Kontent qismiga oʻtish

Ribes sanguineum

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ribes sanguineum


Secure  (NatureServe)[1]
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimlik
Ikki urugʻpallalilar
Saxifragales
Grossulariaceae
Smorodina
R. sanguineum
Binar nomi
Ribes sanguineum

Pursh 1813
Sinonimlar
  • Calobotrya sanguinea (Pursh) Spach
  • Coreosma sanguinea (Pursh) Spach


Ribes sanguineum, gulli smorodina, qizil gulli smorodina yoki qizil smorodina[2] — gulli oʻsimliklarning Grossulariaceae oilasiga mansub boʻlib, vatani gʻarbiy AQSh va Kanada.

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boʻyi 3 metrgacha gacha oʻsadigan bargli buta[3]. Tabiiyki, u koʻp poyali boʻlib, toʻgʻridan-toʻgʻri dumaloq boʻlib, daraxt shaklida oʻstirilishi mumkin[4].

Poʻstlogʻi toʻq jigarrang-kulrang, och jigarrang yasmiqlar bilan ajralib turadi.

Barglari navbatma -navbat joylashgan, oddiy, 2-7 santimetr va keng, beshta boʻlakli. Bahorda yosh daraxtlar kuchli smolali hidga ega boʻladi[4].

Gullar erta bahorda, barglar paydo boʻlishi bilan bir vaqtda hosil boʻladi.

Mevasi taxminan toʻq binafsha oval, 1 sm uzunlikdagi rezavor meva. Mevasini yeyish mumkin, ammo taʼmi yoqimsiz[5].

  • Buta
    Buta
  • Guli
    Guli
  • Mevasi
    Mevasi

Taksonomiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rasm Kichik turlar Tavsif Tarqatish
Ribes sanguineum var. glutinosum 15-40 marjon gullari boʻlgan poygalar, sepals pushtidan oqgacha. Oregon va Kaliforniya janubida Santa-Barbara okrugi va Gvadalupe oroligacha, 0–2,300 metr (0–7,546 ft) balandliklarda oʻsadi[6].
Ribes sanguineum var. sanguineum[7]. 5-15(-20) oʻsuvchi toʻgʻridan-toʻgʻri toʻgʻri yoyilgan gullar, sepals qizil. Kaliforniya, Aydaxo, Oregon va Vashington, 1,300–2,400 metr (4,300–7,900 ft) balandliklar[8].

Etimologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lotincha binar nomi sanguineum „qon-qizil“ degan maʼnoni anglatadi[9].

Tarqalish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning vatani Amerika Qoʻshma Shtatlari, Kanada va Meksikaning gʻarbiy qismidir. Gʻarbiy Britaniya Kolumbiyasida,[10] Vashington va Oregonda u Kaskadlarning gʻarbidagi ham hududlarda keng tarqalgan[11]. Kaliforniyada u qirgʻoq yaqinida va Santa Barbara okrugigacha janub hududlarida oʻsadi[12]. Meksikada u faqat Tinch okeanidagi Gvadalupe orolida oʻsadi[13]. Garchi uning saqlanish holati qolgan hududda xavfsiz boʻlsa-da, Aydaxoda u jiddiy xavf ostida va Bonner, Kootenai, Beneva va Adams okruglarida kamdan-kam uchraydi[14][15].

U moʻtadil Yevropa va Avstraliyada keng tarqalgan va madaniylashtirilgan.

Gullar ustida bumblebee

Qizil gulli smorodina erta bahorda kolibrilar va kapalaklar yordamida changlanadi. Buta barglarni va rezavorlar qushlar, kiyiklar, mayda sutemizuvchilar tomonidan isteʼmol qiliadi. Uning shoxlari qushlar uyasi uchun juda qulay joy[16].

Bu tur 1920-yillardan boshlab Amerika Qoʻshma Shtatlarida 1966-yilda Ribes va Gʻarbiy oq qaragʻay populyatsiyalari orasida qarama-qarshili kuchayganligi sababli taqiq bekor qilinmaguncha federal darajada cheklangan edi[17].

Qizil gulli smorodina soyaga chidamli oʻsimlik, ammo quyoshli joylarni afzal koʻradi. U qurgʻoqchilikka yaxshi toqat qiladi, lekin salqin va nam sharoitlarda yaxshiroq rivojlanadi[18][19].

Invaziv tur sifatida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizil gulli smorodina 1904-yilda naturalizatsiya qilinganidan beri Yangi Zelandiyada invaziv tur boʻlib kelgan[20], u yerda u butalar va suv yoʻllari boʻylab mahalliy oʻsimliklarni siqib chiqaradigan zich toʻplamlarni hosil qiladi[21].

