, Carolin. Claiming Ownership in Postwar Croatia: The Dynamics of Property Relations and Ethnic Conflict in the Knin Region. Münster, Germany: LIT Verlag, 2006. ISBN 9783825880491.  (Wayback Machine saytida 2020-08-19 sanasida arxivlangan)
• Nazor, Ante. Počeci suvremene hrvatske države: kronologija procesa osamostaljenja Republike Hrvatske: od Memoranduma SANU 1986. do proglašenja neovisnosti 8. listopada 1991 (hr). Zagreb, Croatia: Croatian Homeland War Memorial Documentation Centre, 2007. ISBN 978-953-7439-01-9.  (Wayback Machine saytida 2020-11-16 sanasida arxivlangan)
• Ramet, Sabrina P.. The Three Yugoslavias: State-Building And Legitimation, 1918–2006. Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 2006. ISBN 978-0-253-34656-8.  (Wayback Machine saytida 2020-05-19 sanasida arxivlangan)
• Sanderson King, Sarah. Political Communication: Engineering Visions of Order in the Socialist World. Albany, New York: State University of New York Press, 1992. ISBN 9780791412015.  (Wayback Machine saytida 2016-04-30 sanasida arxivlangan)
• Søberg, Marius „Croatia Since 1989“, . Democratic Transition in Croatia: Value Transformation, Education & Media. College Station, Texas: Texas A&M University Press, 2007. ISBN 978-1-58544-587-5.  (Wayback Machine saytida 2020-09-22 sanasida arxivlangan)
• Woodward, Susan L.. Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution after the Cold War. Washington, D.C.: Brookings Institution Press, 1995. ISBN 9780815722953. 
• Brigović, Ivan (October 2011). „Odlazak Jugoslavenske narodne armije s područja Zadra, Šibenika i Splita krajem 1991. i početkom 1992. godine“. Journal of Contemporary History (xorvat). 43-jild, № 2. Zagreb, Croatia: Croatian Institute of History. ISSN 0590-9597. 2020-10-20da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17. {{cite magazine}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
• Budimir, Davorka (January 2011). „Hrvatska politička elita na početku demokratske tranzicije“. Anali Hrvatskog politološkog društva (xorvat). 7-jild, № 1. Zagreb, Croatia: Croatian Politological Society. ISSN 1845-6707. 2021-06-28da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17.
• Dunatov, Šime (December 2010). „Začetci višestranačja u Hrvatskoj 1989. godine“. Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru (xorvat). № 52. Zagreb, Croatia: Croatian Academy of Sciences and Arts. ISSN 1330-0474. 2021-04-21da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17. {{cite magazine}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
• Klemenčić, Mladen (December 1991). „Izbori u Hrvatskoj 1990 – elektoralnogeografska analiza odabranih primjera“. Hrvatski geografski glasnik (xorvat). 53-jild, № 1. Zagreb, Croatia: Croatian Geographic Society. ISSN 1331-5854. 2020-10-25da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17. {{cite magazine}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
• Pauković, Davor (June 2008). „Predizborna kampanja u Hrvatskoj 1990. u svjetlu hrvatskog i srpskog novinstva“. Časopis za suvremenu povijest (xorvat). 40-jild, № 1. Zagreb, Croatia: Croatian Institute of History. ISSN 0590-9597. 2020-10-25da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17. {{cite magazine}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
• Pickering, Paula M.; Baskin, Mark (December 2008). „What is to be done? Succession from the League of Communists of Croatia“ (PDF). Communist and Post-Communist Studies. № 41. Amsterdam, Netherlands: Elsevier. ISSN 0967-067X. 2020-10-31da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17.
• Podolnjak, Robert (September 2008). „Hrvatsko izborno zakonodavstvo: moguće i nužne promjene“. Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu. 45-jild, № 2. Split, Croatia: University of Split, Faculty of Law. ISSN 0584-9063. 2020-10-25da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-02-17. {{cite magazine}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
• „The East's year of the ballot“ (en). The Economist. 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.
• „Statistički pokazatelji o provedenim izborima za zastupnike u Sabor Socijalističke Republike Hrvatske - Prilog“ (hr). Croatian State Electoral Committee. 2015-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.
• „Statistički pokazatelji o provedenim izborima za zastupnike u Sabor Socijalističke Republike Hrvatske - Prilog (2. dio)“ (hr). Croatian State Electoral Committee. 2015-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.