Harper Lee

Nelle Harper Lee
Tavalludi	28-aprel 1926-yil; Monrovill, Alabama, AQSh
Vafoti	19-fevral 2016-yil; Monrovill, Alabama, AQSh
Taxallusi	Harper Lee
Kasbi	prozaik
Ijod qilgan tillari	Ingliz tili
Fuqaroligi	AQSh
Yoʻnalish	janubiy amerika gotikasi
Janr	roman
Mukofotlari	Pulitser mukofoti

Nelle Harper Lee (talaffuzi: Nell Xarper Li 1926-yil 28-aprel — 2016-yil 19-fevral^[1]) — amerikalik yozuvchi, ,,To Kill a Mockingbird" (1960) asari muallifi.

Biografiyasi

Bolalik davri

Nelle Harper Lee 1926-yil 28-aprelda Alabama shtatining janubi-g‘arbiy qismidagi Monroeville nomli kichik shaharchada tug‘ilgan. U Amas Kolman Li va Frensis Kanningem Finch Lining kenja farzandi edi (oilada toʻrtta bola bor edi). Uning otasi, sobiq gazeta muallifi va muharriri, huquqshunos boʻlgan va 1926-yildan 1938-yilgacha davlat xizmatida boʻlgan. Bolaligida Li juda shoʻx edi va erta oʻqishni boshladi. U sinfdoshi va qoʻshnisi — yosh Truman Kapote bilan doʻst edi.

1931-yil aprel oyida Alabama shtatining uncha katta boʻlmagan Skottsboro shahrida ikki oq tanli ayolni toʻqqiz qora tanli yigit zoʻrlaganlikda ayblangan birinchi sudlar boʻlib oʻtganida Li endigina besh yoshda edi. Sud jarayoni bo‘lib o‘tmay turib, linch qoʻllangan sudlanuvchilarga faqat sud boshlangan paytdan boshlab advokat xizmati ko‘rsatiladi. Ayollarning zoʻrlanmagani haqidagi tibbiy dalillarga qaramay, oq tanli hakamlar hay’ati ayblanuvchilarni aybdor deb topadi va sudlanuvchilarning eng kichigi, oʻn uch yoshli bolakaydan tashqari hammasini oʻlimga hukm qiladi. Keyingi olti yil ichida apellyatsiya shikoyati boʻyicha ushbu ayblovlarning aksariyati olib tashlanadi va sudlanuvchilarning bittasidan tashqari hammasi ozod qilinadi. Skotsboro ishi yosh Xarper Lida unutilmas taassurot qoldirdi, u koʻp yillar oʻtgach, bu voqeani oʻzining "To Kill a Mockingbird" romani uchun asos qilib oldi.

Monroevildagi maktabni tugatgandan soʻng, Lee Montgomeridagi Xantingdon ayollar kollejiga oʻqishga kirdi (1944 — 1945), Alabama universitetida huquqshunoslik sohasida oʻqidi (1945 — 1949), Chi Omega (talaffuzi Xi-Omega) ayollar talabalar birodarligiga qoʻshildi (1944-1945). Bu vaqt ichida u bir nechta talabalar hikoyalarini nashr etdi va taxminan bir yil davomida Remmer-Jemmer yumoristik jurnalining muharriri boʻldi. U bir yilni Oxford universitetida almashinuv talabasi sifatida oʻtkazdi va kelajakda otasining yuridik firmasida ishlashni rejalashtirdi. Kurs tugashiga olti oy qolganda u oʻqishni tashlab, professional yozuvchi boʻlishni orzu qilib, Nyu-Yorkka koʻchib oʻtdi^[3]. 1950-yillarning oxirigacha Eastern Air Lines va BOAC aviakompaniyalarida chipta sotuvchisi bo‘lib ishlagan. U kamtarona hayot kechirdi, Nyu-Yorkdagi kichkina kvartirada yashadi va baʼzida ota-onasining uyiga kelib turdi.

"To kill a Mockingbird"

Harper Lee bir nechta qisqa hikoyalarni yozgandan soʻng, 1956-yil noyabr oyida adabiy agent topadi. Dekabr oyida u doʻstlari Maykl Braun va Joy Uilyams Braunlardan bir yillik toʻlangan taʼtil sovgʻasini oʻz ichiga olgan xat oldi. Doʻstlari shunday yozishgandi: „Senda xohlagan narsangni yozishing uchun bir yillik taʼtil bor. Rojdestvo bilan“. Bir yil oʻtgach, romanning qoralamasi tayyor boʻldi.Tay Hohoff muharrirligi ostida J.B. Lippincot bilan ishlab, u 1959-yilning yozida "To Kill a Mockingbird" romanini tugatdi. Roman 1960 -yil 11-iyulda nashr etilgan va koʻpchilikning olqishiga sazovor boʻlgan bestsellerga aylandi, jumladan, 1961-yilda badiiy adabiyot boʻyicha Pulitser mukofoti; Amerika adabiyotining ajoyib asarlari roʻyxatiga kiritilgan. 1999-yilda kitob Library Magazine (AQSh) tomonidan "Asrning eng yaxshi Amerika romani " deb topildi. Romanning butunjahon tiraji 40 milliondan oshadi.

