Rosa × alba, York oq atirgul, nomaʼlum ota-ona^[1], gibrid atirgul boʻlib, qadim zamonlardan beri Yevropada yetishtirilib kelinadi^[2]. U dastlab gullarining shirin hidi uchun oʻstirilgan boʻlishi mumkin, ammo hozir kunda qishga chidamli bogʻ butasi sifatida keng ishlatiladi^[3]. Madaniy shakllari oq yoki pushti gullarga ega va koʻp bargli oʻsimlik hisoblanadi. Qizil yoki sariq gulli navlari bilan gibrid navlari ham yetishtirilgan^[2].

Tavsifi

Rosa × alba oʻsimliklari poya shakli yoysimon tuzilgan, barglari zangori yashil boʻlgan baland butalardir. Ular faqat yozning oʻrtalarida gullaydi. Oʻsimlik sovuqqa juda chidamli va kasalliklarga bardoshli hisoblanadi, shuning uchun ular shimoliy Skandinaviya va Kanada kabi subarktik iqlim uchun yangi navlarni yaratish maqsadida ishlatiladi. Bu ajoyib butalar soya va yarim soyasevar oʻsimliklar boʻlib, quruq iqlimga bardosh bera oladi va ularni yarim yovvoyi sharoitda osongina moslasha olishadi. Shvetsiya va Finlandiyada fransuz navli „Minette“ R. × suonum (Mustialanruusu) deb nomlangan yovvoyi atirgul turi uchraydi. Mustiala atirgul finlari atirgullar turkumiga tegishli boʻlib, „Skandinaviya mamlakatlaridan tashqarida nomaʼlum, garchi u 1819-yilda Fransiyada etishtirilgan“^[4]. Topilgan alba atirgullari Germaniyada juda keng tarqalgan; baʼzilari mahalliy oʻzgarishlar boʻlishi mumkin, ammo baʼzilari nomini oʻzgartirishni kutayotgan eski navlar boʻlishi mumkin.

"Ota-ona" navi haqidagi gipotezalar

Rosa × alba
Ilmiy tasnifi
Olam:	Plantae
Sinf:	Tracheophytes
Sinf:	Angiosperms
Sinf:	Eudicots
Sinf:	Rosids
Tartib:	Rosales
Oila:	Rosaceae
Turkum:	Rosa
Tur:	R. × alba
Binomial nomi
	Rosa × alba; ; L.

Rosa × alba genetik jihatdan geksaploid boʻlib^[5], har bir hujayrada oltita xromosoma toʻplamiga ega, yaʼni u kamdan-kam uchraydigan diploid, tetraploid va pentaploid toʻplamga ega boʻlgan atirgullar bilan ham chatishadi. Maskyu va Primavesi 2005-yilda Grem va 1993-yilda Primavesi tomonidan R. arvensis (diploid) va R. gallica (tetraploid) ning xromosomalarning koʻpayishi natijasida triploid naslidan olinganligi haqidagi taklifi xato boʻlgan degan xulosaga kelishdi^[5]. R. alba R. canina bilan baʼzi yadroviy DNK ketma-ketliklarini chatishtirib koʻriladi va bu tur R. gallica oʻrtasidagi gibridlanish natijasi sifatida olingan boʻlishi mumkin^[6].

Alba navlari

Hozirgi kunga kelib seleksiyada yetishtiriladigan Rosa × alba navlariga quyidagi navlar kiradi:^[2]

Seleksiya navlari

Rosa „Alba Foliacea“
Roza „Alba Maksima“
Rosa 'Alba Semi-plenaʼ
Roza „Alba“ Suaveolens
Roza „Ameliya“
Roza „Belle Amour“
Roza „Blanche de Belgique“
Roza „Selest“
Roza „Chloris“
Roza „Félicité Parmentier“
Roza „Buyuk qizning qizarishi“
Roza „Janna d’Ark“
Rosa „Konigin fon Danemark“
Roza „Xonim Legras de Sent-Jermen“

Gibrid navlarga quyidagilar kiradi:

