Xitoydagi qozoqlar
| Xitoydagi qozoqlar | |
|---|---|
| Oʻz nomi |
جۇڭگو قازاقتارى Chunggoʻ Qozoqtori |
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
Jami: 5,000,000-7,000,000 Xitoy | |
| Til | qozoq tili |
| Dini | sunniy islom |
| Tegishli | noʻgʻay, qoraqalpoq |
| Kelib chiqishi | turkiy xalqlar |
Xitoydagi qozoqlar (qozoqcha: Қытай қазақтары, جۇڭگو قازاقتارى) — qozoqlarning eng katta diasporasi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birinchi qozoqlar XVII-XVIII asrlarda Jungʻorlar hududiga koʻchib oʻtdilar, 1757-yilda[1] Oyratlarning koʻp qismi Sin armiyasi tomonidan yoʻq qilindi va Rossiya imperiyasi va Xitoy tomonidan Oʻrta Osiyo yerlarining ajratilishi natijasida qozoqlar zamonaviy mulklaridan mahrum boʻlishdi[2].
Xitoy hukumatining harakatlaridan norozilikning dastlabki belgilari XIX asrning ikkinchi yarmida qozoqlar orasida paydo boʻldi va soliq siyosatining qattiqlashishi bilan bogʻliq edi. Yilishsha Aktayuli va Kobesh Aytbayuli (Kobesh-Botir) boshchiligidagi baʼzi qozoqlar Xovd daryosidan oʻtib, Moʻgʻulistonga koʻchib oʻtdilar. Shunga qaramay, XIX asrning oxiriga kelib, Xitoyda qozoqlar soni 100 ming kishiga yetdi, 1911-yilga kelib esa migratsiya jarayonlari natijasida deyarli 225 ming kishini tashkil etdi. Bundan tashqari, 1916-yildagi Oʻrta Osiyo qoʻzgʻoloni bostirilganidan keyin yana 300 ming qozoq Xitoyga koʻchib oʻtdi[3].
Soni va koʻchish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qozoqlar asosan Ili-Qozoq avtonom okrugida, Shinjon-Uygʻur avtonom viloyatining Mora-Qozoq va Barkel-Qozoq avtonom tumanlarida, shuningdek, Tsingxay viloyatidagi Xaysay-Moʻgʻul-Tibet avtonom tumanida va viloyatning Aksay-Qozoq avtonom okrugida istiqomat qiladilar.
1930-yillarda Sharqiy Turkistonda 800 mingga yaqin qozoq bor edi, ularning 100 mingga[4] yaqini 1950-yillarda qoʻzgʻolonlar va qozoqlarning Hindistonga ketishi natijasida halok boʻlgan. Xitoy manbalariga koʻra, 1937-1943-yillarda Shinjonda 4,360,020 kishi yashagan, ularning 930 mingi qozoqlar edi[5], ammo 1953-yilga kelib, 1953-1954-yillardagi butun Xitoy aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, bu raqam 421 mingga kamaydi (45 % pasaygan).
2000-yildagi rasmiy aholi roʻyxatiga koʻra, Xitoyda qozoqlar soni 1,250,000 kishini tashkil etgan boʻlsa[6], 2010-yilda qozoqlar soni 1,462,588 kishiga yetgan[7].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Uradyn Erden Bulag. Nationalism and Hybridity in Mongolia. Oxford University Press, 1998 — 98-bet.
- ↑ Мендикулова Г. М. 1997.
- ↑ Т. Барышева. „Казахское население за пределами края. Повторение по разделу «Завершение присоединения Казахстана к России» // ЦОР 232, 8 класс“. Портал «История Казахстана».
- ↑ Lias, Godfrey, 1956 & 9—10.
- ↑ Kao Shi-Ping „Sinkiang“, . The Chinese Yearbook 1936—1937, 2nd issue, Shanghai — 168—174-bet.
- ↑ „The Kazak Ethnic Group“ (en). China Internet Information Center (21-iyun 2005-yil). Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „Этнический состав населения КНР“ (zh). www.stats.gov.cn. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.