Kontent qismiga oʻtish

Shahboz Yershin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shahboz Alimgereyevich Yershin
Tavalludi 5-sentabr 1926-yil
Тoshkent, O‘zSSR, SSSR
Vafoti 2-avgust 2019-yil (92 yosh)
Olmaota, Qozog‘iston
Fuqaroligi Sovet Ittifoqi SSSR Qozogʻiston Qozogʻiston
Sohasi Fizika
Ish joylari QozMU
Taʼlimi QozDU
Ilmiy darajasi Texnika fanlari doktori
Ilmiy unvoni Qozog‘iston Respublikasi Milliy Fanlar Akademiyasi akademigi
Mukofotlari

Shahboz Alimgereyevich Yershin (qozoqcha: Шахбаз Әлімгерейұлы Ершин;1926-yil 5-sentabrda tug‘ilgan, Toshkent, Oʻzbekiston SSR, SSSR — 2019-yil 2-avgustda vafot etgan, Olma-Ota, Qozogʻiston) — sovet va qozoq olimi, texnika fanlari doktori (1974-yil), professor (1977-yil), Qozog‘iston Respublikasi Milliy Fanlar Akademiyasi akademigi (2003-yil)[1]. Shuningdek, Qozogʻistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1984-yil).  2004-yilda fan sohasidagi birinchi mukofot laureati (mualliflar jamoasi tarkibida). K. I. Satpayeva „G‘arbiy Qozog‘istondagi neft konlarining ekologik holatini yaxshilash va shamol energiyasini g‘ayritabiiy yuqori samaradorlikka ega elektr energiyasiga aylantirish uchun mo‘ljallangan usullar va texnik qurilmalar (bir qator ixtirolar)“ ishi uchun tabiiy fanlar sohasidagi eng yaxshi ilmiy tadqiqoti uchun)"[2][3].

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yershin Shahboz Alimgereyevich 1926-yil 5-sentabrda Toshkentdagi qozoq sovet ziyolilarining birinchi avlodi oilasida dunyoga kelgan. 1935-yildan boshlab oilasi bilan Olmaotada yashagan. 1946-yilda Shahboz Olmaotadagi o‘rta maktabni tugatgan.

Yershin 1953-yilda Qozog‘iston Davlat universitetining Fizika-matematika fakultetini fizika mutaxassisligi boʻyicha tamomlagan (L. A. Vulis bilan tahsil olgan), shundan soʻng Qozogʻiston SSR Fanlar akademiyasining aspiranturasiga oʻqishga kirgan. 1957-yilda ,,Gaz mash’alasi aerodinamigi" mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Samarali mehnatidan so‘ng olim birdaniga ikkita doktorlik dissertatsiyasini ,,Suyuqlik va gaz mexanikasidagi baʼzi taʼsirlar" va ,,Turbulent gaz plyusini eksperimental o‘rganish" mavzularida yozib, ikkinchi ishini 1974-yilda Kievda himoya qilgan.

Shahboz Alimgereyevich 1974-2000-yillarda Qozog‘iston Milliy Universitetining Suyuqliklar, gazlar va plazma mexanikasi kafedrasi boʻlimi boshligʻi boʻlgan, keyinchalik ushbu kafedra „Uzluksiz mexanika“ kafedrasi deb qayta nomlangan. 1986-yilda olim Yershinga „Qozogʻiston SSRda fan va texnika sohasida xizmat koʻrsatgan xodim“ faxriy unvoni berilgan. 1989-yilda esa Qozogʻiston Respublikasi Milliy Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi etib saylangan. 2001-yilda Qozogʻiston Davlat universitetining kafedra mudiri faxriy unvoni bilan taqdirlangan hamda 2003-yilda Qozog‘iston Respublikasi Milliy Fanlar akademiyasining akademigi boʻlgan.

Bundan tashqari olim 1993-yilda Orol dengizini tiklash loyihasi uchun Qozog‘iston Respublikasi Ekologiya va bioresurslar vazirligining mukofoti bilan taqdirlangan.

Sovet va qozoq olimi, texnika fanlari doktori Shahboz Alimgereyevich Yershin 2019-yil 2-avgustda Qozog‘istonning Olmaota shahrida vafot etgan[4].

Oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Onasi — Akkagaz Dosjanova (1892-1932-yillarda yashab o‘tgan), birinchi qozoq shifokori. Otasi — Alimgerey Yershin[5]. Turmush o‘rtog‘i — Aynagul Kapasovna. Oʻgʻli Chingiz[6].

Ilmiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gidroaeromexanika va issiqlik fizikasi bo‘yicha mutaxassis. Ilmiy ishlarining mavzusi murakkab konvektiv transport nazariyasining turli jihatlariga va uning koʻp sonli qoʻllanilishiga (reaktiv oqimlar, gaz plombasi, oʻzgaruvchan xossali suyuqliklar harakati, girdob hodisalari, oʻtkazuvchan yuzalar va boʻlaklarga ega kanallardagi oqimlar) bagʻishlangan.

Shahboz Alimgereyevich Yershin 200 dan ortiq ilmiy ishlar, shu jumladan, 3 ta monografiya va 4 ta patent muallifidir. 29 nafar fan nomzodi va 4 nafar fan doktori ga ilmiy rahbarlik qilgan.

