Kontent qismiga oʻtish

Thein Sein

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Thein Sein (Teyn Seyn) ( Burmese  ; IPA : [théɪɰ̃ sèɪɰ̃] ; 1944-yil 20-aprelda tugʻilgan) - Birma siyosatchisi va Myanma armiyasining iste'fodagi generali, 2011-yildan 2016-yilgacha Myanmaning sakkizinchi prezidenti boʻlib ishlagan. U avval 2007-yildan 2010-yilga qadar Bosh vazir lavozimida ishlagan va Myanmada va undan tashqarida koʻpchilik tomonidan xuntadan keyingi hukumatda islohotchi yetakchi sifatida oʻrganib chiqilgan[1].

Uning hukumati davrida mamlakatda bir qator siyosiy islohotlarni amalga oshirildi, shu jumladan mamlakatda senzura ostidagi ommaviy axborot vositalarini tartibga solish biroz bekor qilindi, u prezidentligida koʻplab siyosiy mahbuslarni ozod qildi va mamlakada Xitoy boshchiligida qurilayotgan bahsli yirik gidroenergetika loyihasini toʻxtatdi. Keyingi muhim voqealar Myanmaning 2014-yilda ASEAN raisligiga tayinlanishi boʻldi, AQSh bilan munosabatlarning yaxshilanishi – natijasida uning 2015 – yilgi umumiy saylovlardagi raqibi Aung San Su Chjining uy qamog‘idan ozod etildi va 2012-yil 1-aprelda boʻlib oʻtgan qoʻshimcha saylovda asosiy muxolifatdagi Demokratiya uchun Milliy liga (NLD) partiyasi qayta tiklandi[2].

Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Teyn Seyn 1944-yilda Yaponiya istilosi davrida hozirgi Ngapudaw shaharchasidagi Xaingji oroli kichik Irravadi delta yaqinidagi Kyonkuda qishlogʻida tugʻilgan. Otasi Maung Phyo va onasi Khin Nyunt boʻlib,[3] u oilada uchta farzandning eng kichigi edi. Uning ota-onasi yersiz dehqon bo‘lib, otasi daryo bo‘yida yuk ko‘tarib, bambukdan bo‘yra to‘qish bilan kun kechirardi[3][4]. Teyn Seynning otasi Maung Phyo rafiqasi vafotidan 10 yil oʻtgach, buddist rohib boʻldi va qolgan umrini rohib sifatida oʻtkazdi[3].

Harbiy martaba

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Teyn Seyn 1968-yilda Mudofaa xizmatlari akademiyasining 9-bosqichini bakalavr darajasi bilan tugatgan va keyinchalik ikkinchi leytenant boʻlgan[3][5]. Teyn Seyn uzoq qirq yillik harbiy faoliyati davomida u oʻzini jangovar askar emas, balki byurokrat deb hisoblagan. 1988-yilda u Sagaing diviziyasining 55-chi yengil piyoda askarlari diviziyasida mayor boʻlib xizmat qilgan va keyinchalik Kalay shaharchasidagi Sagaing diviziyasining 89-piyoda batalyonida komandiri sifatida faoliyat yuritgan. Keyingi yili u Shan shtatining Kalav shahridagi qoʻmondonlik va bosh shtab kollejida tahsil oldi.

1991-yilga kelib, u polkovnik unvoni va harbiy idorada 1-darajali bosh shtab ofitseri darajasiga koʻtarilgandan soʻng Yangonga qaytib keldi. Keyinchalik u hatto brigada generali lavozimiga koʻtarildi, ammo harbiy idoradagi oʻz lavozimiga qaytishni afzal bildi. 1993-yilda u Yangon diviziyasining Xmavbi shahridagi 4-harbiy operatsiyalar qoʻmondonligi qoʻmondoni etib ishga qabul qilindi. Uch yildan soʻng 1996-yilda u Shan shtatining Kyaingtong shahridagi yangi Triangle mintaqaviy harbiy qoʻmondonligiga rahbar etib tayinlandi va bu vazifani yana uch yil (1998–2001) bajardi[5].

