Quyosh taqvimi

Quyosh taqvimi — bu taqvim boʻlib, sanalari faslni yoki Quyoshning yulduzlarga nisbatan yaqinlashadigan holatini koʻrsatadi. Dunyoda standart sifatida keng qabul qilingan Grigorian taqvimi quyosh taqvimiga misoldir. Taqvimning asosiy boshqa turi bu oy taqvimi boʻlib, uning oylari Oy fazalarining davrlariga toʻgʻri keladi. Grigorian taqvimidagi oylar Oy fazasi davrlariga mos kelmaydi.

Misrliklar quyosh taqvimini birinchi boʻlib ishlab chiqishgan, bunda Nil daryosining yillik suv toshqini taqvim bilan bir vaqtga toʻgʻri kelgan, sharqiy osmonda It yulduzi — Sirius yoki Sothisning har yili paydo boʻlishidan foydalanib, quyosh taqvimi ishlab chiqilgan. Ular har biri 30 kundan, 12 oydan, 365 kundan iborat boʻlgan kalendar tuzdilar va yil oxirida 5 kun qoʻshildi. Misrliklar bir kunning ortiqcha qismini hisobga olmaganliklari sababli, ularning taqvimi asta-sekin xatoga yoʻl qoʻydi^[1].

Turlari

Eng qadimgi quyosh taqvimlariga Yulian taqvimi va Kopt taqvimi kiradi. Ularning ikkalasi ham 365 kunlik yilga ega, bu istisnosiz har toʻrt yilda bir marta 366 ga uzaytiriladi, shuning uchun oʻrtacha yil 365,25 kun. Quyosh taqvimlari aniqroq boʻlishi uchun ular ikki turga boʻlingan.

Tropik quyosh taqvimlari

Agar Yerning Quyosh atrofi orbitasidagi holati tengkunlik nuqtasiga, orbita samoviy ekvatorni kesib oʻtadigan nuqtaga qarab hisoblansa, uning sanalari fasllarni aniq koʻrsatadi, yaʼni ular yil fasllarining egilishi bilan sinxronlashtiriladi. Bunday taqvim tropik quyosh taqvimi deb ataladi.

Bunday taqvimlar oʻrtacha taqvim yilining davomiyligi tropik yilning baʼzi shakllariga, odatda oʻrtacha tropik yilga yoki bahorgi tengkunlik yiliga yaqinlashadi.

Quyidagilar tropik quyosh taqvimlaridir:

• Qadimgi arman kalendari

• Grigorian taqvimi

• Bengal taqvimi (Bangladeshdagi milliy va rasmiy kalendar)

• Eron taqvimi (Jaloliy taqvimi)Hindiston milliy taqvimi (Saka taqvimi)

Ushbu kalendarlarning har birida 365 kundan iborat yil bor, u vaqti-vaqti bilan kabisa yilini shakllantirish uchun qoʻshimcha kun qoʻshib uzaytiriladi, bu usul „interkalatsiya“ deb ataladi, kiritilgan kun esa „interkalyar“.

Eron taqvimi har doim yilni bahorgi tengkunlik kunida boshlaydi va keyingi yil ham bahorgi tengkunlik kunida boshlanishi uchun oʻzining interval kunlarini belgilaydi. Shimoliy yarimsharda bahorgi tengkunlik payti Tehrondagidek „ishonchli manbalardan olingan astronomik hisob-kitoblar orqali“ aniqlanadi^[2].

Sidereal quyosh taqvimlari

Agar Yerning holati doimiy yulduzlarga nisbatan hisoblansa, unda sanalar Quyosh yaqinida joylashgan zodiakal yulduz turkumini koʻrsatadi. Ushbu turdagi kalendar yulduzli quyosh taqvimi deb ataladi^[3].

Bunday kalendarning oʻrtacha kalendar yili yulduz yiliga yaqinlashadi.

Bir oydan ikkinchisiga sakrash, yaʼni bir Sidereal yil — yulduzlarning quyosh taqvimi boʻyicha oʻlchanadigan, quyoshning ikki marta paydo boʻlishi orasidagi davr boʻlib, u har 28 yilda Yerning quyosh atrofida aylanishidan kelib chiqadi^[4].

