Kontent qismiga oʻtish

Shelbilar oilasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Peaky Blinders Angliyaning Birmingem shahrida joylashgan koʻcha toʻdasi boʻlib, 1880-yillardan 1910-yillargacha faoliyat yuritgan. Britaniyaning ishchilar sinfining ogʻir iqtisodiy mahrumligidan kelib chiqqan guruh,  asosan quyi sinfdan oʻrta sinfgacha boʻlgan yosh jinoyatchilardan iborat edi. Ular talonchilik, zoʻravonlik, reketlik, noqonuniy bukmekerlik va qimor oʻyinlarini nazorat qilish bilan shugʻullangan. Aʼzolar, odatda, tikilgan kurtkalar, lapelli paltolar, tugmali jiletlar, shoyi sharflar, qoʻngʻiroqli shimlar, charm etiklar va tepalikli tekis qalpoqlarni oʻz ichiga olgan oʻziga xos liboslar kiyishgan. Blindersning ustunligi raqiblarini, jumladan, Birmingem va uning atrofidagi tumanlarda hudud uchun kurashgan “Sloggerlar” (“ringda ogʻir zarba bera oladigan kishi uchun pugilistik atama” ustidan gʻalaba qozonish natijasida yuzaga keldi. Ular 1910-yilgacha Billi Kimber boshchiligidagi Birmingem yigitlari kattaroq toʻdasi ularni bosib olgach, qariyb 20 yil davomida "nazorat"ni ushlab turishdi. Garchi ular 1920-yillarda gʻoyib boʻlgan boʻlsa-da, "Peaky Blinders" nomi Birmingemdagi har qanday koʻcha toʻdasining barchaga maʼlum atamasi boʻlib qoldi.

2013-yilda bu nom BBC ning Peaky Blinders nomli teleseriali uchun qayta ishlatilgan. Bosh rollarni Cillian Murphy, Paul Anderson va Joe Cole oʻynagan. Bu serial birinchi jahon urushidan soʻng Birmingemda faoliyat yuritayotgan jinoyatchilik oilasi haqidagi jinoyat hikoyasidir.

Etimologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Peaky Blinderning xalq etimologiyasi shundan iboratki, toʻda aʼzolari oʻzlarining tekis qalpoqlarining choʻqqilariga bir martalik ustara pichoqlarini tikib, keyinchalik qurol sifatida ishlatishlari mumkin edi. Biroq, Gillette kompaniyasi 1903-yilda Qoʻshma Shtatlarda birinchi almashtiriladigan xavfsizlik ustara tizimini taqdim etgani va ularni Buyuk Britaniyada ishlab chiqaradigan birinchi zavod 1908-yilda ochilganligi sababli, nomning kelib chiqishi haqidagi bu gʻoya apokrifik deb hisoblanadi. Birmingemlik britaniyalik yozuvchi Jon Duglas oʻzining " A Walk Down Summer Lane " romanida shlyapalar qurol sifatida ishlatilganini daʼvo qiladi. Qalpoqlariga tikilgan ustara tigʻlari boʻlgan aʼzolar dushmanlarni koʻr qilib qoʻyish uchun boshlarini urishadi, yoki qalpoqlar dushmanlarining koʻzlariga qon quyib, ularni vaqtincha koʻr qilib qoʻyib, peshonalarini kesish uchun ishlatiladi.

Birmingemlik tarixchi Carl Chinnning fikricha, bu nom aslida toʻdaning nafisligiga ishoradir. Uning soʻzlariga koʻra, oʻsha paytdagi "cho'qqi" soʻzining mashhur qoʻllanishi choʻqqiga ega boʻlgan har qanday tekis qopqoqni nazarda tutgan."Blinder" taniqli Birmingem jargon atamasi edi (hozirda ham qoʻllanadi) biror narsani yoki kimnidir chiroyli koʻrinishga tasvirlash uchun. Ular orqadan yashirinib kelib, soʻng shlyapa choʻqqisini qurbonlarning yuziga tortib olishlari, shuning uchun ularni kim oʻg'irlaganini tasvirlab bera olmasligi maʼlum boʻlgan.