1998-yilda Tinchlik va taraqqiyot Davlat Kengashi a'zosiga aylandi va 2001-yilga kelib 2-kotib etib tayinlandi[6][7]. O‘sha yili unga davlat tomonidan general-leytenant unvoni berilgan[8]. 2004-yilda Khin Nyunt taxtdan agʻdarilganidan soʻng va So Vin Bosh vazir boʻlganidan soʻng, u 1-kotib lavozimiga koʻtarildi va 2004-yil oxirida bosh lavozimga koʻtarildi[7].

Bosh Vazir

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Teyn Seyn va Tailand Bosh vaziri Abhisit Vejjajiva bilan 2010-yil oktyabr oyida Neypidoga davlat tashrifi chogʻida.

Teyn Seyn 2007-yilning aprel oyida mamlakatning hukmron harbiy xuntasi[9] tomonidan, leykemiyadan davolanayotgan So Vin oʻrniga muvaqqat bosh vazir etib tayinlandi[10][11]. Shu yil 12-oktabrda So Vin vafotidan keyin 24-oktabrdan rasman So Vinning doimiy vorisi etib tayinlandi[12].

Shuningdek u hukmron Davlat Tinchlik va taraqqiyot kengashi xuntasida birinchi kotib lavozimini egallagan. oʻsha davrda Teyn Seyn mamlakatning toʻrtinchi eng yuqori martabali generali edi[13] va shuningdek, bir vaqtning oʻzida hukumat homiyligidagi Milliy Konvensiyani chaqirish komissiyasining raisi boʻlib ham ishlagan[14]. Teyn Seyn Bangladesh va Kambodja bilan yuqori darajadagi muzokaralar olib bordi.[10][11].

2007-yilda, rasmiy ravishda bosh vazir etib tayinlanganidan soʻng, u general-leytenantdan general unvoniga qadar koʻtarildi.[15] Teyn Seyn bosh vazir sifatida Myanma tashqarisidagi birinchi rasmiy tashrifida Laos, Vetnam va Kambodja bilan yuqori darajadagi muzokaralar olib bordi[16][17][18]. 2008-yil may oyida sodir boʻlgan “ Nargis ” siklonidan so‘ng u Tabiiy ofatlarga tayyorgarlik ko‘rish milliy qo‘mitasini rais sifatida davlatni boshqargan va keyinroq hukumatning yordam ko‘rsatish harakatlariga tizimli ravishda to‘sqinlik qilgan deya ayblanib OAVda tanqid qilingan[5].

Prezidentlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saylov va tayinlash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yil 29-aprelda u 22 ta harbiy amaldorlar bilan birgalikda Birdamlik va taraqqiyot partiyasini fuqaro sifatida boshqarish uchun harbiy xizmatdan nafaqaga chiqdi[19] .2010-yilgi umumiy saylovlarda u keskin va munozaralarga boy boʻlgan saylovlarda qatnashdi va "Birdamlik va taraqqiyot" partiyasining rahbari sifatida Pyidaungsu Xluttavdagi oʻrinlarning katta qismini qoʻlga kiritdi. Teyn Sein saylovlar davomida Milliy birlik partiyasi nomzodi Kyaw Aye bilan raqobatlashdi va Naypyidaw Union Territory Zabuthiri shaharchasining saylovchilaridan vakillik qilish uchun Piithu Xluttav oʻrindigʻiga da'vogarlik qildi. Aytilishicha, u 91,2% ovoz (65620) to‘plagan[20].

Mintaqaviy siyosat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezidentligining birinchi oyida u Myanmaning 2014-yilda ASEAN sammitiga raislik qilish istagini qoʻllab-quvvatlash uchun ASEAN Bosh kotibi Surin Pitsuvandan yordam soʻradi[21] 2011-yil iyul oyidan boshlab hukumat tashqi ishlar vaziri Vunna Maung Lvin boshchiligida rejalashtirish qoʻmitasini tuzdi[22]. Uning prezidentligi davrida Myanma 2014-yilda ASEANga raislik qildi. oʻsha yili Neypidoda ASEAN sammiti boʻlib oʻtdi[23].

