Tojikiston geografiyasi

Tojikiston geografiyasi
Tojikiston geografiyasi; ; tojikcha: Ҷуғрофиёи Тоҷикистон
	36°11′15″N 69°12′14″E / 36.18750°N 69.20389°E
Mamlakat	Tojikiston
Rasmiy til(lar)i	Tojik tili
Aholisi	935 kishi
Milliy tarkib	tojiklar
Konfessiyaviy tarkib	Hanafiy musulmonlari
Vaqt mintaqasi	UTC+5
	Tojikiston geografiyasi

Tojikiston Markaziy Osiyoda joylashgan. Okeanlarga chiqish imkoni yoʻq.

Tojikiston chegaralarining umumiy uzunligi 3651 km. Afgʻoniston (1356 km), Oʻzbekiston (910 km), Qirgʻiziston (630 km), Xitoy (519 km) mamlakatlari bilan chegaradosh.

Fizik-geografik joylashuvi

Tojikiston hududining 142,970 km² dan 93% ni Oʻrta Osiyo togʻ tizimlariga kiruvchi togʻlar — Pomir va Tyan-Shan egallaydi.

Shimoliy chegarasida uzunligi 300 km, eni 170 km gacha boʻlgan Fargʻona havzasi joylashgan.

Shimoli-gʻarbdan janubi-sharqgacha maksimal uzunligi 700 km, shimoldan janubga — 350 km.

Oʻtli va yarim buta oʻsimliklari ustunlik qiladi.

Yer (turpoq) qoplami

Tuproq qoplami katta xilma-xillik va oʻziga xoslik bilan ajralib turadi. U yuqori balandlik zonasida joylashgan. Vertikal profil boʻylab quyidagi kamarlar ifodalangan:

1. Tekis-past togʻli;

2. Oʻrta togʻli;

3. Alp- baland togʻli;

4. Nival- shakllanmagan strukturalik tuproqlar, baland togʻlar boʻshliqlarida joylashgan.

Iqlim

Iqlimi subtropik boʻlib, havo haroratining kunlik va mavsumiy oʻzgarishi, kam yogʻingarchilik, quruq havo va past bulutlilikdir. Yanvarning oʻrtacha harorati respublikaning janubi-gʻarbiy va shimolidagi vodiy va togʻ oldi hududlarida +2…-2 °C dan −20 °C gacha, Pomirda esa pasayadi. Mutlaq minimal harorat Pomirda (Bulunkoʻl) −63 °C ga etadi. Iyulning oʻrtacha harorati janubi-gʻarbdagi past vodiylarda 30 °C dan Pomirda 0 °C va undan pastroq. Mutlaq maksimal harorat 48 °C (Nijniy Pyanj).

Koʻllar

Eng yirik koʻllar: Qorakoʻl, Yashilkoʻl, Shoʻrkoʻl, Bulunkoʻl, Sarez koʻli, Iskandarkoʻl, Zorkoʻl, Qayroqqum suv ombori.

Qazilmalar

Tojikiston shimolida, Soʻgʻd viloyatida - dunyodagi eng yirik kumush konlaridan biridir (Katta Konimansur bor).

Himoya qilinadigan hududlar

2004 — yil holatiga koʻra, Tojikistonning barcha qoʻriqlanadigan hududlari umumiy maydoni 3,1 million gektarni yoki respublika hududining 22 foizini egallaydi va umumiy maydoni 173,418 gektar boʻlgan 4 ta qoʻriqxonani, 13 ta qoʻriqxonani oʻz ichiga oladi. 313260 gektar, umumiy maydoni 2,6 million gektar boʻlgan 1 ta milliy bogʻ, 1 ta tarixiy-tabiiy bogʻ 3000 gektar va 1 ta tabiiy bogʻ — 3805 gektar.

Zaxiralar

"Tigrovaya Balka" (maydoni — 49 700 ga);

„Romit“ (maydoni — 16100 ga);

„Dashti Jum“ (maydoni — 19700 ga);

„Zorkul“ (maydoni — 87,7 ming ga).

Milliy va tabiat bogʻlari

Tojikiston milliy bogʻi;

Shirkent tarixiy tabiat bog‘i;

Sari-Xosor tabiat bog'i.

YuNESKOning Jahon merosi ob’ektlariga nomzodlar

2010-yil 25-iyuldan 3-avgustgacha Braziliyada boʻlib oʻtgan YuNESKO Jahon merosi qoʻmitasining 34-sessiyasida Sarazm madaniy merosi bilan bir qatorda Tojikiston Milliy bogʻi ham tabiiy meros roʻyxatiga kiritish uchun nomzodlik koʻrsatildi. Dastlabki roʻyxatga (2012 yil uchun) 16 ta nom kiritilgan boʻlib, ular orasida Tojikistonning tabiiy bogʻlari va qoʻriqxonalari ham bor:

°Tojikiston milliy bog'i

°Ingliz Tojikiston milliy bog'i

°Fann togʻlari

°Ingliz fan togʻlari

°Qusavlisoy qoʻriqxonasi

°Ingliz Zakaznik Kusavlisay

°Dashti-Jum davlat qoʻriqxonasi

°Ingliz Dashti Djum davlat qo'riqxonasi

°Zorko'l davlat qo'riqxonasi

°Ingliz Zorkoʻl davlat qoʻriqxonasi