Tailand Senatiga saylovlar (2024)
Tailand Senatiga saylovlar – uch bosqichda tashkil etiladigan saylov boʻlib, okruglararo ovoz berish 9-iyunda, viloyatlararo ovoz berish 16-iyunda va mahalliy ovoz berish 26-iyunda oʻtkazildi[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tailand Senati 1947-yilda tashkil topganidan beri bir qancha islohotlarni oʻtkazgan. Senat turli holatlarda bevosita, bilvosita yoki ushbu usullarning aralashuvi bilan saylangan. 2014-yilgi harbiy toʻntarishdan soʻng eʼlon qilingan 2017-yilgi Konstitutsiyaga koʻra, Senat texnokratik institut yaratish uchun moʻljallangan juda murakkab saylov tizimi orqali bilvosita saylanadi.
Biroq, Konstitutsiya Tailandni 2014-yilgidan 2019-yilgacha boshqargan harbiy xunta – Tinchlik va tartib milliy kengashi tomonidan tayinlangan oʻtish davri Senatini yaratishni nazarda tutgan. Ushbu oʻtish davri qoidasi tufayli ushbu saylovlar yangi tizim boʻyicha birinchi marotaba oʻtkaziladi. Oʻtish davri Senati, oʻz navbatida, 250 aʼzodan iborat boʻlib, ularning katta qismi xunta va sobiq bosh vazir Prayut Chan-ochani qoʻllab-quvvatlaydi.
Oʻtish davri Senati Vakillar palatasi aʼzolari bilan birga Bosh vazir nomzodiga ovoz berish huquqiga ega boʻlgan. Ushbu qoida 2023-yilda Bosh vazir uchun ovoz berish paytida, senatorlar, Vakillar palatasi aʼzolarining mutlaq koʻpchiligi uning nomzodi uchun ovoz berganiga qaramay, xalq tomonidan qoʻllab-quvvatlangan[2]. Doimiy ravishda Senat Bosh vazirga ovoz berish huquqiga ega boʻlmagan.
Parlament saylovlari 2023-yil
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prayut Chan-o-cha hukumati 2023-yilgi Vakillar palatasiga saylovlarda magʻlubiyatga uchradi[3][4]. „Oldinga harakat“ partiyasi eng yuqori oʻrinni egallagan. Ikkinchi oʻrinni boshqa muxolifat partiyasi Phua Tay egalladi. Biroq, „Forvard“ yetakchisi Pita Limjaroenrat, asosan, konservativ Senatning qarshiliklari tufayli bosh vazirlikka saylanmaganidan soʻng, ikki partiya oʻrtasida koalitsiya hukumatini tuzishga urinish muvaffaqiyatsiz tugagan[5].
Buning oʻrniga hukumat Phua Thailik Settha Thaweesin tomonidan tuzilgan[6]. Thaweesin kabinetini konservativ partiyalar Bumyazhthai, Palang Pracharat, United Thai Nation va Shartinnpattana qoʻllab-quvvatlagan. Konstitutsiyani oʻzgartirish boʻyicha Oldinga Harakat partiyasi bilan bir xil saylov mandatiga ega boʻlgan Phua Tay partiyasi boshchiligidagi yangi hukumat 2027-yilda muddati tugagunga qadar yangi konstitutsiya ustida ishlamoqda[7].
Saylov tizimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tailand Senati bilimi, tajribasi, kasbi, jamiyatning turli sohalarida ishlagan shaxslar orasidan tanlangan 200 nafar senatordan iborat[8]. Bu partiyasiz organ boʻlib, barcha nomzodlar mustaqil nomzod sifatida qatnashadilar. Senatorlar besh yil muddatga saylanadi. Muddat cheklovlari mavjud boʻlib, ular faqat bir muddat xizmat qilishi mumkin. Saylov qoidalari 2018-yilgi Senatorlarni ishga olish toʻgʻrisidagi qonunda belgilangan[9].
Nomzodlar Tailand fuqarosi, kamida 40 yosh va oʻz sohasida kamida 10 yillik tajribaga ega boʻlishi kerak. Ular oʻzlari nomzod boʻlgan saylov okrugi bilan aloqaga ega boʻlishi kerak. Shuningdek, ular 2500 bat (67,46 AQSh dollari) miqdoridagi roʻyxatdan oʻtish toʻlovini toʻlashlari kerak. Nomzodlar siyosiy partiyaga aʼzo boʻla olmaydi. Shuningdek, davlat xizmatchilari, deputatlar (Vakillar palatasi aʼzolari), sobiq deputatlar, sobiq hukumat vazirlari, sobiq mahalliy hokimlar, siyosiy partiyalarning sobiq rahbarlari (agar ular kamida besh yil faoliyat koʻrsatgan boʻlmasa), saylovlarda ishtirok etishlari taqiqlangan. Oʻtish davridagi Senat aʼzolari (2014-yildan 2024-yilgacha faoliyat koʻrsatgan) ham saylovda qatnasha olmaydi.
Tailandning yangi Senat saylov tizimi dunyodagi eng murakkab tizimlardan biri hisoblanadi. Senatorlar nomzodlar orasidan nomzodlarni oʻzlari saylaydilar. Jami oltita, tuman, viloyat va respublika darajasida ikkitadan ovoz berish bosqichi oʻtkaziladi.
