Kontent qismiga oʻtish

Ruhiy muvozanatsizlik holati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ruhiy muvozanatsizlik holati – uzoq muddatli shaxslararo munosabatlarning sezilarli beqarorligi, oʻzlikni anglashning buzilishi va kuchli hissiy reaksiyalar bilan tavsiflanadigan shaxsiyat buzilishi[1][2][3]. Ruhiy muvozanatsizlik holati tashxisi qoʻyilgan odamlar koʻpincha oʻziga zarar yetkazish xatti-harakatlarini namoyon qiladilar. Ular birinchi navbatda boshlangʻich darajada hissiy holatni sogʻlom va barqaror tartibga solish muammolari tufayli xavf tugʻdiradigan harakatlarni amalga oshiradilar[4][5][6]. Ushbu simptomlar kuzatiladigan shaxslar orasida eng koʻp uchraydigan alomatlar dissotsiatsiya (voqelikdan ajralib qolish hissi), boʻshliq tuygʻusi va tark etilishdan kuchli qoʻrquv hissi kabilarni oʻz ichiga oladi[7].

BPD belgilarining boshlanishi boshqalar odatdagidek qabul qilishi mumkin boʻlgan hodisalar orqali qoʻzgʻatilishi mumkin[8]. Kasallik, odatda, erta balogʻat yoshida namoyon boʻladi va turli vaziyatlarda davom etadi[9]. Ruhiy muvozanatsizlik holati koʻpincha modda isteʼmoli buzilishlari[10], depressiya va toʻgʻri ovqatlanishning buzilishi orqali yuzaga keladi[11]. Ruhiy muvozanatsizlik holati oʻz joniga qasd qilish xavfi bilan chambarchas bogʻliq[12][13]. Bu holat bilan kasallangan insonlarning taxminan 8–10 foizi oʻz joniga qasd qiladi, ular orasida erkaklar koʻpchilikni tashkil qiladi[14].

Belgi va alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
BPDning alomatlaridan biri – hissiy tark etilishdan kuchli qoʻrquv.

Ruhiy muvozanatsizlik holati, DSM-5 da koʻrsatilganidek toʻqqizta alohida alomatlar bilan namoyon boʻladi va tashxis quyidagi mezonlardan kamida beshtasiga javob berishi talab etiladi:

1. Haqiqiy yoki xayoliy hissiy tark etilishdan qochish kabi oʻzini bilmaydigan harakatlar.

2. Noturgʻun va xaotik shaxslararo munosabatlar, koʻpincha „ajralish“ deb ham ataladigan ideallashtirish va qadrsizlanish ekstremallari oʻrtasida almashinish qonuniyati bilan tavsiflanadi.

3. Oʻziga xoslikning sezilarli darajada buzilganlik hissi va shaxsiyatning buzilishi.

4. Beixtiyor yoki oʻylamay qilingan xatti-harakatlar, jumladan, nazoratsiz sarf-xarajatlar, xavfli jinsiy aloqalar, giyohvand moddalarni isteʼmol qilish, oʻylamay ixtiyoriy tezlikda transport vositalarini haydash va ortiqcha ovqatlanish.

5. Takroriy oʻz joniga qasd qilish gʻoyalari yoki oʻziga zarar yetkazish xatti-harakatlari.

6. Intensiv emotsional disregulyatsiyaning tez oʻzgarishi.

7. Surunkali boʻshliq hissi.

8. Boshqarish qiyin boʻlishi mumkin boʻlgan nooʻrin, kuchli gʻazab.

9. Tranzitor, stress bilan bogʻliq paranoid ideatsiya yoki jiddiy dissotsiativ alomatlar.

BPDning oʻziga xos xususiyatlari orasida shaxslararo munosabatlardagi keng tarqalgan beqarorlik va oʻz-oʻzini hurmat qilish, boshqalarning shaxsiyatini ideallashtirish va qadrsizlantirish ekstremallari oʻrtasidagi tez-tez tebranishlar, shuningdek, kayfiyat oʻzgarishi va kuchli hissiy reaksiyalarni tartibga solishda qiyinchiliklar mavjud. Xavfli yoki impulsiv xatti-harakatlar, odatda, BPD bilan bogʻliq.