Romanning muvaffaqiyati uning nashr etilishi AQShda fuqarolik huquqlari uchun harakatning boshlanishiga toʻgʻri kelganligi bilan bogʻliq degan fikr bor.

Kamyob intervyulardan birida (1961) Lee roman syujeti toʻliq oʻylab chiqarilgan ekanligini va uning „zerikarli“ bolaligi tarixiga hech qanday aloqasi yoʻqligini aytgan.

"To Kill a Mockingbird" dan keyin

"To Kill a Mockingbird" romanini yozgandan soʻng, Ley Kapote bilan Kanzas shtatining Xolkomb shahriga sayohat qilib, u yerda fermer va uning oilasini oʻldirishga kichik shaharchaning munosabatini oʻrganishda yordam beradi. Ishning natijasi maqola boʻlishi kerak edi. Kapote ushbu material asosida oʻzining „Cold Blood“ bestseller (1966) romanini yaratdi. Kapote va Li bilan ushbu shaharchada sodir boʻlgan voqealar asosida ikki film yaratildi: " Capote " (2005), " Infamous " (2006).

„To oʻldirish“ kitobi nashr etilganidan beri Lee juda kam intervyu bergan yoki umuman intervyu bergan, jamoat hayotida qatnashmagan va bir nechta qisqa insholarni hisobga olmaganda, boshqa hech narsa yozmagan. U oʻzining ikkinchi romani ustida ishlayotgan edi, u Lining oʻlimidan bir yil oldin, 2015 yil iyuligacha kun yorugʻini koʻrmagan. 1980-yillarning oʻrtalarida u Alabama shtatidagi ketma-ket qotil haqidagi badiiy boʻlmagan kitob ustida ishlay boshladi, biroq natijalardan qoniqmagani uchun u ustida ishlashni toʻxtatdi.

Xorton Fut oʻzining kitobi asosida yozilgan ssenariy haqida (film 1962 yilda Oskar mukofotiga sazovor boʻlgan), Li shunday dedi: „ Har qanday film moslashuvining savobini yozuvchining niyatini etkazish darajasi bilan oʻlchash mumkin boʻlsa, janob Futning moslashuvi). klassik sifatida oʻrganilishi kerak. Bunday ekran moslashuvining namunasi .“ Xarper Li Janning otasi Atticus Finch rolini oʻynagan kino yulduzi Gregori Pek bilan yaqin doʻst boʻldi. Bu rol 1963-yilda Gregori Pekga „ Oskar“ olib keldi. U aktyorning oilasi bilan yaqin doʻst boʻlib qoldi. Pekning nabirasi Xarper Pek Vollni yozuvchi sharafiga nomlashgan.

1966-yil iyun oyida Lee Prezident Lyndon Johnson tomonidan Milliy Sanʼat Kengashiga tayinlangan ikki kishidan biri boʻldi. Yozuvchi 1983-yilda Alabama shtatining Eufaula shahrida boʻlib oʻtgan Alabama tarixi va merosi festivalida „Romantika va sarguzasht“ inshosi bilan qatnashgan.

Lee Nyu-Yorkdagi kvartirasi va Monroevildagi singlisining uyi orasida vaqt oʻtkazardi. U faxriy lavozimlarni qabul qildi, lekin omma oldida nutq soʻzlashdan bosh tortdi. 2005-yil mart oyida u 1960-yilda noshir Lippinkott bilan birga paydo boʻlganidan beri birinchi marta Amrakga keldi, u badiiy adabiyotda huquqshunoslarni tasvirlagani uchun Spector Gadon va Rosen fondidan ATTY mukofotini oldi.

2005-yilda Lee Gregori Pek Veronikning bevasi tashabbusi bilan Los-Anjeles jamoat kutubxonasining Adabiyot sohasidagi yutuqlari mukofotini olish uchun Monroevildan Los-Anjelesga poezdda boradi. U, shuningdek , Alabama universitetidagi ishi asosida esse yozgan talabalar uchun har yili oʻtkaziladigan tantanali kechalarda qatnashadi. 2006-yil 21-mayda Notterdam universitetining faxriy unvonini oldi. Marosim davomida universitet bitiruvchilari hurmat belgisi sifatida qo‘llarida "To Kill a Mockingbird "ni ushlab turishdi.

U Nyu-York va Monroevilda yashashni davom ettirdi, u yerda u nisbatan yopiqroq hayot kechirdi, kamdan-kam intervyu berdi yoki omma oldida gapirdi. U mashhur adabiy nashrlarda bir nechta qisqa esselarni nashr etdi.