Rosa 'Mme Plantier', patli sepals va oq rangga aylangan krem gullari boʻlgan eski atirgul
Qizil gulli Rosa „Crimson Blush“ 1988-yilda taqdim etilgan
Och sariq gullar bilan Rosa „Limon Blush“ 1988-yilda taqdim etilgan
Rosa 'Morning Blush', oq, pushti va qizil qirralari bilan, 1988-yilda taqdim etilgan
Och pushti gullari bilan Rosa „Royal Blush“ 1988-yilda taqdim etilgan
Och oʻrik gullari bilan Rosa „Tender Blush“ 1988-yilda taqdim etilgan

Rosa x alba madaniy turlari

Roza alba "Yarim Plena" navi
"Maiden's Blush" (yoki "Cuisse de nymphe") navi
'Pompon Blanc Parfait' navi
"Daniya qirolichasi" navi

Manbalar

↑ name="Maskew">Maskew, R.; Primavesi, A.L. (2005). „What is Rosa alba L.?“ (PDF). Watsonia. 25-jild. 412–413-bet.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Phillips, R. „Alba roses“, . The Ultimate Guide to Roses: A Comprehensive Selection. Macmillan, 2004 — 50–59-bet. ISBN 1-4050-4920-0. Phillips, R.; Rix, M. (2004). „Alba roses“. The Ultimate Guide to Roses: A Comprehensive Selection. Macmillan. pp. 50-59. ISBN 1-4050-4920-0.
↑ name="P&R">Phillips, R. „Alba roses“, . The Ultimate Guide to Roses: A Comprehensive Selection. Macmillan, 2004 — 50–59-bet. ISBN 1-4050-4920-0.
↑ (in Finnish) article (Wayback Machine saytida 21-avgust 2016-yil sanasida arxivlangan) „Rosa 'Minetteʼ / mustialaros, nordisk ros“ via Sanoma News Oy
↑ ^5,0 ^5,1 Maskew, R.; Primavesi, A.L. (2005). „What is Rosa alba L.?“ (PDF). Watsonia. 25-jild. 412–413-bet.Maskew, R.; Primavesi, A.L. (2005). „What is Rosa alba L.?“ (PDF). Watsonia. 25: 412-413.
↑ Wissemann, V.; Ritz, C.M. (2005). „The genus Rosa (Rosoideae, Rosaceae) revisited: molecular analysis of nrITS-1 and atpB-rbcL intergenic spacer (IGS) versus conventional taxonomy“. Botanical Journal of the Linnean Society. 147-jild, № 3. 275–290-bet. doi:10.1111/j.1095-8339.2005.00368.x.

Havolalar

Media related to Rosa × alba at Wikimedia Commons. Rosa × alba cultivarsVarieties and types of Rosa × alba (Wayback Machine saytida 2022-10-12 sanasida arxivlangan)

[1] ="Maskew">Maskew, R.; Primavesi, A.L. (2005). „What is Rosa alba L.?“ (PDF). Watsonia. 25-jild. 412–413-bet.

[P&R-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Phillips, R. „Alba roses“, . The Ultimate Guide to Roses: A Comprehensive Selection. Macmillan, 2004 — 50–59-bet. ISBN 1-4050-4920-0. Phillips, R.; Rix, M. (2004). „Alba roses“. The Ultimate Guide to Roses: A Comprehensive Selection. Macmillan. pp. 50-59. ISBN 1-4050-4920-0.

[3] ="P&R">Phillips, R. „Alba roses“, . The Ultimate Guide to Roses: A Comprehensive Selection. Macmillan, 2004 — 50–59-bet. ISBN 1-4050-4920-0.

[Finnish-4] (in Finnish) article (Wayback Machine saytida 21-avgust 2016-yil sanasida arxivlangan) „Rosa 'Minetteʼ / mustialaros, nordisk ros“ via Sanoma News Oy

[Maskew-5] 5,0 ^5,1 Maskew, R.; Primavesi, A.L. (2005). „What is Rosa alba L.?“ (PDF). Watsonia. 25-jild. 412–413-bet.Maskew, R.; Primavesi, A.L. (2005). „What is Rosa alba L.?“ (PDF). Watsonia. 25: 412-413.

[6] Wissemann, V.; Ritz, C.M. (2005). „The genus Rosa (Rosoideae, Rosaceae) revisited: molecular analysis of nrITS-1 and atpB-rbcL intergenic spacer (IGS) versus conventional taxonomy“. Botanical Journal of the Linnean Society. 147-jild, № 3. 275–290-bet. doi:10.1111/j.1095-8339.2005.00368.x.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]