Kontent qismiga oʻtish

Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kuni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Fan, texnologiya, muhandislik va matematika (STEM) sohalarida ayollarning toʻliq va teng huquqli ishtirokini ragʻbatlantirish maqsadida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan qonunga koʻra har yili Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kuni nishonlanadi .[1] Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi 2015-yil 22-dekabrda[2] 70/212-sonli rezolyutsiyani qabul qilib, 11-fevral kunini har yili nishonlanadigan bayram deb eʼlon qildi.[3] Mavzu har yili fanda gender tengligi boʻyicha alohida eʼtibor va muhokama maydonini taʼkidlash uchun tanlanadi.

Fanda ayollar va qizlarning xalqaro kuni har yili YUNESKO tomonidan BMT Ayollar tashkiloti bilan hamkorlikda oʻtkaziladi.[4] Ikkala tashkilot ham milliy hukumatlar, hukumatlararo tashkilotlar, fuqarolik jamiyati hamkorlari, universitetlar va korporatsiyalar bilan birgalikda ayollar va qizlarning ilmiy sohalardagi rolini ilgari surish va bu sohada muvaffaqiyat qozonganlarni nishonlashdek umumiy maqsadga erishish uchun ishlaydi.[5]

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kontekst

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Florida shtati ayollar kolleji talabalari Florida shtatining Tallahassee shahridagi kimyoviy laboratoriyada tajriba oʻtkazmoqda (taxminan 1940-yil)

Erkak tengdoshlari bilan solishtirganda, ayollar fan va texnologiya sohasida kam namoyon boʻladi. 1960 va 1980-yillar oraligʻida Amerika universitetlarida fan va muhandislik darajasiga ega boʻlgan ayollar soni doimiy ravishda oʻsib bordi, ammo 1980-yillardan boshlab kutilmagan darajaga yetdi.[6][7] 2013-yilda Buyuk Britaniyada oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, STEM sohalarida ayollarning doimiy ravishda kam vakilligi borligi va oldingi 25 yillik davrda ayollarning fan va texnologiyadagi ishtirokida unchalik oʻzgarish boʻlmagan.[8] Bundan tashqari, ijtimoiy toʻsiqlar, jumladan, ayollarni uyda saqlash, erta turmush qurish va mehnat bozoridagi kamsitish amaliyotlari Afrika, Janubiy Osiyo va Karib dengizi kabi dunyoning rivojlanayotgan mintaqalarida ayollarning nafaqat ilm-fan va texnologiya bilan shugʻullanishiga toʻsqinlik qilishda davom etmoqda.[9][10]

Hozirgi kunda ishtirok etishdagi ushbu toʻsiqlar hali ham davom etaveradi va ijtimoiy toʻsiqlar sifatida mavjud. 2013-yilda Buyuk Britaniyada oʻtkazilgan tadqiqot fanlarga (xususan, fizika) majburiy ishtirok etish yoshidan keyin ishtirok etishdagi ijtimoiy toʻsiqlarni oʻrganib chiqdi va keng tarqalgan gender tarafkashliklari mavjudligini, qizlarning oʻqituvchilari, oilasi va doʻstlari tomonidan fizikani oʻrganishga unchalik ragʻbatlantirilmasligini aniqladi.[11]

Butun dunyoda ayollarning fanlarda ishtirok etishi uchun alohida toʻsiqlarda mintaqaviy farqlar ham mavjud. Amerika Qoʻshma Shtatlarida roʻyxatga olish va ilmiy taʼlimga qiziqishning pasayishi ayollarning ishtiroki kamayishiga olib kelgani aniqlandi.[12] Bu arab dunyosida farq qilar edi, bu yerda ilmiy taʼlimga kirish ayniqsa yuqori boʻlib, jami qabul qilinganlarning oltmish-sakson foiz ulushini tashkil etadi, biroq martaba va ijtimoiy toʻsiqlar keyingi ishtirok etishga toʻsqinlik qildi.[12]

Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qabul qilinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birlashgan Millatlar Tashkilotining logotipi

