Trialeti tizmasi
| Trialeti tizmasi | |
|---|---|
 | |
| Joylashuvi |
 Gruziya |
| Koordinatalar | 41°24′40″N 43°18′18″E / 41.4110°N 43.3050°E |
Trialeti tizmasi (gruzincha: თრიალეთის ქედი) — Gruziya poytaxti Tbilisining gʻarbiy qismida Kuraning oʻng qirgʻogʻidagi joylashgan togʻ tizmasi, uzunligi 150 dan 200 km gacha, kengligi - taxminan 30 km. Tepalik katta suv havzasi vazifasini bajaradi. Paleogen davri vulkanik faoliyati natijasida hosil boʻlgan, flysh va vulqon jinslaridan tashkil topgan[1][2].
Geografik joylashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Trialeti togʻ tizmasi Kichik Kavkazning bir qismidir - bu Adjara-Trialeti togʻ tizimining sharqiy yarmi. U Axaltixe havzasidan Tbilisigacha boʻlgan kenglik boʻylab choʻzilgan: tizmaning sharqiy tomonlari Tbilisining gʻarbiy chekkalariga yetib boradi, gʻarbda esa Kura boʻylab Borjomining janubi-gʻarbiy qismigacha choʻziladi. Gʻarbdan sharqqa togʻ tizimining uzunligi 144 km, maksimal kengligi 30 km gacha. Togʻ burmalari fanatkali sistemani hosil qiladi. Togʻning asosiy tizmasi balandligi 2800 metrgacha boʻlgan tepaliklar bilan sifatlangan.
Geologiyasi, iqlimi, oʻsimlik dunyosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Trialeti togʻ tizmasi paleogen davrida vulqon harakati natijasida hosil boʻlgan. U asosan Mesxeti tizmasi bilan bir xil vulqon va flysch jinslaridan tashkil topgan, bu ularning oʻzaro bogʻliqligini koʻrsatadi. Yosh andezitik vulqon lava oqimlari tizmaning gʻarbiy qismida keng tarqalgan[3].
Togʻ tizmasining eng baland joyi Shaviklde togʻi (2850 m). Bundan tashqari Sakvelosmta (2803 m), Arjevani (2757 m), Dalitsavaryatag (2708 m), Ortatavi (2513 m), Kenchakaro (2320 m), Kvajvari (2280 m) kabi choʻqqilar mavjud. Togʻning gʻarbiy qismidagi magnit anomaliyalar -16° dan + 40° gacha boʻlgan ogʻishlarni koʻrsatadi. Ayniqsa shimoliy yon bagʻirlarida termal buloqlar mavjud.
Togʻlar katta suv havzasi boʻlib xizmat qiladi. Trialeti togʻlarining yon bagʻirlarida Xrami daryolari, Gujaretistkali irmoqlari Algeti, Vere, Tedzami, Digmistskali boshlanadi.
Trialeti tizmasini tashkil etuvchi vulqon va choʻkindi jinslarning tarkibi kserofit oʻsimliklarning rivojlanishiga yordam beradi. Bundan tashqari, markazda Samsar va Javaxeti tizmalarining togʻli platolari, iqlimi keskin boʻlgan, janubdan koʻtarilgan. Ushbu qism Trialeti tizmalarining turli qismlarida iqlimga va shunga mos ravishda oʻsimliklarning tabiatiga taʼsir koʻrsatadi. Qattiq bargli (eman, shoxli daraxt, olxa) va aralash (archa va qaragʻay bilan) oʻrmonlar faqat togʻlarning shimoliy yon bagʻirlarida oʻsadi. Gʻarbiy yoʻnalishda oʻrmonning yuqori chegarasi 2000 metr balandlikka, sharqiy yoʻnalishda 1600 m gacha choʻzilgan. Gʻarbiy yonbagʻrida, yuqori qismida ignabargli archa, qaragʻay, archa oʻrmonlari bor[4]. Togʻning oʻrtasida joylashgan maydonning uchdan ikki qismida oʻrmon umuman yoʻq, yon bagʻirlari yashil alp oʻtloqlari bilan, janubiy yon bagʻirlarida ham subalp oʻtloqlari bilan qoplangan. Oʻrmonlarda koʻplab kichik koʻllar mavjud. Togʻlarning pastki qismida qishlar oʻrtacha sovuq, yozlari iliq va uzoq, yuqori qismida qish sovuq, yoz uzoq va oʻrtacha darajada iliq boʻladi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Georgian State (Soviet) Encyclopedia. 1984. Book 4. pp. 699—700.
- ↑ „Триалетский хребет — Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия — статья“ (ru) (deadlink). Энциклопедия Кирилла и Мефодия. 2018-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-may.
- ↑ Труды Закавказского научно-исследовательского гидрометеорологического института. Гидрометеоиздать, 1971.
- ↑ Алгетский заповедник. Красная Книга: Заповедники, национальные парки и заказники. 08.11.2015. Процитовано 26.05.2017