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tomas Gilbert, to'daning kuchli a'zosi

Birmingemdagi iqtisodiy qiyinchiliklar zoʻravon yoshlar submadaniyatiga olib keldi.[1] Kambag'al yoshlar shaharning xaroba tumanlari ko'chalarida yurgan erkaklarning cho'ntaklarini tez-tez talon-toroj qilishardi. Bu harakatlar hujumlar, kaltaklash, pichoqlash va qo'lda bo'g'ish orqali amalga oshirildi. Ushbu submadaniyatning kelib chiqishini 1850-yillarda, Birmingem ko'chalari qimor uylari va qo'pol sport o'ynagan yoshlar bilan to'lgan davrda kuzatilishi mumkin. Politsiya yuqori sinflarning bosimi tufayli bu harakatlarni bostirishni boshlaganida, yoshlar "slogging gangs" deb nom olgan guruhga birlashib, qarshilik ko'rsatishdi. Bu to'dalar tez-tez politsiyaga qarshi kurashib, ko'chalarda yurgan jamoatchilik vakillariga hujum qilishgan.[2] 1890-yillarda yoshlarning koʻcha toʻdalari 12 yoshdan 30 yoshgacha boʻlgan erkaklardan iborat edi[3] 1890-yillarning oxirlarida bu odamlar yumshoq ierarxiyaga aylangan.[4]

Ushbu yoshlarning eng zoʻravon koʻcha toʻdalari oʻzlarini "Peaky Blinders" deb nomlanuvchi yakka guruh sifatida tashkil qilishdi. Ular Small Heathda, ehtimol Thomas Mucklow ismli odam tomonidan tashkil etilgan boʻlsa kerak deb "A murderous outrage at Small Heath, a man's skull fractured" shu nomdagi gazeta maqolasini ommaga taqdim qilgan. (The Birmingham Mail gazetasining 1890-yil 24-mart sonida chop etilgan) .[5] Ushbu maqola, ehtimol, Peaky Blinders nomining chop etilgan eng dastlabki dalillari hisoblanadi:

1890-yilda baʼzi gangsterlar bir odamga hujum qilgandan soʻng, ular turli milliy gazetalarga oʻzlarini ushbu maxsus guruhning aʼzolari deb eʼlon qilgan maktub yuborishadi. Ularning birinchi faoliyati, birinchi navbatda, qulay yerlarni, xususan, Birmingemning Small Heath va Cheapside jamoalarini egallash edi.[1] Ularning kengayishini birinchi to'da raqibi, yerni nazorat qilish uchun ularga qarshi kurashgan "Arzon Sloggers" qayd etdi. Sloggerlar 1870-yillarda paydo bo'lgan va Bordesli va Small Heath hududlarida - Birmingemning juda qashshoq tumanlarida ko'cha janglari bilan tanilgan.

Peaky Blinders, 19-asr oxirida nazorat ostidagi hududni oʻrnatgandan soʻng, jinoiy biznesini kengaytira boshladi. Ularning faoliyatiga himoya raketalari, firibgarlik, yer egallab olish, kontrabanda, oʻg'irlash, talonchilik va noqonuniy bukmekerlik kiradi .[1] Lids universiteti tarixchisi Heather Shorning ta'kidlashicha, Blinders ko'proq uyushgan jinoyatchilikdan farqli o'laroq, ko'cha jangi, talonchilik va reketlikka ko'proq e'tibor qaratgan.[6]

Guruh nafaqat raqib toʻdalarga, balki begunoh fuqarolar va konstebllarga nisbatan zoʻravonliklari bilan mashhur edi. Birmingemda tez-tez raqib toʻdalar oʻrtasida toʻda urushlari avj oldi, bu esa janjal va otishmalarga olib keldi. Peaky Blinders, shuningdek, politsiya xodimlariga ataylab hujum qilgan, bu voqea "konstebl o'ldirishi" deb nomlanadi. Constable George Snipe 1897-yilda toʻda tomonidan oʻldirilgan[7] xuddi 1901-yildagi Charlz Philipp Philip Gunter kabi[8][9] Yana yuzlab odamlar yaralangan, baʼzilari zoʻravonlik tufayli qoʻshinni tark etgan.

Tez orada "Peaky Blinder" atamasi Birmingemdagi yosh koʻcha jinoyatchilari uchun umumiy atama boʻldi.[1][10] 1899-yilda Irlandiya politsiyasi boshlig'i Charles Haughton RafterBirmingemda mahalliy qonunlarni qo'llash uchun shartnoma tuzdi. Biroq, politsiyadagi korruptsiya va poraxo'rlik uning ijrosi samaradorligini bir muddat pasaytirdi.[11]

Taniqli aʼzolar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Peaky Blindersning eng kuchli aʼzosi Kevin Mooney nomi bilan tanilgan odam edi. Uning haqiqiy ismi Thomas Gilbert edi, lekin u muntazam ravishda familiyasini oʻzgartirdi.