2015-yil 22-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi „Ilm-fan sohasida ayollar va qizlarning xalqaro kuni“ deb nomlangan 70/212-rezolyutsiyani qabul qilish uchun yigʻildi.[2] Ushbu rezolyutsiya 11-fevralni har yili Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kunini nishonlash deb rasman eʼlon qildi.[3] Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha aʼzo davlatlari, tashkilotlari va organlarini alohida shaxslar va xususiy sektor bilan bir qatorda ayollar va qizlarning ilm-fan sohasida toʻliq va teng foydalanish imkoniyatini taʼminlash uchun xabardorlikni oshirish va taʼlim faoliyati bilan shugʻullanishga taklif qildi.[1] Rezolyutsiyani qabul qilishda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Fanda Xalqaro ayollar va qizlar kunini nishonlash zarurligini taʼkidlash uchun oʻzining bir qancha oldingi rezolyutsiyalariga asoslandi. Xususan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining 2030-yilgacha barqaror rivojlanish maqsadlarini eʼlon qilgan „Dunyomizni oʻzgartirish: 2030-yilgacha barqaror rivojlanish kun tartibi“ deb nomlangan 70/1 rezolyutsiyasi, yaʼni sifatli taʼlim va gender tengligi maqsadlari keltirildi.[13] Shu bilan birga, 68/220 rezolyutsiyasi keltirilib, unda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirishga erishish uchun ayollarning fan, texnologiya va innovatsiyalarda ishtirok etishi uchun toʻliq va teng huquqliligini ragʻbatlantirish zarurligini tan oldi.[14] Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro xotin-qizlar kuni uchun mas’ul boʻlgan ikkita asosiy tashkiloti — YuNESKO va BMT Ayollari .[15]

Yillik xotiralar va rasmiy mavzular

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har yili 11-fevralda Birlashgan Millatlar Tashkiloti fanlar assambleyasida Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kunini nishonlaydi. Assambleya ayollarning STEMda ishtirokini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar va tashabbuslarni muhokama qilish uchun xalqaro tashkilotlar, xususiy sektor vakillari va yetakchi olimlar bilan bir qatorda aʼzo davlatlar vakillarini ham birlashtiradi.[16] Assambleya Birlashgan Millatlar Tashkilotining Andorra, Antigua va Barbuda, Armaniston, Avstraliya, Butan, Chili, Ekvador, Finlandiya, Gretsiya, Latviya, Meksika, Nigeriya, Koreya Respublikasi, San-Marino va Oʻzbekistondagi doimiy vakolatxonalari tomonidan homiylik qiladi.[16]

Fanda Xalqaro ayollar va qizlar kunining yillik mavzulari[16]
Nashr Yil Mavzu
1- 2016 Dunyoni oʻzgartirish: fandagi tenglik
2 2017 Gender, fan va barqaror rivojlanish: ommaviy axborot vositalarining taʼsiri — qarashdan harakatga
3 2018 Tinchlik va taraqqiyot uchun fanda tenglik va barqarorlik
4 2019 Inklyuziv yashil oʻsish uchun fanga ayollar va qizlarga investitsiyalar
5 2020 Fan, texnologiya va innovatsiyalarda tenglik: global tendensiyalar va muammolar
6 2021 Chegaralardan tashqari: jamiyat uchun fanda tenglik
7 2022 Tenglik, xilma-xillik va inklyuziya: suv bizni birlashtiradi

Davlat tashkilotlari tomonidan tan olinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Merilend shtatining birinchi xonimi Yumi Xogan Merilend shtati politsiyasi sud-tibbiyot boʻlimida 2022-yilgi Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kunini qoʻllab-quvvatlaydi

Birlashgan Millatlar Tashkilotining yillik assambleyasi bilan bir qatorda, turli hukumatlar va hukumat tashkilotlari Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kunini eʼtirof etish va qoʻllab-quvvatlash tashabbuslarini ilgari suradilar: jumladan, ayollarni ilm-fan sohasida ragʻbatlantirish tashabbuslarini moliyalashtirishni koʻpaytirish va xabardorlikni oshirish. Tanlangan misollar quyida taʼkidlangan.

Avstraliya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Doimiy homiylik missiyasi sifatida Avstraliya hukumati Fanda ayollar va qizlarning xalqaro kunini tan olish va nishonlashda ayollarning ishtirokini ragʻbatlantirish boʻyicha faol choralar koʻrdi. 2022-yilda ushbu voqeani nishonlash uchun Avstraliya hukumati Sanoat, fan, energetika va resurslar departamenti ushbu muammoga qaratilgan muvaffaqiyatli tashabbuslarni kengaytirish orqali STEM sohalarida ayollarning kam vakillik darajasini bartaraf etish uchun 6,7 million Avstraliya dollari miqdorida mablagʻ ajratdi.[17]

Yevropa Ittifoqi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yevropa Ittifoqi ijroiya organi, Yevropa Komissiyasi oʻz fuqarolarini Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kuni munosabati bilan ayollarning ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalardagi ishtiroki yutuqlarini eʼtirof etishga chaqirdi.[18] Yevropa Ittifoqi ayollar va qizlarni ilm-fan sohasida ragʻbatlantirish tashabbuslarini faol amalga oshirdi, masalan, tashkilotlardan Horizon Europe moliyalashtirish va grantlarini olish huquqiga ega boʻlish uchun gender tengligi rejasiga ega boʻlishini talab qilish, shuningdek, 2022-yilda innovator 35 yoshdan kichik ayollarga 50 000 evro miqdorida uchta grant ajratish.[18]

Irlandiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Irlandiya hukumati Fanda ayollar va qizlarning xalqaro kunini faol tan oladi va ushbu bayramdan ayollarning STEMda faol ishtirok etish zarurligini tan olish va ragʻbatlantirish uchun islohotlarni eʼlon qilish uchun foydalandi.[19] Tadbirning 7-yillik kuzatuvi tan olinib, Irlandiyaning qoʻshimcha va oliy taʼlim, tadqiqotlar, innovatsiyalar va fan boʻyicha vaziri Saymon Xarris Irlandiyadagi uchta yirik ilmiy moliyalash taʼminotchisi Oliy taʼlim muassasalaridan gender tengligi boʻyicha akkreditatsiyadan oʻtishni talab qilishini eʼlon qildi.[19]

Keniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keniya Respublikasi hukumati, xususan, Taʼlim vazirligi va Fan, texnologiya va innovatsiyalar boʻyicha Milliy komissiya Fanda ayollar va qizlar xalqaro kunini faol nishonladi. 2022-yilda YuNESKO Keniya Milliy missiyasi bilan birga tashkilotlar 2022-yilgi mavzuni nishonlash uchun maʼruzachilar va taʼlim jihatlarini oʻz ichiga olgan virtual bayramni oʻtkazdilar.[20]

Birlashgan Qirollik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniya hukumati Xalqaro fandagi xotin-qizlar kunini faol qoʻllab-quvvatlab keladi va uni oʻzining davlat idoralari orqali faol targʻib qiladi. Taʼkidlash joizki, Birlashgan Qirollikning Tashqi ishlar, Hamdoʻstlik va Taraqqiyot boʻyicha idorasi 2022-yilgi xotira[21][22] va 2021-yilda yetakchi britaniyalik olimlar bilan suhbatlar oʻtkazish uchun ijtimoiy media kanallari orqali Birlashgan Qirollikning STEM sohasida ayollar va qizlarni qoʻllab-quvvatlash majburiyatini faol ravishda ilgari surdi va eʼlon qildi.[23]

Boshqa sohalarda tan olinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Global miqyosda nodavlat va korporativ tashkilotlar ham ayollarning STEMdagi rolini targʻib qilish boʻyicha oʻz tashabbuslari bilan Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kunini tan oldilar. Tanlangan misollar quyida taʼkidlangan.

Universitetlar va akademiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ilm-fan sohasida ayollar uchun L’Oréal mukofotini topshirish marosimi (2010)

Universitetlar va akademik tashkilotlar Xalqaro fanda ayollar va qizlar kunini tan olishda muhim rol oʻynaydi. Masalan, 2017-yilda tadbirning ikkinchi yillik xotirasiga bagʻishlangan Xalqaro Zarrachalar fizikasi targʻibot guruhi, butun dunyo boʻylab universitetlar va tadqiqot laboratoriyalari akademiklari va olimlari tarmogʻi, Barselona, Kalyari,Kozenza, Heidelberg, Madrid, Parij, Praga, Rio-de-Janeyro va San-Paolo talabalar uchun ayol olimlar tomonidan oʻtkazilgan mahorat darslarini boshladi.[24] Ushbu mahorat darslari boshlanganidan soʻng, har yili Xalqaro fanda ayollar va qizlarning kuni bilan bir qatorda davom ettirildi.[25] Xalqaro Fan Kengashining assotsiatsiyalangan aʼzolari, shu jumladan Xalqaro Astronomiya Ittifoqi, Xalqaro Matematik Ittifoqi va Xalqaro Sof va Amaliy Kimyo Uyushmasi Fanda Xalqaro ayollar va qizlar kunini nishonlash uchun har yili shaxsan va deyarli har yili tadbirlar oʻtkazadi.[26]

Korporatsiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turli korporatsiyalar Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kuni munosabati bilan ayollar va qizlarni ilm-fan sohasida ragʻbatlantirish tashabbuslarida faol ishtirok etmoqda. L’Oreal har yili 11-fevralda[27] ilm-fan sohasidagi ayollar uchun L’Oreal-YUNESKO mukofotiga homiylik qiladi, bu mukofotlar ilm-fan sohasidagi yuksak yutuqlarni eʼtirof etish uchun dunyoning turli mintaqalaridan besh nafar ayol olimga topshiriladi.[28] Global aviatsiya kompaniyasi Airbus, Xalqaro fandagi ayollar va qizlar kunining asosiy eʼtiboridan oʻz kompaniyasidagi muhim ayollarni va ularning global miqyosda firma uchun oʻynaydigan asosiy rollarini taʼkidlash uchun foydalanadi.[29] 2022-yilda ular Airbusning Madriddagi kosmik dasturi menejeri guruhiga qoʻshilgan birinchi ayol rolini taʼkidladilar.[29]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Jordan, R (2016). „Why we need an International Day?“ (PDF). Journal of Medical and Surgical Research. 11-jild, № 3. 197–198-bet.
  2. ↑ 2,0 2,1 „A/RES/70/212 - E - A/RES/70/212“. undocs.org. Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  3. ↑ 3,0 3,1 „UNEP Chief Scientist on why we need more women and girls in science“ (en). UNEP (2022-yil 10-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  4. ↑ „International Day of Women and Girls in Science 2022: History, theme and significance of this day“ (en). Firstpost (2022-yil 11-fevral). Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  5. ↑ „In focus: International Day of Women and Girls in Science“ (en). UN Women – Headquarters. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  6. ↑ Brush, Stephen G. (1991). „Women in Science and Engineering“. American Scientist. 79-jild, № 5. 404–419-bet. Bibcode:1991AmSci..79..404B. ISSN 0003-0996. JSTOR 29774475.
  7. ↑ Fiegener. „Science and Engineering Degrees: 1966–2010“ (2013). 2022-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-sentyabr.
  8. ↑ Smith, Emma (December 2011). „Women into science and engineering? Gendered participation in higher education STEM subjects“. British Educational Research Journal (inglizcha). 37-jild, № 6. 993–1014-bet. doi:10.1080/01411926.2010.515019. ISSN 0141-1926.
  9. ↑ The World Bank annual report 1991, Banque internationale pour la reconstruction et le développement, Washington: The World Bank, 1992. ISBN 0-8213-1830-6. OCLC 708405023. 
  10. ↑ Evans, Karen (1995). „Barriers to Participation of Women in Technological Education and the Role of Distance Education“ (inglizcha). {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  11. ↑ Mujtaba, Tamjid; Reiss, Michael J. (2013-11-01). „What Sort of Girl Wants to Study Physics After the Age of 16? Findings from a Large-scale UK Survey“. International Journal of Science Education. 35-jild, № 17. 2979–2998-bet. Bibcode:2013IJSEd..35.2979M. doi:10.1080/09500693.2012.681076. ISSN 0950-0693.
  12. ↑ 12,0 12,1 Whitacre, PT. The Inclusion of Women in STEM in Kuwait and the United States: Proceedings of a Workshop (en). National Academies Press (US), 2020-09-08. 
  13. ↑ United Nations. „Resolution 70/1: Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development.“ (2015). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  14. ↑ United Nations. „Resolution 68/220: Science, technology and innovation for development.“ (2013). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  15. ↑ „International Day of Women and Girls in Science 2022: History, theme and significance of this day“ (en). Firstpost (2022-yil 11-fevral). Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Nations. „International Day of Women and Girls in Science │ International Day of Women and Girls in Science Assembly“ (en). United Nations. Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  17. ↑ Department of Industry. „$6.7 million investment extends women in STEM initiatives“. Department of Industry, Science, Energy and Resources (2022-yil 11-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  18. ↑ 18,0 18,1 European Commission Department of Research and Innovation. „International Day of Women and girls in science“ (2022).
  19. ↑ 19,0 19,1 „Minister Harris marks International Day of Women and Girls in Science“ (en). www.gov.ie. Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  20. ↑ „INTERNATIONAL DAY FOR WOMEN AND GIRLS IN SCIENCE“ (en-US). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  21. ↑ „"Go for it!": Empowering women and girls in STEM can help solve world's biggest challenges“ (en-GB). www.ukcdr.org.uk. 2022-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-sentyabr.
  22. ↑ Foreign, Commonwealth and Development Office. „Today we mark International Day for Women and Girls in Science“ (en). Twitter (2022). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  23. ↑ „"Go for it!": Empowering women and girls in STEM can help solve world's biggest challenges“ (en-GB). www.ukcdr.org.uk. 2022-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-sentyabr.
  24. ↑ Djuvsland, Julia Isabell (2017-08-30). "Particle Physics Masterclasses for the International Day of Women and Girls in Science". arXiv:1708.09309 [physics.soc-ph]. 
  25. ↑ „International Masterclasses - hands on particle physics“. physicsmasterclasses.org. Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  26. ↑ „How to celebrate International Day of Women and Girls in Science - 2022“ (en-US). International Science Council (2022-yil 8-fevral). Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  27. ↑ „Kyoko Nozaki Wins 2021 L'Oréal-UNESCO For Women in Science Award“ (en-US). Asian Scientist Magazine (2021-yil 17-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  28. ↑ UNESCO. „L'Oréal-UNESCO For Women in Science Programme“ (2022). Qaraldi: 2022-yil 13-may.
  29. ↑ 29,0 29,1 „Celebrating International Day of Women in Science | Airbus“ (en). www.airbus.com (2022-yil 11-fevral). Qaraldi: 2022-yil 25-may.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xalqaro_fandagi_ayollar_va_qizlar_kuni&oldid=3973668" dan olindi