Shimoliy Kavkaz
.png)
Shimoliy Kavkaz — Sharqiy Yevropadagi mintaqa[1], Rossiya Federatsiyasining janubiy qismida joylashgan. Old Kavkaz, Katta Kavkaz dovonining shimoliy tomoni (sharqiy qismi Ozarbayjonga tegishli), janubiy yon bagʻirning Psou daryosigacha gʻarbiy qismini oʻz ichiga oladi[2]. Rossiyaning eng koʻpmillatli hududi.
Shimoliy Kavkaz qisman Rossiya davlatining bir qismi boʻlib, XVI asrdan boshlab bosib olish boshlangan va 1864-yilda Kavkaz urushi oxirida toʻliq qoʻshib olindi.
Hozirgi kunda Shimoliy Kavkaz hududida 7 respublika joylashgan: Adigeya, Qorachoy-Cherkasiya, Kabarda-Balkariya, Shimoliy Osetiya Alaniya, Ingushiya, Checheniston va Dogʻiston, shuningdek 2 ta hudud: Janubiy va Shimoliy Kavkaz federal okruglari tarkibiga kiruvchi Krasnodar va Stavropol.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]XVII asrning oʻrtalaridan boshlab turk ekspansiyasi sezilarli darajada oshdi. Biroq, Moskva Kavkaz xristianlariga jiddiy yordam bera olmadi. Rossiyaning Shimoliy Kavkazdagi siyosati faqat XVIII asr boshlarida, Pyotr I islohotlari davrida Usmonli imperiyasi muhim tarixiy dushman sifatida eʼtirof etilgandan keyingina faollashdi, unga qarshi kurashda Kavkazning strategik ahamiyati yaqqol namoyon boʻldi. Bu vaqtda Kaspiy mintaqasida oʻzini mustahkamlash istagi paydo boʻldi (Pyotr I ning forslarga yurishi). Xuddi shu davrda, XVIII asrning 30-40-yillari, Eronning Kavkazdagi harbiy ishtiroki va siyosiy taʼsiri kuchayishni boshladi. 1733-yilda u bilan boʻlgan urushda magʻlubiyatga uchragan Turkiya, Dogʻistonga boʻlgan daʼvolardan vaqtincha voz kechdi. Fors, 1734-1742-yillarda Nodir Shohning yurishlari natijasida yana Kavkazorti va Kaspiy sohillarini zabt etdi. Bunday sharoitda Dogʻiston hukmdorlari Sankt-Peterburgga bir nechta elchilarini yuborishdi, ammo ular samarasiz edi.
1735-1739-yillardagi rus-turk urushi katta kuchlarni talab qildi, ammo natijalar Rossiya uchun noqulay edi. Belgrad shartnomasiga koʻra, u Sultonni Cherkesiyaning homiysi va Kabardinning betarafligi deb tan oldi. Ikkinchi urush Adigiya dvoryanlari guruhlari oʻrtasida kurashning kuchayishiga olib keldi, ular orasida Qrim va Turkiya bilan yaqinlashishga intilganlar va ruslar yoʻnalishiga rioya qilganlar bor edi. Boshqa tomondan, XVIII asrning 40-50-yillarida Qrim va turklar vaqti-vaqti bilan Shimoliy-gʻarbiy Kavkazga bostirib kirib, cherkeslarni oʻz vassallariga aylantirmoqchi boʻlganlar, ammo urinishlar muvaffaqiyatsiz tugagan.
1792-yilda Zaporojye kazaklarini Kubanga koʻchirish boshlandi (dastlab 25 ming kishi), bu yerda 1794-yilda Yekaterinodar shahri tashkil etilgan.
Antropologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shimoliy Kavkaz aholisining aksariyati Yevropeoid irqining Shimoliy Kavkaz turiga kiradi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ A small schematic map of the regions can be seen at
- ↑ Статья "Северный Кавказ"[sayt ishlamaydi]. Словарь современных географических названий. Под общ. ред. акад. В. М. Котлякова. — Электронное издание. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.