Bu tur Tasmaniyada „muhim ekologik begona oʻt“ hisoblanadi, ammo u keng tarqalmaganligi sabali muhofazaga muhtoj[22].

U erta bahorda yorqin rangli va xushboʻy gullari va qushlar uchun ajoyib yashash sharoitigi ega buta sifatida mashhur bogʻ boʻlib qolmoqda. Oqdan toʻq qizil ranggacha gul ochadigan koʻplab navlari yaratilgan. Quyidagi navlar Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻldi[23]:

  • „Koja“ [24]
  • „Poky’s Pushti“ [25]
  • White Icicle = "Ubric" [26]

Foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahalliy aholi rezavorlardan oziq-ovqat sifatida foydalanadilar, ularni yangi yoki quritilgan holda isteʼmol qiladilar yoki ulardan murabbo, pirog, sharbat yoki sirop tayyorlaydilar[27]. Gullar ichimliklar, ayniqsa spirtli ichimliklarni quyish uchun ishlatilishi mumkin.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Ribes sanguineum“. NatureServe Explorer. NatureServe. Retrieved 2021-05-12.
  2. ↑ Fagan, Damian. Wildflowers of Oregon: A Field Guide to Over 400 Wildflowers, Trees, and Shrubs of the Coast, Cascades, and High Desert. Guilford, CT: FalconGuides, 2019 — 201-bet. ISBN 978-1-4930-3633-2. OCLC 1073035766. 
  3. ↑ „Red Flowering Currant | EMSWCD“ (en). Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  4. ↑ 4,0 4,1 „Ribes sanguineum | Landscape Plants | Oregon State University“. landscapeplants.oregonstate.edu. Qaraldi: 2021-yil 12-may.
  5. ↑ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley, 2008 — 1136-bet. ISBN 978-1405332965. 
  6. ↑ „Ribes sanguineum var. glutinosum in Flora of North America @ efloras.org“. eFloras.org Home. Qaraldi: 2019-yil 22-avgust.
  7. ↑ „Ribes sanguineum“. CalFlora. Qaraldi: 2010-yil 5-yanvar.
  8. ↑ „Ribes sanguineum var. sanguineum in Flora of North America @ efloras.org“. eFloras.org Home. Qaraldi: 2019-yil 22-avgust.
  9. ↑ Harrison, Lorraine. RHS Latin for Gardeners. United Kingdom: Mitchell Beazley, 2012. ISBN 978-1845337315. 
  10. ↑ „Plants of British Columbia: Ribes sanguineum“. 2008-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-oktyabr.
  11. ↑ Turner Photographics, Ribes sanguineum — Wildflowers of the Pacific Northwest — includes photos, description, partial distribution map
  12. ↑ Calflora taxon report, University of California: Ribes sanguineum
  13. ↑ Rebman, Jon P.; Gibson, Judy; Rich, Karen (15 November 2016). "Annotated Checklist of the Vascular Plants of Baja California, Mexico". Proceedings of the San Diego Society of Natural History (San Diego Natural History Museum) 45: 178. http://sdplantatlas.org/pdffiles/BajaChecklist2016.pdf. 
  14. ↑ „Red-flowered Currant (Ribes sanguineum) | Idaho Fish and Game“. idfg.idaho.gov. Qaraldi: 2021-yil 12-may.
  15. ↑ Biota of North America Program 2014 county distribution map
  16. ↑ „Red-flowering Currant“. www.fs.fed.us. Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  17. ↑ „Ribes: Reintroducing a once common fruit genus“. uncommonfruit.cias.wisc.edu. Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  18. ↑ „Red Flowering Currant | EMSWCD“ (en). Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  19. ↑ „Ribes: Reintroducing a once common fruit genus“. uncommonfruit.cias.wisc.edu. Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  20. ↑ „Ribes sanguineum“ (en). New Zealand Plant Conservation Network. Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  21. ↑ „Weed Information Sheet“ (en). Weedbusters. Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  22. ↑ „National list of naturalised invasive and potentially invasive garden plants“. World Wildlife Foundation Australia. World Wildlife Foundation Australia (2006-yil 4-may). Qaraldi: 2021-yil 12-may.
  23. ↑ „AGM Plants - Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 2018-yil 9-oktyabr.
  24. ↑ „RHS Plantfinder - Ribes sanguineum 'Koja'“. Qaraldi: 2018-yil 9-oktyabr.
  25. ↑ „'Poky's Pink'“. RHS. Qaraldi: 2020-yil 19-mart.
  26. ↑ „RHS Plantfinder - Ribes sanguineum Andoza:Tdes = 'Ubric'“. Qaraldi: 2018-yil 9-oktyabr.
  27. ↑ „Red-flowering Currant“. www.fs.fed.us. Qaraldi: 2021-yil 6-may. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ribes_sanguineum&oldid=3782440" dan olindi