Samuraylar

Qurollangan samuray, 1860–yil.

Samuraylar (yaponcha: 侍, yapon tilida «bushi» so'zi ham qoʻllanadi, 武士) – feodal Yaponiyada lordlar (jumladan, daimyo)lar uchun qoʻriqchi boʻlib xizmat qilgan askarlar. Edo davrida ular irsiy tabaqa vakili boʻlishgan. Samuraylar XII asr oxiri 1870-yillarning oxirlarida Meydzi davri tugatilgunga qadar mavjud boʻlgan.

1629-yilda qonun qabul qilingandan soʻng, xizmat vazifasini bajaruvchi samuraylar daisho (ikkita qilich) taqishlari shart edi. Samuraylarga kiri-sute gomen berildi: maʼlum holatlarda har qanday quyi sinfni oʻldirish huquqi. Yaponiya tarixidagi baʼzi muhim samuraylar va boshqa arboblar boshqalarning busido jangovar fazilat kodlaridan foydalangan holda jangchilarni jalb qilganliklariga ishonishlarini va samuray qanday harakat qilishlari kerakligi haqidagi turli madaniy ideallarga rioya qilishlarini xohlashdi.

Ularning oldingi harbiy va maʼmuriy ofitserlarda oʻtmishdoshlari boʻlgan boʻlsa-da, samuraylar haqiqatda 1185 – 1333-yillarda hukmronlik qilgan Kamakura shyogunati davrida paydo boʻlgan. Ular hukmronligi katta kuch bilan siyosiy tabaqaga ega boʻlibgina qolmay, qolaversa katta masʼuliyatga ham ega boʻldilar. XIII asrda samuraylar Moʻgʻul bosqinchilariga qarshi kurashib, mohir jangchilar ekanliklarini isbotladilar. Sengoku davrida bu atama Daimyoda xizmat koʻrsatgan askarlar uchun keng qoʻllanadi. 1603-yildan 1868-yilgacha boʻlgan tinch Edo davrida ular boshqaruv tajribasi va maʼlumotga ega boʻlib, Daimyo mulklarining nazorat qiluvchi va boshqaruvchisi boʻlishdi.

1870-yillarda samuraylar oilalari aholining 5% ni tashkil qilgan. Buning asosiy sababi XIX asrda zamonaviy qoʻshinlar paydo boʻlganligi, samuraylar oʻrtacha chaqiriluvchi askarga qaraganda ancha eskirganligi va ularni saqlash juda qimmatga tushishi boʻldi. Meiji tiklanishi ularning feodal rollarini tugatdi va ular professional va tadbirkor rollarga oʻtib qoldilar.

Tavsifi

Samuraylar Minamoto sulolasi davrida (1192—1333) alohida tabaqa boʻlib koʻzga koʻringan, syogun (harbiy zodagon hukmdor)lardan kelib chiqqan. Tokugava sulolasi vaqtida (1603— 1867) esa, batamom tabaqa sifatida shakllangan. Samuraylarning eng imtiyozli qatlamini xatamoto (maʼnosi „bayroq ostida“) tashkil qilib, ular syogunlarning bevosita vassallari boʻlgan. Samuraylarning asosiy qismi knyazlarning vassali edilar, ularning oʻz yeri boʻlmagan, knyazdan maosh sifatida guruch olganlar. Samuraylarning qonuni – busido (maʼnosi „jangchi yoʻli“) oʻz egasi boʻlmish yirik zodagonlarga sodiqlikni talab qilardi. Samuraylar uchun sharafli mashgʻulot faqat harbiy xizmat boʻlib, ular mehnatkash ommani mensimaslik, pisand qilmaslik ruhida tarbiyalangan edilar. Tokugava qonuniga binoan, samuraylar harbiy tabaqa aʼzolariga nisbatan oʻzini nomunosib tutgan oddiy fuqaroni tezlik bilan oʻldirishi mumkin edi. Tokugava sulolasi hukmronligi davrida ichki urushlar toʻxtaganda, samuraylarning harbiy otryadlari dehqon qoʻzgʻolonlarini bostirish bilan mashgʻul boʻlgan. Keyinchalik samuraylarga ehtiyoj kamayib borgan va ularning aksariyati hunarmandchilik va savdo bilan shugʻullana boshlagan. Samuraylar 1867—1868-yillardagi inqilobda (Meydzi isin) muhim rol oʻynagan. Mazkur inqilobdan soʻng samuraylar tabaqasi rasman bekor qilinsada, ular oʻzlarining imtiyozli mavqelarini saqlab qolgan. 1872—1873-yillardagi agrar qonunlar eʼlon qilinganidan soʻng, samuraylar yangi zamindorlar qatoriga oʻtgan. Armiya va flotdagi zobitlarning aksariyati sobiq Samuraylardan iborat edi. Samuraylarning „jasorati“, anʼanalari (dushmanga asir tushmaslik uchun oʻzini oʻzi oʻldirish – harakiri)ni ulugʻlovchi qonun, yangi urushlarni qoʻmsash, irqchilik, bosqinchilik tashviqoti yapon hukmron doiralarining gʻoyaviy quroliga aylangan. Yapon militaristlarini samuraylar deb atash odat tusiga kirgan. „Samuraylar“ atamasi yapon harbiy doiralariga nisbatan ishlatiladi.

Adabiyot

• Ocherki novoy istorii Yaponii (1640— 1917), M., 1958; Spevakovskiy A. B., Samurai – voyennoye sosloviye Yaponii, M., 1981; Kuznetsov Yu. D. i dr., Istoriya Yaponii, M., 1988.