Guruhning boshqa taniqli aʼzolari David Taylor, Earnest Haynes, Harry Fowles, and Stephen McNickle edi. "Chaqaloq yuzli Garri" nomi bilan tanilgan Harry Fowles 1904-yil oktyabr oyida velosiped oʻg'irlagani uchun 19 yoshida hibsga olingan. McNickle va Haynes ham bir vaqtning oʻzida mos ravishda velosiped oʻg'irlash va uyga bostirib kirish uchun hibsga olingan. Har bir jinoyati uchun bir oy qamoqqa olingan. Gʻarbiy Midlend politsiyasi maʼlumotlariga koʻra, hibsga olingan uch kishi "mast guruhlar bo'lib ko'chalarni aylanib o'tuvchi, o'tkinchilarni haqorat qiladigan va o'g'irlaydigan yigitlar" deb taʼriflangan. Taylor 13 yoshida oʻqotar qurol olib yurgani uchun hibsga olingan.

Koʻpgina toʻda aʼzolari keyinchalik Birinchi jahon urushida jang qilishgan. Henry Lightfoot, Peaky Blinder nomini olgan birinchi shaxs, hayotida uch marta Britaniya armiyasiga qoʻshilgan va 1916-yilda Somme jangida qatnashgan[12] Eng yosh aʼzolardan biri Henry Fowler yillar oʻtib xandaqlarga tiriklayin koʻmilgan. Urushdan keyin bir muncha vaqt gapira olmadi va koʻra olmadi.[13]

Mashhur gangster Billi Kimber ham sobiq Peaky Blinder edi.

Qurol va moda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qurollarga qoʻshimcha ravishda, Peaky Blinders kamar tokalari, metall uchli etiklar, oʻt oʻchiruvchi dazmollar, qamishlar va pichoqlar kabi jangovar qurollarning assortimentidan foydalangan.[14] George Eastwood misolida un kamar tokalari bilan kaltaklangan. Percy Langridge1900-yil iyun oyida politsiya Constable Barkerni pichoqlash uchun pichoq ishlatgan[15] Webley revolverlari kabi oʻqotar qurollar, masalan, 1905-yil sentyabrida Peaky Blinder William Lacey tomonidan Summer Hill toʻdasi aʼzosini otib oʻldirishda ishlatilgan[16]

Guruh aʼzolari tez-tez tikilgan kiyim kiyishgan, bu oʻsha davrdagi toʻdalar uchun odatiy hol edi. Deyarli barcha aʼzolar tekis qalpoq va palto kiyishgan. Peaky Blinders odatda qoʻngʻiroqli shimlar va tugmali kurtkalar bilan tikilgan kostyumlar kiyishgan.[1][17] Boyroq a'zolar ipak sharflar va metall galstuk tugmalari bo'lgan kraxmalli yoqalar kiyishgan. Ularning o'ziga xos libosini shahar aholisi, politsiya va raqib to'da a'zolari osongina tanib olishgan. To'da a'zolarining xotinlari, qiz do'stlari va bekalari dabdabali kiyim kiyishlari bilan mashhur edi. Marvaridlar, shoyilar va rang-barang sharflar odatiy hol edi.[1][18][17]

Chetlashish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taxminan oʻn yillik siyosiy nazoratdan soʻng, ularning oʻsib borayotgan taʼsiri Birmingem Boys guruhining eʼtiborini tortdi. Peaky Blindersning poyga maydonlariga kengayishi Birmingem Boys toʻdasining shiddatli munosabatiga sabab boʻldi. Peaky Blinder oilalari jismonan Birmingem markazidan qishloqqa uzoqlashgan. Blindersning jinoyat olamidan chiqib ketishi bilan Sabini toʻdasi Birmingem Boys toʻdasiga oʻtdi va 1930-yillarda Markaziy Angliya ustidan siyosiy nazoratni mustahkamladi.[19][20][21]

Taʼlim, tartib-intizom, qattiqroq politsiya va hukmlar kabi boshqa elementlar ham Blinders taʼsirining pasayishiga yordam berdi va 1920-yillarga kelib ular yoʻqoldi.[22] Peaky Blinders deb nomlanuvchi oʻziga xos toʻda kamayib ketganligi sababli, ularning nomi zoʻravon koʻcha yoshlarini tasvirlash uchun umumiy atama sifatida ishlatila boshlandi.[1] Guruh faoliyati 1880-yillardan 1910-yillargacha davom etgan.[6][11]