Ichki siyosat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ba'zilar Teyn Seynni ichki siyosatda nisbatan moʻtadil shaxs deb hisoblashadi, chunki u Aung San Suu Kyi bilan muloqot qilishga tayyor edi; Teyn u bilan 2011-yil 19-avgustda Neypidoda yuqori darajadagi uchrashuv oʻtkazdi[24]. 2011-yil 17-avgustda " The New Light of Myanmar" davlat gazetasida u tomonidan iqtibos keltirildi[25]:

Biz baʼzi sabablarga koʻra chet elda yashayotgan Myanma [Birma] fuqarolarini, agar ular hech qanday jinoyat qilmagan boʻlsalar, uylariga qaytishlari mumkinligiga ishonch hosil qilish uchun koʻrib chiqamiz. Xorijiy davlatda jinoyat sodir etgan Myanma fuqarosi muddatini o‘tash uchun vataniga qaytish uchun ariza bersa, biz uning ishiga xayrixoh munosabatda bo‘lamiz.

Shundan soʻng turli ommaviy axborot manbalari uning ushbu taklifini xorijdagi Birma fuqarolarini oʻz vatanlariga qaytishga va Birma iqtisodiyotini tiklashga yordam berishga yoʻnaltirilgan taklif sifatida talqin qilishdi[26].

Amerika Qoʻshma Shtatlari Davlat kotibi Xillari Klinton Birma Prezidenti Teyn Seyn bilan Neypitauda uchrashdi, 2011 yil 1 dekabr.

2012-yilda Teyn Seyn Birmada yuzlab yillar davomida yashab kelayotgan ozchilikdagi rohinja etnik guruhini xorijga “koʻchirish”ni taklif qilgan edi, bu taklifga Birlashgan Millatlar Tashkiloti tezda eʼtiroz bildirdi[27]. Teyn Seyn, shuningdek uning tarafdorlari, ushbu davrda rohinjalarni "fuqaroligi boʻlmagan" deb belgilovchi ichki siyosatni qoʻllab-quvvatlaganligiga qaranasdan, u 2012-yilgi Rakxayn shtatidagi tartibsizliklarning "irqiy yoki dinga aloqasi yoʻqligini" aytdi[28].

Teyn Seyn AQSh Prezidenti Barak Obama bilan uchrashdi, Rangunda, 19-noyabr 2012-yil

2012-yil vazirlar mahkamasidagi o‘zgarishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yil 27-avgustda Teyn Seyn oʻz idorasining vakolatlarini mustahkamlash uchun 9 vazir va 15 vazir oʻrinbosarlaridan iborat vazirlar mahkamasida katta oʻzgarishlar oʻtkazilishini eʼlon qildi, bu esa qatʼiy vazirlarni ishdan boʻshatish va ularning oʻrniga siyosiy ittifoqchilarni qoʻyish orqali amalga oshirildi[29]. Eng koʻzga koʻringan oʻzgarishlar orasida Kyav Xsanning Axborot vaziri lavozimidan kooperatsiya vaziriga oʻtkazilishi va Teyn Seyn qoʻl ostidagi sobiq leytenantlar Aung Min, Tin Naing Teyn Prezident devoniga va Soe Teynning Vazir lavozimlariga tayinlanishi kutilmagan jiddiy voqea boʻldi[29].

Ittifoq birdamlik va taraqqiyot partiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yil 16-oktabrda Teyn Seyn Neypidoda boʻlib oʻtgan USDPning birinchi partiya konferensiyasida Ittifoq birdamlik va taraqqiyot partiyasi (USDP) raisi etib qayta saylandi.[30] Bu Myanmaning 2008-yilgi Konstitutsiyasiga toʻgʻridan-toʻgʻri ziddir, unda aytilishicha[31]:

Agar Prezident yoki Vitse-Prezidentlar siyosiy partiyaning a’zosi bo‘lsalar, ular saylangan kundan e’tiboran o‘z vakolatlari davrida o'zlarining partiya faoliyatlarida ishtirok etmaydilar.