Leening jamoat hayotidan chekinishi uning adabiy faoliyatini davom ettirish haqidagi doimiy, ammo asossiz taxminlarga sabab bo‘ldi. Xuddi shu mish-mishlar amerikalik yozuvchilar Jerome David Salinger va Ralf Ellisonni ham bezovta qildi.

Oprah Winfreyning „O“ jurnalida (2006-yil may) Lee oʻzining kitobga boʻlgan muhabbati va adabiyotga munosabati haqida shunday yozgan edi: "Hozir, 75 yil oʻtib, odamlarda noutbuklar, mobil telefonlar, iPodlar va boʻsh boʻlgan kallalar bor boʻlgan jamiyatda, ularning oʻrniga men hali ham kitoblarni afzal koʻraman.

2007-yil 20-avgustda Alabama faxriy akademiyasiga toʻrtta yangi aʼzoni qabul qilish marosimida Lee nutq soʻzlashdan bosh tortdi va shunday dedi: „… ahmoqlikdan koʻra jim boʻlish yaxshiroqdir“.

2007-yil noyabr oyida Lee insultni boshdan kechirdi, shundan soʻng u qariyalar uyida yashashga majbur boʻldi. Uning hayoti davomida uning ishlariga mas’ul boʻlgan katta singlisi Elis 2014-yil 104 yoshida vafot etganidan soʻng, Lee tashqi dunyo bilan deyarli aloqa qilmadi.

2015-yilda Harper Leening „Go Set a Watchman“ asari Harper Books nashriyoti tomonidan nashr etildi, u „To Kill a Mockingbird“ kitobidan oldinroq yozilgan, ammo o‘sha paytda nashr etilmagan edi. Tanqidchilarning fikriga koʻra, bu mustaqil roman emas, balki hozirda alohida roman sifatida taqdim etilayotgan „To Kill a Mockingbird“ romanining asl nusxasi. Go Set a Watchman asari keksa yozuvchining yuridik maslahatchisi Tonya Karter tomonidan faqat tijorat maqsadida nashr etilgan bo‘lishi ehtimoldan xoli emas. Romanning Li arxividan tasodifan topilganligi haqidagi versiya tanqidga dosh berolmaydi, chunki Li bir vaqtlar nashrga loyiq kitob yozgan va uni oʻnlab yillar davomida butunlay unutgan deb gumon qilish juda qiyin. Elisning oʻlimidan soʻng, Tonya Karter Lining barcha aloqalari ustidan toʻliq nazorat oʻrnatdi, bu yozuvchining oʻziga xos tabiati va uning jismoniy holati tufayli unchalik qiyin emas edi, oʻsha paytda Lee deyarli kar va koʻr edi va maxsus muassasada yashadi .

Harper Lee 2016-yil 19-fevral kuni ertalab 90 yoshida uyqusida vafot etdi^[4]^[5]. Oʻlimigacha u Alabama shtatining Monroevil shahrida yashadi. Harper Lee hech qachon turmushga chiqmagan va farzand koʻrmagan.

Mukofot va unvonlar

1966-yil: Prezident Jonson Leeni Milliy Sanʼat Kengashi aʼzoligiga tayinladi, shundan soʻng u koʻplab faxriy lavozimlarga ega boʻldi.
2007-yil: Qoʻshma Shtatlarning eng yuqori fuqarolik sharafi — Prezidentning „Ozodlik“ medali bilan taqdirlandi.
2010-yil: Qoʻshma Shtatlar tomonidan AQSh milliy sanʼat medali bilan taqdirlangan.

Manba

Izohlar

↑ V pereizdanii romana izdatelstvom „Azbuka“ (seriya „Azbuka-klassika“, 2000) smert pisatelnitsi oshibochno datirovana 1975 godom.
↑ (unspecified title)
↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bbc_obituary
↑ „Harper Lee dead at age of 89: 'To Kill a Mockingbird Author' passes away“. AL.com (2016-yil 19-fevral). 2016-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-fevral.
↑ „US author Harper Lee dies aged 89“. BBC News (2016-yil 19-fevral). 2016-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-fevral.

[1] V pereizdanii romana izdatelstvom „Azbuka“ (seriya „Azbuka-klassika“, 2000) smert pisatelnitsi oshibochno datirovana 1975 godom.

[[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12732943h_&#039;&#039;(unspecified_title)&#039;&#039;]-2] (unspecified title)

[bbc_obituary-3] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bbc_obituary

[4] „Harper Lee dead at age of 89: 'To Kill a Mockingbird Author' passes away“. AL.com (2016-yil 19-fevral). 2016-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-fevral.

[death_-_BBC-5] „US author Harper Lee dies aged 89“. BBC News (2016-yil 19-fevral). 2016-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]