Saylov okrugi darajasida nomzodlar oʻz kasbiy guruhi doirasida ovoz berishadi. Har bir okrugda, har bir guruhdan eng koʻp ovoz toʻplagan besh nafar nomzod ikkinchi bosqichga oʻtadi. Ikkinchi turda har bir nomzodga 3-5 ta tasodifiy guruh ajratiladi (oʻzinikidan tashqari) va u ushbu guruhlardagi nomzodlarga ovoz berishi kerak boʻladi. Natijada, saylov okruglari boʻyicha 55 680 nafar nomzod – 928 ta saylov okrugidagi 20 ta kasb-hunar guruhining har biridan eng yaxshi uchta nomzodni ifodalovchi saylanadi.
Keyin viloyat darajasida ovoz berish jarayoni boʻlib oʻtadi. Har bir viloyatda tumanlar soni (3 tadan 50 tagacha) oʻzgarganligi sababli, har bir viloyatda nomzodlar soni sezilarli darajada farqlanadi. Nomzodlar avvalo oʻz guruhidagi nomzodlar sonini 5 tagacha qisqartiradi. Keyin ular boshqa guruhlardagi nomzodlar uchun yana ovoz beradilar. Shunday qilib, atigi 3080 kishi saylanadi.
Nihoyat, milliy miqyosda har bir guruhdagi eng yaxshi 10 ta nomzoddan 200 nafar senator tanlab olinadi. Bu guruh ichida va guruhlararo ovoz berish natijasida sodir boʻladi[10].
Har bir saylovchi ovoz berishi mumkin boʻlgan nomzodlar soni turga qarab oʻzgaradi. Tizim cheklangan ovoz berish imkonini beradi. Tuman va viloyat darajasida har bir saylovchi oʻz guruhida ikkitadan, guruhlararo saylovda esa bittadan ovozga ega boʻladi. Milliy miqyosda saylovchi guruhlar ichidagi saylovlar uchun oʻnta va guruhlararo saylovlar uchun besh nafar ovozga ega boʻlishi mumkin. Eng koʻp ovoz toʻplagan nomzodlar oʻz faoliyatini davom ettiradi va qolganlari oʻtkazib yuboriladi. Saylov uchun minimal ovoz berish chegarasi talab qilinmaydi. Nomzodlar guruhlar ichidagi saylovlarda oʻzlari uchun ovoz berishi mumkin. Bundan tashqari, saylovchi bitta nomzod uchun bittadan ortiq ovoz bera olmaydi.
| Saylov bosqichlari | Sana | Daraja | Saylangan nomzodlar | Ovoz berish qoidasi | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Guruhda | Yigirma guruhda | Tailand boʻylab | ||||
| 1 | 2024-yil 9-iyun | 928 okrugning har birida | 5 | 100 | 92 800 | Cheklangan ovoz berish (2 ovoz)[12] |
| 2 | 3 | 60 | 55 680 | Yagona intransitiv ovoz tizimi | ||
| 3 | 2024-yil 16-iyun | 77 ta viloyatning har birida | 5 | 100 | 7 700 | Cheklangan ovoz berish (2 ovoz) |
| 4 | 2 | 40 | 3080 | Yagona intransitiv ovoz tizimi | ||
| 5 | 2024-yil 26-iyun | Tailand boʻylab | 40 | 800 | Cheklangan ovoz berish (10 ovoz) | |
| 6 | 10 | 200 | Cheklangan ovoz berish (5 ovoz) | |||
Nomzodlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Taxminan 100 000 nomzod ishtirok etishi kutilgan[13]. Yigirmata professional guruhdan nomzodlar 2024-yil 13-maydan boshlab nomzodlik uchun ariza topshirishlari mumkin:
|
|
|
|
Natijalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Saylov komissiyasi saylangan senatorlar roʻyxatini 2024-yil 2-iyulda Royal Gazetteda eʼlon qilishi kutilmoqda[1].
.svg) | ||||||||||
| Partiya | Tuman darajasida | Viloyat darajasida | Milliy darajada | Joylar | Oʻzgartirish (2014-yildan) [14] |
Oʻzgartirish (2019-yildan) [15] | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ovozlar | % | Ovozlar | % | Ovozlar | % | |||||
| Mustaqil | 200 |  123
|
200
| |||||||
| Umumiy maʼlumot | ||||||||||
| Jami ovozlar | 43 818 | - | - | - | 200 | 50
|
 50
| |||
| Saylovchilar roʻyxatga olingan/saylovchilar soni | 46 206 | 94.83 | 23 645 | |||||||
| Manba: | ||||||||||
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Senate candidacy registration deadline set
- ↑ Thailand’s Senate could hold the key for hopeful election winner
- ↑ Thailand election results: Opposition trounces military parties
- ↑ Thai voters choose democracy in a stunning election
- ↑ What role will senators play in naming Thailand’s next PM?
- ↑ Thaksin Ally Srettha Elected as New Thai PM, Ending Three-Month Political Impasse
- ↑ Cabinet approves 3 charter-change referendums
- ↑ A guide to Thailand’s next Senate and ‘the most complicated election in the world’
- ↑ สมเดจพระเจ้าอยหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกร
- ↑ Campaigners use Songkran to urge people to run for Senate
- ↑ „2024 Thai Senate Selection, Explained“ (2024-yil 3-mart). Qaraldi: 2024-yil 22-aprel.
- ↑ Ogranichennoe golosovanie – izbiratelnaya protsedura, pri kotoroy kajdiy izbiratel raspolagaet menshim chislom golosov, chem kolichestvo kandidatov v okruge.
- ↑ Cabinet clears path for election
- ↑ (po sravneniyu s viborami 2014 goda)
- ↑ (po sravneniyu s naznacheniem senatorov xuntoy v 2019 godu)