Hind taqvimi, Tamil taqvimi, Bengal taqvimi (qayta koʻrilmagan) va Malayalam taqvimi kabi hind taqvimlari yulduzli quyosh kalendarlaridir. Tailand quyosh taqvimi hindlarning quyosh taqvimiga asoslangan boʻlsa ham, u yulduz taqvimi ham edi. Ular Yerning tropik harakatidan koʻra, Quyoshning oʻn ikki zodiakal belgisi orqali koʻrinadigan harakati asosida hisoblanadi.

Quyosh kalendarlari roʻyxati

Quyida joriy, tarixiy va taklif qilingan quyosh taqvimlari roʻyxati keltirilgan: • Assam taqvimi

• Ossuriya taqvimi

• Astronomik yilni raqamlash

• Badi taqvimi

• Basotho taqvimi

• Bengal taqvimi

• Berber taqvimi

• Bolgar taqvimi

• Vizantiya taqvimi

• Kaesar taqvimi^[5]

• Kopt taqvimi

• Discordian taqvimi

• Fashistlar davri

• Efiopiya taqvimi

• Florentsiya taqvimi

• Fransiya respublika taqvimi

• Grigorian taqvimi

• Hanke-Genri doimiy taqvimi

• Golosen taqvimi

• Hindiston milliy taqvimi

• Xalqaro qatʼiy taqvim

• Oʻzgarmas taqvim

• Jaloliy taqvimi

• Yava taqvimi

• Juche davri taqvimi

• Yulian taqvimi

• Malayalam taqvimi

• Minguo taqvimi

• Nanakshahi taqvimi

• Odia taqvimi

• Qadimgi Islandiya taqvimi

• Pankronometr

• Patafizik taqvimi

• Pax taqvimi

• Pentekontad taqvimi

• Pisan taqvimi

• Pozitivist taqvimi

• Qayta koʻrib chiqilgan Julian taqvimi

• Rim taqvimi

• Runik taqvimi

• Hijriy quyosh taqvimi

• Sovet taqvimi

• Shvetsiya taqvimi

• Simmetriya 454

• Tamil taqvimi

• Tailand quyosh taqvimi

• Tulu taqvimi

• Jahon taqvimi

• Jahon mavsumi taqvimi

Yana qarang

• Taqvim

• Oy taqvimi

• Grigoriy taqvimi

• Astronomik soatlar

• Islomiy taqvim

• Kabisa yili

• Hijriy yil hisobi

Manbalar

↑ „Quyosh taqvimi | xronologiya | Britannica“.
↑ Umumjahon adliya uyi (2014-07-10). „Dunyo Bahoiylariga“.^{[sayt ishlamaydi]} Olingan 2014-07-10.
↑ Helen R. Yakobus. (2014). Oʻlik dengiz varaqlaridagi Zodiak taqvimlari va ularni qabul qilish: qadimgi yahudiylikda qadimgi astronomiya va astrologiya.
↑ Leofrank Xolford-Strevens. (2005). Vaqt tarixi: juda qisqa kirish. OUP Oksford.
↑ Denis Fini. (2007). Kaesar taqvimi: Qadimgi vaqt va tarixning boshlanishi. Kaliforniya universiteti matbuoti.

[1] „Quyosh taqvimi | xronologiya | Britannica“.

[2] Umumjahon adliya uyi (2014-07-10). „Dunyo Bahoiylariga“.^{[sayt ishlamaydi]} Olingan 2014-07-10.

[3] Helen R. Yakobus. (2014). Oʻlik dengiz varaqlaridagi Zodiak taqvimlari va ularni qabul qilish: qadimgi yahudiylikda qadimgi astronomiya va astrologiya.

[4] Leofrank Xolford-Strevens. (2005). Vaqt tarixi: juda qisqa kirish. OUP Oksford.

[5] Denis Fini. (2007). Kaesar taqvimi: Qadimgi vaqt va tarixning boshlanishi. Kaliforniya universiteti matbuoti.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]