Konstitutsiyaga ko‘ra, u o‘z vakolati davrida partiya faoliyatida qatnashishi texnik jihatdan taqiqlangan edi. Teyn Seyn oʻzining ikki tomonlama roli ustidan tanqidlar kuchayib borayotgani sababli, 2013-yil 1-mayda Shve Manga partiyaning raislik lavozimini topshirdi. Ammo Teyn Seyn hukmron partiyada yetakchilik rolini o‘ynashda davom etadi va o‘zini 2015-yilgi prezidentlikka nomzod sifatida ko‘rib chiqishdan voz kechmadi[32][33][34].

Prezidentlikdan keyingi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Teyn Seyn lavozimini tark etganidan bir kun oʻtgach, Birmaning Demokratik ovozlari sobiq prezident 2016-yil 1-aprelda bir necha kun rohib sifatida tayinlanishi haqida yangi maqola chop etdi, bu Birma buddist erkaklari uchun an'anaga aylandi. DVB ma'lumotlariga koʻra, "Prezidentga yaqin boʻlgan matbuot kotibi" uning aynan qayerga tayinlanishini oshkor qilishdan bosh tortgan, ammo u "kichik, tinch shaharchada yashaydi" deya ta'kidlab ham oʻtgan[35].

Facebookdagi postga ko‘ra, u vaqtincha Ashin Nandamalabhivamsa qo‘li ostida Pyin Oo Lvindagi monastirda U Santidhamma monastir nomi bilan rohib sifatida tayinlangan[36][37]. Teyn Seyn 2021-yilda Myanmada amalga oshirilgan davlat to‘ntarishidan keyin sukut saqlagan holda sokin pensiyada yashashda davom[38].

Shaxsiy hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Teyn Seyn Khin Khin Win bilan turmush qurgan. Er-xotinning uchta qizi bor[3]. Uning qizlaridan biri, harbiy kapitan Xan Vin Aungga turmushga chiqqan Yin Tuzar Teyn.[39] U yurak xastaligidan aziyat chekadi va sogʻligida muammo boʻlganligi tufayli hozirda yurak stimulyatori ishlatadi[40][41].

