Uranorti elementlar

Asosiy tushuncha

Kvant mexanikasida oʻrganiladigan namunalarning (mirkozarrachalar — electron, proton, yadro, atom va boshqa.) chiziqli oʻlchami 10^(-8)÷10^(-15) m tartibidadir. Agar zarra ϑ≪c tezlik bilan harakatlansa, norelyativistik kvant mexanikasi bilan ish koʻriladi. Mikrozarralar ustida oʻtkazilgan tajribalar shuni koʻrsatadiki, mikrozarralar ham toʻlqin, ham zarra xossasiga ega. Toʻlqin xossasi ularning tarqalish jarayonida (interferensiya hodisasi, difraksiya hodisalari), zarra xossasi esa zarralarning oʻzaro taʼsirida (fotoeffekt, kompton effekti va boshqalarda) namoyon boʻladi. Oddiy koʻz bilan koʻrish mumkin boʻlgan zarralar makrozarralar deyiladi.

Uranorti elementlar

Uranorti elementlar — bu tartib raqami uran U-92 dan katta boʻlgan elementlar hisoblanadi.

"Uranorti elementlari" (shuningdek, transuran elementlar sifatida ham tanilgan) atom raqamlari 92 dan katta boʻlgan kimyoviy elementlar boʻlib, uranning atom raqamidir. Bu elementlarning barchasi beqaror va radioaktiv ravishda boshqa elementlarga aylanadi. Neptuniy va plutoniydan (tabiatda oz miqdorda topilgan) bundan mustasno, ularning barchasi Yerda tabiiy ravishda uchramaydi va sintetikdir.

Ko‘pelektronli atomlar sistemasi

Vodorod va vodorodsimon atomlar elektron qobigʻida atom yadrosi maydonida bitta electron harakatlanadi. Vadorad va vadorodsimon atomlar spektrini organish mikroolam fizikaning aosiy qonuniyatlarini organadi. Elektroni birdan ortiq bolgan atomlar kop elektronli atomlar deyiladi.

Kop elektronli atomlar spekterini organish esa bir qator yangi qanuniyatlarni organishda imkon yaratdi. Koʻp elektronli atomlar uchun orbitalning energiyasi ham n, ham l ga bogʻliq boʻlib, n doimiy boʻlganda ham energiya l ortishi bilan ortadi. Masalan, 3d orbital 3p orbitalga qaraganda yuqori energiyaga ega, bu esa oʻz navbatida 3p orbitalga qaraganda yuqori energiyaga ega. Bir va koʻp elektronli holatlar oʻrtasidagi bu farqning sababi quyida muhokama qilinadi. Orbitalning energiyasi hali ham magnit kvant soni m ga bogʻliq emas.

Uranorti elementlar: Np, Pu, Am, Cm, Bk, Cf, Es, Fm, Md, No, Lw

Uranorti elementlarining kashf qilinishiga 1930-yillarning oʻrtalaridan boshlab, Chedvik tomonidan neytronning kashf qilinishiga turtki boʻlgan. 1932 va 1934-yilda Joliot-Kyuri tomonidan sunʼiy radioaktivlik, yadroviy sintez olimlar (jumladan, kimyogarlar ham, fiziklar ham) istiqboli bilan qiziqib qoldi. Tabiatda uchramaydigan yangi „sunʼiy“ elementlarni sintez qilish mumkinligini aniqlagan.

Uran, eng ogʻir maʼlum element, 1789 yilda kashf etilgan va hali u deyarli 150 yil boʻlishi kerak edi ning sintezi bilan qadimgi alkimyogarlarning transmutatsiya haqidagi orzusiga erishilgunga qadar birinchi transuran elementi, neptun, 1940-yil. Oxirgi oltmish yil ichida 20 transuran elementlari ishlab chiqarilgan.

Manbalar

1. https://www.sharingculture.com.au/where-is-transuranium-elements-located?ysclid=lh3k9ehkom126846521 (Wayback Machine saytida 2023-06-22 sanasida arxivlangan)

2. https://moviecultists.com/what-are-the-new-transuranium-elements

3. Kennedi Kreyn, Introduction to Nuclear Physics

4. R. B. Bekjanov atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi

5. K. N. Muxin Eksperimentalnaya yadernaya fizika 1992

6. Arthur I. Berman Photonuclear reaction 1953

7. Toshiyuki Shizuma Photonuclear reaction data measurements and interpretation.