Samarqand qamali (1494 / 1496)
| Samarqand qamali (1494 / 1496) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Temuriylarning ichki urushlari | |||||||
| |||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Bobur Sulton Ali Mirzo Sulton Masud Mirzo |
Sulton Boysunqor Mirzo | ||||||
Amir Temurning nabirasi Abu Said Mirzo vafotidan keyin uning ancha qisqargan Temuriylar saltanati uning toʻrt nafar oʻgʻllari oʻrtasida boʻlingan, xususan:
- Umar Shayx Mirzo II, Farg‘ona podshosi
- Samarqand, Buxoro va Hisor shohi Sulton Ahmad Mirzo
- Sulton Mahmud Mirzo, Balx podshosi
- Ulugʻbek Mirzo II, Kobul shohi
Ikki aka-uka Umar Shayx Mirzo II (Boburning otasi)-Farg‘ona shohi va Samarqand va Buxoro podshosi Sulton Ahmad Mirzo oʻrtasida 1492-yilda urush bo‘layotgan paytda, Umar Shayx fojiali halok boʻlgani sababli uning 12 yoshli o‘g‘li Bobur o‘z saltanatini boshqarish uchun taxtga oʻtiradi. Boburning amakisi Ahmad Mirzo vaqtini behuda o‘tkazmay, uning saltanatiga hujum qiladi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Keyinchalik Ahmad Mirzo ham tabiiy sabablar tufayli vafot etadi. Sulton Ahmad mirzo vafotidan keyin Sulton Mahmud mirzo Samarqandga koʻchib oʻtadi va u yerda besh-olti oy hukmronlik qiladi, maʼlumotlarga koʻra, soliq yigʻishni tartibga solish va qoʻshinini kuchaytirishga harakat qiladi. Ammo bir yil davomida sodir boʻlgan Sulton Ahmad Mirzo,Sulton Mahmud Mirzo va Umar Shayx Mirzo II vafoti bilan oʻzaro nizolar kuchaydi.
Eng boy amirlar yosh temuriylardan foydalanishga urinib, ularning eng zaiflari taxtga oʻtirishni afzal koʻradilar.Biroq yosh temuriy Sulton Boysunqor Mirzo bin Mahmud Mirzoning Samarqandda hokimiyat tepasiga kelishi boshqa viloyat hokimlarining noroziligini kuchaytirdi. Sulton Ali Mirzo bin Mahmud mirzo Buxoroda ulgʻaygan. U Samarqandni bosib olish uchun Buxoroni tark etadi, ammo shahar aholisining qattiq qarshiligiga uchraydi. Samarqand saltanatidagi bu voqealar, ular bilan kechgan tartibsizlik va anarxiya o‘z baxtini sinashga bel bog‘lagan Boburning nazaridan chetda qolmadi.
1496 yilda 15 yoshli Bobur Samarqandga hujum qilish uchun yurish qiladi[1] Ayni damda va xuddi shu maqsadda Sulton Ali mirzo va Boysonqor mirzoning akasi Sulton Mas’ud mirzo shaharni qamal qilish uchun ketayotgan edi. Shunday qilib, oʻzining boyligi va avvalgi farovonligi tufayli baxtsiz boʻlgan shahar bir vaqtning oʻzida uch tomondan uch xil qudratli qoʻllar qurshovida qolinganini koʻrdi: Bobur Andijondan unga qarab yurdi;Maʼsud Mirzo Hisordan, Sulton Ali esa Buxorodan.
Qamal
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sulton Ali Boburga ittifoqchilik va oʻzaro hamkorlik shartnomasini tuzishni taklif qildi, bu shartnomaga Bobur bajonidil rozi boʻldi. Cheklangan sonli izdoshlari Boburni qoʻllashadi. Ammo kuz fasli oxirlashayotgani va qish tez yaqinlashayotgani, bundan tashqari Samarqand atrofida juda koʻp qoʻshinlarning mavjudligidan charchagan, holdan toyganligi sababli, qoʻshinlarni zarur oziq-ovqatlar bilan taʼminlay olmasligini tushungan bosqinchi amirlar oʻz hududlariga qaytishga majbur boʻladilar. Ammo Bobur va Sulton Ali qish fasli tugashi bilan qaytib, shaharni yana qamal qilishga qaror qilishdi.Taxtga daʼvogarlar qatorida Bobur ham o‘zining buyuk bobosi Amir Temur yaratgan saltanat markazi Samarqand taxtini egallash niyatida boʻlgan[2]