Syringa vulgaris

Syringa vulgaris
	; ; Least Concern (IUCN 3.1)
Ilmiy tasniflash
	Oʻsimliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Lamiales
	Oleaceae
	Syringa
	S. vulgaris
Binar nomi
	Syringa vulgaris; ; L.

Syringa vulgaris, nilufar yoki oddiy nilufar, Bolqon yarim orolida oʻsuvchi Oleaceae oilasiga mansub gullaydigan oʻsimlik turi^[1]^[2]^[3]. Bahorda xushboʻy gullari uchun oʻstiriladigan bu katta buta yoki kichik daraxt shaklida boʻlib, Yevropa, Osiyo va Shimoliy Amerikaning ayrim qismlarida tabiiylashtirilgan^[4]^[5]^[6].

Tavsif

Syringa vulgaris - katta bargli buta yoki koʻp poyali kichik daraxt shaklida oʻsadi, balandligi 6–7 m (20–23 ft) gacha oʻsadi. Poyaning diametri 20 cm (8 in)^[7]. Poʻstlogʻi kulrangdan kulrang-jigarranggacha, yosh poyalari silliq, yoshi kattaroq poyalarida poʻstloq boʻladi. Barglari oddiy, uzunligi 4–12 cm (2–5 in), kengligi 3–8 sm. Ular qarama-qarshi juft yoki baʼzan uchtadan boʻlib joylashgan. Mevasi quruq, silliq, jigarrang koʻsak, 1-2 sm uzunlikda, ikki qanotli urugʻlarni chiqarish uchun ikkiga boʻlinadi^[8]^[9].

Taksonomiya va nomlash

Syringa vulgaris birinchi marta 1753-yilda Karl Linney tomonidan tasvirlangan, tavsif " Species Plantarum " da nashr etilgan^[10]. Lotin tilida vulgaris „umumiy“ („keng tarqalgan“ maʼnosida) degan maʼnoni anglatadi^[11].

Bogʻ tarixi

Nilufarlar — S. vulgaris persica mayinroq, kichikroq «fors nilufari», hozirda tabiiy duragay hisoblangan. Shimoliy Yevropa bogʻlariga 16-asr oxirida Usmonli bogʻlaridan kirib kelgan^[12]. Muqaddas Rim imperatorining elchisi Ojyer Giselin de Busbecq, 1562-yilda Karol Klusiusga nilufar koʻchatini yetkazib bergan. Loudonning fikricha, fors nilufari ingliz bogʻlariga oqsoqol Jon Tradeskant tomonidan kiritilgan^[13].

Amerika koloniyalarida nilufarlar XVIII asrda paydo boʻlgan^[14].

Kultivatsiya

Nilufar bogʻlarda juda mashhur bezak oʻsimligidir, chunki uning jozibali, yoqimli hidli gullari yozning boshida koʻplab atirgullar va boshqa yoz gullaridan oldin paydo boʻladi^[15].

Yozning oxirida nilufarlar Erysiphaceae turlaridan biri boʻlgan Erysiphe syringaedan zararlanishi mumkin^[16]. Gʻarbiy va shimoliy Yevropada keng tarqalgan^[17]. Shimoliy Amerikada u Nyu-Xempshir shtatining davlat guli sifatida tanlangan^[18]^[19].

Turlari

S. vulgarisning koʻplab navlari boʻlib, ularning aksariyatining boʻyi 4–5 m (13–16 ft) dan oshmaydi^[20]. 1876-yildan 1927-yilgacha Fransiyaning Nensi shahrida yashovchi Viktor Lemoine 153 dan ortiq nomli navlarni yaratgan, ularning aksariyatini bugungi kunda ham savdoda topish mumkin.

Buyuk Britaniyada Syringa vulgarisning ayrim navlari Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan:

Bitta gulli:

„Andenken va Ludwig Späth“ (toʻq pushti/qizil)^[21]
„Ester Staley“ (S. × hyacinthiflora - och nilufar gullari)^[22]
„Firmament“ (och koʻk)^[23]
„Sezgi“ (qirrali binafsharang gullar)^[24]
„Vestale“ (oq gulli)^[25]

Ikkita gullar:

'Ketrin Havemeyer' (nilufar)^[26]
„Madam Lemoine“ (oq)^[27]
„Xonim Edvard Xarding“ (chuqur pushti/qizil)^[28]
„Primrose“ (och sariq gullar)^[29]

Oddiy nilufar gullari asal, shakar, oziq-ovqat va boshqa shirinliklarni xushboʻylash uchun ishlatiladi^[30]^[31].