Olimning baʼzi ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Gaz mash’alasi nazariyasi asoslari, L., 1968-yil (hammuallif);
  • Katalitik tozalash qurilmalarining nazariyasi va hisobi, A., 1997-yil (hammuallif);
  • Gidroaerodinamika [Matn] / Sh. A. Yershin; Qozog‘iston mil.un, al-Forobiy. — Olmaota: Qozoq univ., 2013. — 352, [1] b. : kasal.; 26 sm; ISBN 978-601-247-888-4[7]
  • Continuum dinamikasi: sb. ilmiy tr. / Qoz. davlat un-t im. S. M. Kirov; [Tahr.: Sh. A. Ershin (bosh muharrir) va boshqalar]. — Olma-Ota: QozDU, 1982-yil. — 176 b.[7]
  • Dariyer shamol turbinasi nazariyasi asoslari: [monografiya] / A. K. Yershin, Sh. A. Yershin, U. K. Japbasbayev. — Olmaota: [QozdavINTI], 2001. — 103 b. : kasal., tab.; 21 sm; ISBN 9965-466-40-8[7]
  • Gidrodinamika va murakkab oqimlarning issiqlik va massa almashinuvi: (Sat. Ilmiy maqolalar) / Kaz. davlat un-t im. S. M. Kirov; [Tahr.: Sh. A. Ershin (ilmiy tahrir) va boshqalar]. — Olma-Ota: QozDU, 1989. — 81, [2] b. : kasal. Jet va kanal oqimlarida uzatish jarayonlari: Sat. ilmiy tr. / Qoz. davlat un-t im. S. M. Kirov; [Tahr.: Sh. A. Yershin (ilmiy tahrir) va boshqalar]. — Olma-Ota: QozDU, 1986. — 82 b. : il
  • Sh. A.Yershin, A. K. Yershina, R. K. Manatbayev, A. K. Tulepbergenov // Troposhino tizimidagi Darriyega shamol turbinasi aerodinamik xususiyatlarining taʼrifi // Xalqaro matematika va fizika jurnali 2016-y 7 jild, № 1, 11 — 20 bet

Baʼzi patentlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Shamol turbinasi. Dastlabki №. patent: 5338. Nashr qilingan: 15.10.1997. Muallif: Ershin Sh. LEKIN. IPC: F03D 3/06[8]
  • „Bidarie“ shamol energiyasi qurilmasi. Dastlabki №. patent: 3699. Nashr qilingan: 16.09.1996. Mualliflar: Toyshibekov I. S., Ershin Sh. A., Jurgembaev K. A., Luchinskiy S. F., Kazixanov K. R. IPC: F03D 1/00[8]
  • Ishlayotgan karusel tipidagi shamol elektr stantsiyasini termal himoya qilish usuli va uni amalga oshirish uchun qurilma (versiyalari). Patent raqami: 2447318. Nashr qilingan: 04/10/2012. Mualliflar: Ershin Ch. Sh., Ershin Sh. A., Ershina A. K., Manatboev R. TO. IPC: F03D 3/00[6][9].

Mukofotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • „Mehnat faxriysi“ medali (2017-yil);
  • „Qozog‘iston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan taʼlim xodimi“ ko‘krak nishoni (2009-yil);
  • „Qozog‘iston Respublikasi mustaqilligiga 10 yil“ medali (2001-yil);
  • „Qozog‘iston Respublikasi fanini rivojlantirishdagi xizmatlari uchun“ belgisi (2001-yil);
  • „Qozog‘iston Respublikasi taʼlim aʼlochisi“ belgisi (1996-yil);
  • „Mehnat faxriysi“ medali (1990-yil);
  • „Jasoratli mehnati uchun“ medali (1970-yil);
  • Birinchi mukofot laureati K. I. Satpayeva nomidagi  Tabiiy fanlar sohasidagi eng yaxshi ilmiy tadqiqotlari uchun" (2004-yil) .

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Список академиков отделения физики, математики и информатики HAHPK“. Оф. сайт НАН РК. 2017-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  2. ↑ „Приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 10 декабря 2004 года № 1020“. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  3. ↑ „Лауреаты государственных научных стипендий“. Ақпарат бюллетені. - Информационный бюллетень. – 2004. - № 12.. 2018-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  4. ↑ „Учитель с большой буквы: памяти Шахбаза Ершина“. 2022-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-fevral.
  5. ↑ „Премия имени Аккагаз Досжановой — лучшим медработникам“. Газета «Актюбинский Вестник» (2016-yil 7-iyun). Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Патент №2447318 - Способ тепловой защиты работающей ветроэнергетической установки карусельного типа и устройство для его осуществления (варианты)“. ПатентСервис. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „Ершин, Шахбаз Алимгиреевич“. Оф. сайт РГБ. 2019-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Ершин Шахбаз Алимгереевич“. База патентов Казахстана. 2017-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  9. ↑ „Способ тепловой защиты работающей ветроэнергетической установки карусельного типа и устройство для его осуществления (варианты)“. Патентный поиск - FindPatent.RU. 2018-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.

Pri napisanii etoy stati ispolzovalsya material iz izdaniya „Kazaxstan. Natsionalnaya ensiklopediya“ (1998—2007), predostavlennogo redaksiey „Qazaq ensiklopediyasi“ po litsenzii Creative Commons BY-SA 3.0 Unported.

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shahboz_Yershin&oldid=3774919" dan olindi