Ommaviy madaniyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Cillian Murphy, Paul Anderson, Sam Neill va Helen McCroryishtirokidagi BBC teleseriali Peaky Blinders 2013-yil sentabrida premyerasi boʻlib oʻtdi. U Peaky Blindersning Birmingem yigitlari va Sabini to'dasi bilan yer osti olamida kurashayotgan fantastik hikoyasini taqdim etadi va Birinchi jahon urushidan keyingi Birmingemning Small Heath hududida joylashgan to'dani kuzatib boradi. Guruhning Birmingem va uning atrofida Longbridgedan tortib Sutton Coldfildgacha bo'lgan uylari bor edi.[23] Shouning ko'plab tashqi ko'rinishi Black Country Living Museumda suratga olingan.[24]

Daniyaning " Volbeat " hard-rok guruhining " Cheapside Sloggers " (2019) qoʻshigʻi ikki toʻda oʻrtasidagi raqobat haqida yozilgan.

Qoʻshimcha manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Halls, Eleanor. „The Peaky Blinders are a romanticised myth“. GQ. 2019-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-dekabr.Halls, Eleanor. "The Peaky Blinders are a romanticised myth". GQ. Archived from the original on 15 November 2019. Retrieved 30 December 2017.
  2. ↑ Chinn, p. 21
  3. ↑ Moonman, Eric. The Violent Society. F. Cass, 1987 — 36-bet. 
  4. ↑ Thompson, Paul. Edwardians: The Remaking of British Society. Routledge, 1992 — 50-bet. 
  5. ↑ „Murderous Outrage at Small Heath. A Man's Skull Fractured“. Birmingham Mail (1890-yil 24-mart), s. 3. Qaraldi: 2022-yil 4-yanvar.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Peaky Blinders: Was there a real-life Tommy Shelby?“ (en-GB). The Week UK. 2019-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-dekabr."Peaky Blinders: Was there a real-life Tommy Shelby?". The Week UK. Archived from the original on 15 November 2019. Retrieved 30 December 2017.
  7. ↑ Chinn, p.164
  8. ↑ Chinn, p.185
  9. ↑ Gooderson, Philip. The Gangs of Birmingham: From the Sloggers to the Peaky Blinders. Wrea Green: Milo, 2010. ISBN 9781903854884. Qaraldi: 2020-yil 27-oktyabr. 
  10. ↑ Chinn, p. 99
  11. ↑ 11,0 11,1 „Carl Chinn – The real 'Peaky Blinders'“ (en-GB). History West Midlands. 2019-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-dekabr."Carl Chinn – The real 'Peaky Blinders'". History West Midlands. Archived from the original on 2 August 2019. Retrieved 30 December 2017.
  12. ↑ Chinn, pp. 155–159
  13. ↑ Laurs Raphael. „11 Things You Didn't Know About Peaky Blinders“. Esquire (2017-yil 30-noyabr). 2017-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-noyabr.
  14. ↑ Cormier, Roger. „12 Eye Opening Facts About the Peaky Blinder“. Mental Floss (2016-yil 30-may). 2019-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-noyabr.
  15. ↑ Chinn p. 179
  16. ↑ Chinn, p. 192
  17. ↑ 17,0 17,1 Solly, Meilan. „Who Were the Real 'Peaky Blinders'?“ (en). Smithsonian Magazine. Qaraldi: 2022-yil 10-aprel.
  18. ↑ Larner, Tony. When Peaky Blinders Ruled Streets with Fear. Sunday Mercury (2010-yil 1-avgust), s. 14.Larner, Tony (1 August 2010). "When Peaky Blinders Ruled Streets with Fear". Sunday Mercury. p. 14.
  19. ↑ „UK Chaps“. 2007-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-yanvar.
  20. ↑ Barley, Nick. „London A-Z Series No.1 (A Sample....) 'G for Gangland London'“. The Times (2001). 2006-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 6-dekabr.
  21. ↑ Shore. „'Undiscovered Country': Towards A History Of The Criminal 'Underworld'“ (.doc). School of Cultural Studies: Leeds Metropolitan University (2001). 2007-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 6-dekabr.
  22. ↑ Chinn, p. 108, 116, 194
  23. ↑ „Game of Thrones star joins Peaky Blinders cast“. The Independent (2017-yil 29-mart). 2017-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 12-noyabr.
  24. ↑ „Peaky Blinders“. bclm.co.uk. Black Country Living Museum. 2017-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 12-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shelbilar_oilasi&oldid=5189633" dan olindi