Galereya

Gullar va yurak shaklidagi barglar
"Alba"
"Charlz Joli"
"Korondel"
"Etna"
"Marechal Foch"
Yog'och
Oq lilak kurtaklari
Lilak gul

Manbalar

↑ Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9.
↑ Med-Checklist: Syringa vulgaris
↑ Flora Europaea: Syringa vulgaris
↑ Biota of North Idaho America Program, Syringa vulgaris
↑ Altervista Flora Italiana, Syringa vulgaris
↑ Illinois wildflowers, common lilac, Syringa vulgaris
↑ In second-growth woodlands of New England, a thicket of lilac may be the first indication of the cellar-hole of a vanished 19th-century timber-framed farmhouse.
↑ Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9 ISBN 0-00-220013-9.
↑ Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2.
↑ Linnaeus, Carl. Species Plantarum, 1, Stockholm: Laurentii Salvii, 1753 — 9-bet. Qaraldi: 2015-yil 27-dekabr.
↑ Harrison, Lorraine. RHS Latin for Gardeners. United Kingdom: Mitchell Beazley, 2012. ISBN 978-1845337315.
↑ The botanic homeland of S. vulgaris was identified in 1828, when naturalist Anton Rocher found truly wild specimens in Balkans .
↑ Loudon, Arboretum (1838:49), noted in R.T. Gunther, Early British Botanists and their Gardens (Oxford: Frederick Hall) 1922:339.
↑ Ann Leighton, American Gardens in the Eighteenth Century (University of Massachusetts Press) 1986:445
↑ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley, 2008 — 1136-bet. ISBN 978-1405332965.
↑ B. Ing, „An Introduction to British Powdery Mildews“, in The Mycologist 5.1 (1990:24–27).
↑ Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2 ISBN 0-340-40170-2.
↑ New Hampshire Revised Statute Annotated (RSA) 3:5
↑ „Plant Profiles - Chicago Botanic Garden“. www.chicagobotanic.org. 2022-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2018-yil.
↑ Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
↑ „Syringa vulgaris 'Andenken an Ludwig Späth'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa × hyacinthiflora 'Esther Staley'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Firmament'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Sensation'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Vestale'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Katherine Havemeyer'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Madame Lemoine'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Mrs Edward Harding'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „Syringa vulgaris 'Primrose'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.
↑ „How to Eat Lilacs (and Other Ways to Use Them)“ (inglizcha). Practical Self Reliance (12-may 2019-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2022-yil.
↑ „Edible Wild Food Blog » Lilac Flowers for Eye Health“ (inglizcha). Qaraldi: 12-yanvar 2022-yil.

[1] Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9.

[mc-2] Med-Checklist: Syringa vulgaris

[fe-3] Flora Europaea: Syringa vulgaris

[4] Biota of North Idaho America Program, Syringa vulgaris

[5] Altervista Flora Italiana, Syringa vulgaris

[6] Illinois wildflowers, common lilac, Syringa vulgaris

[7] In second-growth woodlands of New England, a thicket of lilac may be the first indication of the cellar-hole of a vanished 19th-century timber-framed farmhouse.

[rushforth-8] Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9 ISBN 0-00-220013-9.

[blamey-9] Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2.

[Linnaeus-10] Linnaeus, Carl. Species Plantarum, 1, Stockholm: Laurentii Salvii, 1753 — 9-bet. Qaraldi: 2015-yil 27-dekabr.

[RHSLG-11] Harrison, Lorraine. RHS Latin for Gardeners. United Kingdom: Mitchell Beazley, 2012. ISBN 978-1845337315.

[12] The botanic homeland of S. vulgaris was identified in 1828, when naturalist Anton Rocher found truly wild specimens in Balkans .

[13] Loudon, Arboretum (1838:49), noted in R.T. Gunther, Early British Botanists and their Gardens (Oxford: Frederick Hall) 1922:339.

[14] Ann Leighton, American Gardens in the Eighteenth Century (University of Massachusetts Press) 1986:445

[RHSAZ-15] RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley, 2008 — 1136-bet. ISBN 978-1405332965.

[16] B. Ing, „An Introduction to British Powdery Mildews“, in The Mycologist 5.1 (1990:24–27).

[17] Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. ISBN 0-340-40170-2 ISBN 0-340-40170-2.

[18] New Hampshire Revised Statute Annotated (RSA) 3:5

[19] „Plant Profiles - Chicago Botanic Garden“. www.chicagobotanic.org. 2022-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2018-yil.

[rhs-20] Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.

[21] „Syringa vulgaris 'Andenken an Ludwig Späth'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[22] „Syringa × hyacinthiflora 'Esther Staley'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[23] „Syringa vulgaris 'Firmament'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[24] „Syringa vulgaris 'Sensation'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[25] „Syringa vulgaris 'Vestale'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[26] „Syringa vulgaris 'Katherine Havemeyer'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[27] „Syringa vulgaris 'Madame Lemoine'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[28] „Syringa vulgaris 'Mrs Edward Harding'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[29] „Syringa vulgaris 'Primrose'“. RHS. Qaraldi: 5-mart 2021-yil.

[30] „How to Eat Lilacs (and Other Ways to Use Them)“ (inglizcha). Practical Self Reliance (12-may 2019-yil). Qaraldi: 12-yanvar 2022-yil.

[31] „Edible Wild Food Blog » Lilac Flowers for Eye Health“ (inglizcha). Qaraldi: 12-yanvar 2022-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]