Said otaliq madrasasi
| Madrasa | |
Said otaliq madrasasi
| |
 | |
| Said otaliq madrasasining bosh fasadi (2009-yil) | |
| Mamlakat |  Oʻzbekiston
|
| Hudud | Surxondaryo |
| Shahar | Denov |
| Manzil | Mustaqillik koʻchasi |
| Maktab yoʻnalishi | sunniy |
| Mulkdor | Davlat mulki. Surxondaryo viloyati madaniy meʼros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida |
| Madrasa turi | Katta |
| Meʼmoriy uslub | Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi |
| Binokor | Ahmad Mamat Buxoriy |
| Meʼmor | Ahmad Mamat Buxoriy |
| Binokorlik tashabbuschisi | Sayyid otaliq |
| Homiylar | Sayyid otaliq |
| Asosiy sana: XIX asr
| |
| Maqomi | davlat himoyasida[1] |
| Holati | ayanchli ahvolga kelib qolgan, qulash arafasida |
| Qurilish materiali | Pishiq gʻisht |
Said otaliq madrasasi — Oʻzbekiston Respublikasi, Surxondaryo viloyati, Denov shahri markazida joylashgan 2 qavatli madrasa inshooti. XIX asrda Mangʻitlar oʻzbek sulolasi vakili amir Haydar hukmronligi davrida, uning qaynotasi Sayyid otaliq homiyligida, Buxorolik meʼmor usta Ahmad Mamat Buxoriy tomonidan bunyod etilgan.
Madrasa XVI asrda Shayboniylar hukmronligi davrida islom dini arbobi — Hazrat Xoja Alouddin Attorga atab qurilgan deya taxmin qilinar edi[2]. Buxoroning yirik madrasalari qurilishi uslubida barpo etilgan (Koʻkaldosh va boshqa madrasalar). Mazkur shakldagi madrasa Surxondaryo viloyatida yagonadir. Denovning Mustaqillik koʻchasida joylashgan[1]. Hozirda madrasa ayanchli ahvolga kelib qolgan boʻlib, qulash arafasida[3][4]. Oʻzbekiston moddiy va madaniy meʼrosining koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]"Tuhfat az-zoiriyn"da aytilishicha, Hazrat Xoja Alouddin Attor shayx, naqshbandiya tariqati shayhlari oltin zanjiri ketma-ketligi hisobida — oʻn yettinchisi boʻlib, Bahouddin Naqshbandning vorisi, muridi[5], kuyovi boʻlgan. U kishining ikki halifalaridan biri hisoblangan. Hazrat Xoja Alouddin Attor Chagʻoniyon viloyatiga 1389—1396-yillarda oilasi bilan kelib qolgan va milodiy 1400-yil 18-martda Denovda vafot etgan. Sarmozor ota degan joyda dafn qilingan[6]. Bu yer hozirda „Shayx Attor Valiy“[7] yoki „Ostona buva“ deb ataladi[2]. Qabristonda Xoja Alouddin Attorning keyingi avlodlari, jumladan, uning oʻgʻli — Shayx Hasan Attoriy, nevarasi Xoja Yusuf Attor ham dafn etilgan.
Tadqiqotchilar Said otaliq madrasasini Hazrat Xoja Alouddin Attor avlodlari tomonidan bunyod etilgani va boshqa maʼlumotlarni qayd etishadi[2]. Fathnomai sultoniy asariga koʻra, uni Buxoro amirligi hukmdori Haydarning qaynotasi Sayyid otaliq XIX asr boshlarida qurdirgan. U bir necha yillar Denovda hokimlik vazifasini bajargan ekan[8].
Buxoro inqilobidan oldin madrasada 400 ga yaqin talaba tahsil olgan, ularga 33 mudarris saboq bergan. Shoʻrolar tuzumi davrida madrasa yopib qoʻyilgan. 1956—1960 va 1972—1973-yillarda Oʻzbekiston SSR olimlari tomonidan ilmiy oʻrganilgan. 1991-yildan, Hoji Luqmonxon Haydarxon oʻgʻli tashabbusi bilan madrasada talabalarning 4 yillik oʻqitilishi boshlangan. Bugungi kunda madrasaning oʻrta maxsus islom bilim yurti sifatidagi faoliyati toʻxtatib qoʻyilgan[9]. 2018—2019-yillardagi xabarlarga koʻra, madrasa binosi ayanchli ahvolga kelib qolgan, qulash arafasida boʻlgan[3][4][10]. Madrasa 2019-yilda tasdiqlangan "Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari" milliy roʻyxatiga kiritilib[1], unda hunarmandchilik markazi barpo etish rejalashtirilgan[11]. 2020-yilda binoni saqlab qolish va uning infratuzilmasini takomillashtirish boʻyicha chora tadbirlar ishlab chiqilgan boʻlib, ularning ijro muddati etib 2021-yilning mart—aprel oylari belgilangan[12].
Meʼmorchiligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Madrasasining meʼmorchilik uslubi tartibi oʻz davrida belgilangan anʼanalarga mos ravishda barpo etilgan. Bino hovlisi ikki qavatli qurilgan katta-kichik hujralardan tashkil topgan boʻlib, peshtoq ortida miyonsaroy, uning ikki yonida esa masjid va darsxona joylashgan. Madrasa burchaklariga esa guldastalar ishlangan. 40x29.5 metr tarxli hovlisidagi peshayvonlar soni 2 ta. Madrasa poydevorining chuqurligi 5,5 metr. Tomi balxi gumbazli. Hujra derazalariga ganchdan panjaralar ishlangan[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 [https://lex.uz/ru/docs/4543266 „Моддий маданий мероснинг кўчмас мулк объектлари миллий рўйхатини тасдиқлаш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 846-сон 04.10.2019 й. қарори“]. Lex.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Саид оталиқ мадрасаси (Сурҳондарё, Денов)“. Madrasa.uz. 2020-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ 3,0 3,1 „Sayyid otaliq madrasasi hamon qarovsiz (+foto)“. Uza.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ 4,0 4,1 „Said Otaliq madrasasi qulamoqda...“. Kun.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Alauddin Attor“. Arboblar.uz. 2020-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Ҳазрат Хожа Алоуддин Аттор“. Naqshband.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Шайх Аттор Валий“. Old.surxonmuslim.uz. 2023-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Fathnomai sultoniy“. Saviya.uz. 2022-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-avgust.
- ↑ „Oliy va oʻrta maxsus islom bilim yurtlariga 2018—2019 oʻquv yili uchun qabul e’lon qilindi“. Xs.uz. 2020-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Tuproqqa qorilayotgan tarix: Denovdagi tarixiy madrasa e’tiborga muhtoj“. Xs.uz. 2020-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Barcha maqsad va harakatlarimiz xalqimiz farovonligi, farzandlarimiz kelajagi, vatanimiz tinchligini taʼminlashga qaratilgan“. Mfa.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ [https://lex.uz/docs/-4832412?query=axborot%20vazirligi „Surxondaryo viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish va uni rivojlantirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 332-son 27.05.2020-yil qarori“]. Lex.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Arshavskaya Z. A., Rtveladze E. V., Xakimov Z. A., Srednevekovie pamyatniki Surxandari — T., 1982.
- Askarov Sh. D., Genezis arxitekturi Uzbekistana — T. 2014.
- Pugachenkova G. A., Rempel L. I., Istoriya iskusstv Uzbekistana s drevneyshix vremyon do seredini devyatnadsatogo veka — T. 1965.