Ma'lumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Ba Kaung. „Will Naypyidaw's Olive Branch Bear Fruit?“. The Irrawaddy (2011-yil 15-avgust). Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
  2. ↑ „One Year of Myanmar's Thein Sein Government: Background and Outlook of Reforms“. KUDO Toshihiro. Qaraldi: 2012-yil 13-noyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Keller, Bill. „A Conversation with President U Thein Sein of Myanmar“. The New York Times (2012-yil 30-sentyabr). Qaraldi: 2012-yil 1-oktyabr.
  4. ↑ Fuller, Thomas. „A Most Unlikely Liberator in Myanmar“. The New York Times (2012-yil 14-mart). Qaraldi: 2012-yil 15-mart.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „President Thein Sein“. Alternative Asean Network on Burma. Qaraldi: 2011-yil 19-avgust.
  6. ↑ „THEIN SEIN profile“. Alternative Asean Network on Burma. Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Lt-Gen Thein Sein is new PM“. Myanmar Times (2007-yil 29-oktyabr). Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  8. ↑ Tun Tun. „Profiles of vice president nominees“. Mizzma News (2011-yil 3-fevral). Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  9. ↑ „Countries Me-My“. Rulers.org. Qaraldi: 2011-yil 4-fevral.
  10. ↑ 10,0 10,1 Burmese junta choose stand-in PM, BBC.co.uk; retrieved 20 May 2007.
  11. ↑ 11,0 11,1 Burmese Junta Tips New Prime Minister; retrieved 20 May 2007.
  12. ↑ Myanmar appoints new PM, Xinhua; retrieved 24 October 2007.
  13. ↑ Myanmar paramount leader not nominated for president: MPs, Reuters; retrieved 1 February 2011.
  14. ↑ Work coordination meeting of National Convention Convening Commission, Work Committee and Management Committee held, The New Light of Myanmar; retrieved 20 April 2004.
  15. ↑ Myanmar PM to visit Laos, Vietnam, Xinhua. Retrieved 7 November 2007.
  16. ↑ Burma's PM visits Vietnam, Associated Press via The Age. Retrieved 11 November 2007.
  17. ↑ Laos, Myanmar set to enhance relations, Xinhua; retrieved 11 November 2007.
  18. ↑ „Myanmar's prime minister visits Cambodia to garner support against sanctions“. 2012-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-noyabr.
  19. ↑ Wai Moe. „Tight Censorship on Reporting USDP“. The Irrawaddy (2010-yil 5-may). Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  20. ↑ „People's parliament candidates in Zabuthiri constituency (Naypyitaw Union Territory)“. Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
  21. ↑ „Burma as Asean Chair in 2014? Think Again.“. The Irrawaddy (2011-yil 3-may). Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  22. ↑ Nyi Thit. „Burma organizes committee to host Asean Summit“ (2011-yil 25-iyul). Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  23. ↑ „ASEAN Summit 2014, Myanmar“. asean-summit-2014.tumblr.com. Qaraldi: 2016-yil 20-mart.
  24. ↑ „Aung San Suu Kyi meets Burma's president Thein Sein“. The Guardian (2011-yil 19-avgust). Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
  25. ↑ Ko Htwe. „'Welcome Home' Greeted with Skepticism“. The Irrawaddy (2011-yil 18-avgust). Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
  26. ↑ „Burmese President Invites Return of Citizens Abroad“. Voice of America (2011-yil 17-avgust). Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
  27. ↑ „UN refugee chief rejects call to resettle Rohingya“. The Huffington Post (2012-yil 12-iyul). Qaraldi: 2012-yil 15-iyul.
  28. ↑ Voice of America, Burma: Sectarian Violence Not About Race or Religion, 10 August 2012, http://www.voanews.com/content/burma-sectarian-violence-not-about-race-or-religion/1483768.html
  29. ↑ 29,0 29,1 Fuller, Thomas. „President of Myanmar Reshuffles His Cabinet“. The New York Times (2012-yil 27-avgust). Qaraldi: 2012-yil 24-sentyabr.
  30. ↑ Wang Yuanyuan. „President U Thein Sein re-elected as Myanmar's ruling party leader“. Xinhua News Agency (2012-yil 16-oktyabr). 2012-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 17-oktyabr.
  31. ↑ „Constitution of the Republic of the Union of Myanmar“. Government of Myanmar (2008). Qaraldi: 2012-yil 17-oktyabr.
  32. ↑ „Thein Sein resigns as chairman of Burma's ruling party“. DVB News (2013-yil 2-may). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 25-iyun.
  33. ↑ Win Ko Ko Latt. „Speaker confirmed as new USDP chairman“. The Myanmar Times (2013-yil 6-may). Qaraldi: 2013-yil 25-iyun.
  34. ↑ WENG, LAWI. „Thein Sein Still a USDP Leader, May Be Party's 2015 Presidential Pick: Lawmaker“. The irrawaddy (2013-yil 3-may). Qaraldi: 2013-yil 25-iyun.
  35. ↑ „Ex-president Thein Sein to ordain as monk: report- DVB Multimedia Group“ (en-US). DVB Multimedia Group. 2016-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 5-aprel.
  36. ↑ „Myanmar Ex-president Mr. U Thein Sein... - Bhikkhu Bhaddiya | Facebook“. www.facebook.com. Qaraldi: 2016-yil 5-aprel.
  37. ↑ „Burma's Former President Thein Sein Joins Monkhood“ (en-US). The Irrawaddy. Qaraldi: 2016-yil 5-aprel.
  38. ↑ „Analysis | Former President and General U Thein Sein Paints While Myanmar Burns“ (en-US). The Irrawaddy (2022-yil 3-iyun). Qaraldi: 2022-yil 4-sentyabr.
  39. ↑ Min Lwin. „Burmese PM's Daughter Camera Shy on Her Wedding Day“. The Irrawaddy (2009-yil 5-fevral). Qaraldi: 2014-yil 22-iyun.
  40. ↑ „Profile: Burmese leader Thein Sein“. BBC News (2011-yil 4-fevral). Qaraldi: 2011-yil 22-avgust.
  41. ↑ McCoy, Clifford. „Man in the mirror in Myanmar“. Asia Times (2011-yil 4-may). 2011-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Thein_Sein&oldid=4923238" dan olindi