Turhal

Turhal
Turhal
	Munitsipalitet
	Turkiyadagi joylashuvi
	Koordinatalari: 40°23′24″N 36°05′24″E / 40.39000°N 36.09000°E
Davlat	Turkiya
Viloyat	Tokat
Tuman	Turhal
Hukumat
• Mayor	Mehmet Erdem Ural
Balandligi	493 m (1 600 ft)
Aholisi (2022)	62 030
Vaqt mintaqasi	TRT (UTC+3)
Pochta indeksi	60300
Hudud kodi	0356
Veb-sayt	turhal.bel.tr

Turhal – Turkiyaning Qora dengiz mintaqasidagi Tokat viloyatida joylashgan shahar. Shahar Turhal tumani markazi hisoblanadi^[2]. Uning aholisi 2022-yil holatiga koʻra 62,030 kishini tashkil etgan^[1]. Shahar Tokatdan 48 km gʻarbda. Turhal Yeşil Irmak daryosi tomonidan qismlarga boʻlingan unumdor tekislikda joylashgan. Bu shahar dengiz sathidan taxminan 530 metr balandlikda joylashgan. Shahar 1934-yilda yosh Turkiya Respublikasi muhim korxonasi sifatida tashkil etilgan, qand lavlagini qayta ishlash zavodi bilan mashhur.

Tarixi

Turhal nomining birinchi asosi bugungi Amasya va Tokat viloyatlari oʻrtasidagi Talaura (Qadimgi yunoncha: Τάλαυρα) deb nomlangan muhim qal’a yoki istehkom sifatida paydo boʻldi. Hududda topilgan yozuv taxtalaridan Turhal mil. avv. uch ming yillikda aholi yashaganligi va samarali alifbeni kashf etgan Shumerlar shu kabi Mesopotamiya madaniyatlari bilan aloqalari borligi aniqlandi.

Miloddan avvalgi VI asr davomida Anadolu Forslar tomonidan bosib olinishi tufayli, bu hududni Zardushtiylik dini taʼsiri ostida muhim markazga aylantirishgan. Antik davr mashhur geografi Strabo turli holatlarda Turhalni Gayyura nomli qadimiy shaharning shimolida joylashgan qal’a sifatida tasvirlab, mintaqa haqida turli maʼlumotlar yozgan.

Miloddan avvalgi III asrda hududni Buyuk Aleksandrning makedoniyalik qoʻshini egallab olgan, ammo bu davrda koʻplab qoʻzgʻolonlar sodir boʻlgani tufayli makedoniyalik bosqinchilar hududda toʻliq nazorat oʻrnata olmadi.

Aleksandr imperiyasining qulashi (Aleksander miloddan avvalgi 323-yilda vafot etganidan soʻng) keyinchalik butun Anadoluda paydo boʻlayotgan Rim qudrati oldida chekinishga majbur boʻlgan, Qora dengiz sohilida tashkil etilgan Pontus shohligi tomonidan hudud egallab olindi. Mitridatlar avlodidan boʻlgan Pontus shohlari bugungi kunda faqat ikkita vayron boʻlgan minora va bir nechta tunnel qoldiqlaridan iborat tashqi shahar markazidagi toshli tepalikda yana ham kuchli qal’ani qurishdi. Ikki davlat oʻrtasidagi kurash oʻnlab yillar davom etdi va Pontus qirolligining mutlaq magʻlubiyati bilan yakunlandi. Rim generali Pompey qalʼani egallab olib, uni vayron qildi. 395-yilda Rim imperiyasi ikki mustaqil davlatga boʻlindi va shu sababli Turhal boshqa sharqiy Rim viloyatlari bilan birgalikda Vizantiya imperiyasi hukmronligiga aylandi. Turhal bugungi kungacha saqlanib qolgan Rim katolik cherkovining Ibora yepiskopi joylashgan joy edi. Bu yerda IV asrning oʻrtalarida Evagrius Pontik tugʻilgan.

Vizantiya imperiyasi davrida hudud IV va V asrlarda Sosoniylar tomonidan bir necha marta, keyinchalik VIII asrda musulmon Arablar tomonidan hujumlarga uchragan.

Anadoluga turklarning doimiy immigratsiyasi va qoʻshni sharqda Saljuqiylar qudratining paydo boʻlishi bu hududda Vizantiya hukmronligini zaiflashtirgani sababli, 1071-yildan keyin Turk Donishmandiya beyligi tomonidan Turhal va uning atrofi egallab olindi, ammo keyinchalik uni Saljuqiy turklari (Selçuklular) shohligiga berdi. XIII asrda butun mintaqani Oʻrta Osiyodan Anadolugacha halokatli toʻlqin sifatida oʻz hukmronligini kengaytirgan Ilxan imperatorlari bosib olishdi.1399-yilda Turhalni Anadoludagi turk bekliklarini oʻz qoʻmondonligi ostida birlashtirgan Usmonli turklar egallab olishdi. Amir Temur tomonidan qisqa vaqt davomidagi hujumlardan soʻng Turhal 1413-yilda yana bir bor Usmonli turklar tomonidan egallab olingan.

Turhalning demografik tuzilmasidagi eng muhim oʻzgarish XIX asrning ikkinchi yarmida sodir boʻldi. Qrim urushi (1854-1878) va Rus-Turk urushi (1877-1878) kabi mintaqa atrofidagi qulayotgan Usmonli turklarning doimiy harbiy toʻqnashuvlari tufayli shahar Bolqon yarim oroli va Kavkazdan kelgan musulmon qochqinlar va muhojirlar uchun yashash joyiga aylandi.

Bugungi Turhal

Yuqorida aytib oʻtilganidek, Turhal 1934-yilda tashkil etilgan qand lavlagi qayta ishlash zavodi bilan tanilgan. Ammo bugun Turhalning iqtisodiyoti tekstil, hayvonlar ozuqasi va sut mahsulotlari kabi yoʻnltirilgan biznes sektorlariga bogʻliq. Turhalda shaharga muhim daromad keltiradigan mashinasozlik ham mavjud. Bugungi kunda, Turhal tabiiy marmar koni va marmarni qayta ishlash sanoati muhim ahamiyatga ega. Anʼanaviy ravishda, chorvachilik va boshqa qishloq xoʻjaligi faoliyati ham oʻz ahamiyatini saqlab qolmoqda.