Qoʻshimcha alomatlar oʻz shaxsiyati, qadriyatlari, axloqi va eʼtiqodlari haqidagi noaniqlikni oʻz ichiga olishi mumkin. Stress ostida paranoid fikrlarni boshdan kechirish, depersonalizatsiya epizodlari, oʻrtacha va ogʻir holatlarda stress tufayli voqelik bilan uzilishlar yoki psixoz epizodlari ham shular jumlasidandir. Shuningdek, ruhiy muvozanatsizlik holati bilan ogʻrigan odamlarda depressiv yoki bipolyar buzilishlar, giyohvand moddalarni isteʼmol qilishdagi buzilish, ovqatlanish taribining buzilishi, travmadan keyingi stress va diqqat yetishmasligi giperaktivligi buzilishi kabi komorbid holatlar keng tarqalgan[15].

Ogohlantirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSH Vakillar palatasi 2008-yilda may oyini Ruhiy muvozanatsizlik holati xabardorlik oyligi deb eʼlon qilgan[16]. Ruhiy muvozanatsizlik holati bilan kasallangan odamlar bu holatdan xabardorlikni oshirish uchun ijtimoiy tarmoqlarda kasallik bilan yashash boʻyicha shaxsiy tajribalarini baham koʻrishadi[17].

Janubiy koreyalik qoʻshiqchi Lee Sun-mi kabi jamoat arboblari kasallik bilan bogʻliq shaxsiy tajribalari haqida gapirib, uning odamlar hayotiga taʼsiriga koʻproq eʼtibor qaratib oʻtgan[18].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ American Psychiatric Association 2013, ss. 645, 663–6
  2. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  3. ↑ "Borderline personality disorder and emotion dysregulation". Development and Psychopathology (Cambridge University Press) 31 (3): 1143–1156. August 2019. doi:10.1017/S0954579419000658. PMID 31169118. https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0954579419000658/type/journal_article. Qaraldi: 5 April 2020. Ruhiy muvozanatsizlik holati]]
  4. ↑ "The Role of Trauma in Early Onset Borderline Personality Disorder: A Biopsychosocial Perspective". Frontiers in Psychiatry 12: 721361. 23 September 2021. doi:10.3389/fpsyt.2021.721361. PMID 34630181. PMC 8495240. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8495240. 
  5. ↑ "The Role of Trauma in Early Onset Borderline Personality Disorder: A Biopsychosocial Perspective". Frontiers in Psychiatry 12: 721361. 23 September 2021. doi:10.3389/fpsyt.2021.721361. PMID 34630181. PMC 8495240. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8495240. 
  6. ↑ „Borderline Personality Disorder“. The National Institute of Mental Health (2017-yil dekabr). — „Other signs or symptoms may include: [...] Impulsive and often dangerous behaviors [...] Self-harming behavior [...]. Borderline personality disorder is also associated with a significantly higher rate of self-harm and suicidal behavior than the general public.“. 2023-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-fevral.
  7. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  8. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  9. ↑ American Psychiatric Association 2013, ss. 645, 663–6
  10. ↑ "Alcohol Use Disorder and Antisocial and Borderline Personality Disorders". Alcohol Research: Current Reviews 40 (1): arcr.v40.1.05. 2019. doi:10.35946/arcr.v40.1.05. PMID 31886107. PMC 6927749. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6927749. 
  11. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  12. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  13. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  14. ↑ Sometimes I Act Crazy. Living With Borderline Personality Disorder. Wiley & Sons, 2004 — 206-bet. ISBN 978-0-471-22286-6. 
  15. ↑ ((DSM-5 Task Force)). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders : DSM-5. American Psychiatric Association, 2013. ISBN 978-0-89042-554-1. OCLC 863153409. Qaraldi: 2020-yil 23-sentyabr. 
  16. ↑ „BPD Awareness Month – Congressional History“. BPD Today. Mental Health Today. 2011-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 1-noyabr.
  17. ↑ „When is BPD Awareness Month?“. BPD-Aware.
  18. ↑ „선미 고백한 '경계선 인격장애' 뭐길래?“ [What is the 'borderline personality disorder' that Sunmi confessed to?] (Korean). Naver TV (2020-yil 16-dekabr). 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-dekabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruhiy_muvozanatsizlik_holati&oldid=5294282" dan olindi