Qora dengiz biosfera rezervati
| Qora dengiz biosfera rezervati | |
 | |
| Mamlakat |  Ukraina |
| Hudud | 109254,8 |
| Tashkil topgan sanasi | 1927–yil 14–iyul |
| Boshqaruvchi tashkilot | Ukraina Milliy Fanlar akademiyasi |
| Sayt | bsbr.org.ua |
 Qora dengiz biosfera rezervati VikiOmborda | |
Qora dengiz biosfera rezervati (ukraincha: Чорноморський біосферний заповідник) — Ukrainaning Xerson va Mykolaiv viloyatlari hududida joylashgan biosfera rezervati. Maydoni — 109254,8 ga[1]. Qoʻriqxona Ukraina milliy fanlar akademiyasi tomonidan nazorat qilinadi. Qoʻriqxona maʼmuriyati Xerson viloyati Xola Pristan shahrida joylashgan.
Rezervat Ukrainadagi eng yirik muhofaza qilinadigan hududlardan biridir. Qoʻriqxonaning asosiy maqsadi qishlaydigan va koʻchmanchi qushlarni, shuningdek, qumli arenalar hamda choʻl dashtlarining noyob hayvonot olamini himoya qilish.
Qoʻriqxonaning bir qismi boʻlgan Tendrovskiy koʻrfazi va Tendrovskaya oroli Ramsar konvensiyasiga muvofiq, xalqaro ahamiyatga ega boʻlgan suv-botqoq yerlar maqomiga ega.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]1927-yil 14-iyulda (1933-yildan qoʻriqxona)[2] qishlaydigan, koʻchib yuruvchi, uyali qushlar va ularning yashash joylarini himoya qilish uchun yaratilgan.
1933-yilda mustaqil ekologik va tadqiqot institutiga aylandi. 1984-yilda biosfera rezervati maqomini oldi. 2006-yilda Xerson viloyat kengashi qarori bilan qoʻriqxona hududi deyarli 21 ming gektarga kengaytirildi. Ukraina qurolli kuchlari tomonidan qoʻriqlanadi. 2023-yilda Rossiya tarkibiga kirdi.
Geografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qora dengiz biosfera rezervati Qora dengizning shimoliy qirgʻogʻida — Xerson viloyati va qisman Mykolaiv viloyati hududida (masalan, Volijin-Les filiali) joylashgan — materik hududlari, orollar va ikkita koʻrfazning suv zonalarini oʻz ichiga oladi.
Maydoni 109 254,8 gektar boʻlgan Qora dengiz biosfera rezervati uchta zonadan iborat: qoʻriqxona (maydoni 90 134,9 ga), bufer (maydoni 18 620 ga), antropogen landshaftlar zonasi (maydoni 499,9 ga, Tendratda). Qoʻriqxonaning qoʻriqlanadigan hududlari atrofida uning tarkibiga kirmaydigan, lekin uning nazorati ostida boʻlgan, maydoni 8013,8 gektar boʻlgan muhofaza zonalari mavjud[1].
Qoʻriqxona hududi (qoʻriqxona xaritasi (Wayback Machine saytida 2023-03-30 sanasida arxivlangan)) qoʻriqlanadigan hududlarning 4 ta alohida joylashgan uchastkalari — asosiy (katta) qism, Ivano-Rybalchanskiy va Solenoozerniy uchastkalari, Volijyn Les filiali — asosiy qismi esa qoʻriqxona bilan bogʻlangan. Qoʻriqxona chegaralarida 20 dan ortiq kichik va oʻrtacha kattalikdagi orollar mavjud, masalan, Tendrovskaya Spit, Dolgiy va Krugli; Tendrovskiy koʻrfazida — Smoleniy, Orlov, Babin, Sibirskiy, Egorlitskiy (Misr); Egorlitskiy koʻrfazida — Orlov, Konskie (Konskiy va Velikiy). Qoʻriqxona hududida koʻplab koʻllar mavjud. Masalan: Yegorlitskoye; Potievskiy hududida — Kefalnoye, Dolgoye, Krugloye; Potievskaya Strelka va Yegorlytskiy Kut oʻrtasidagi bufer zonada — Kefalnoe, Kefalnoe; Solenoozerny hududida — Vysokoye, Krugloye, Makhortovo.
Iqlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]Iqlimi issiq, ammo qirgʻoq boʻyida joylashganiga qaramay, havo kontinental va quruq. Oʻrtacha yillik harorat 10,8 °C.
Tabiat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻriqxonada umurtqali hayvonlarning 446 turi, umurtqasizlarning 3000 dan ortiq turlari va oʻsimliklarning 728 turi mavjud. Ulardan sut emizuvchilar 14 turi, qushlarning 57 turi, hasharotlarning 37 turi, oʻsimliklarning 41 turi Ukraina Qizil kitobiga va Yevropa Qizil kitobiga kiritilgan.
Qoʻriqxona qishlaydigan, koʻchib yuruvchi va oʻtroq qushlar hamda ularning yashash joylarini muhofaza qilish uchun tashkil etilgan. Koʻp sonli optroq qushlar baliqchilar, qushqoʻrgʻonlar[3], oʻrdaklar, laylaksimonlar. Koʻrfaz oqqushlar (qiyqiroq va soqov oqqushlar), oʻrdaklar ommaviy qishlash joyidir. 1957-yilda Askaniya-Novadan olib kelingan dogʻli bugʻu iqlimga yaxshi moslashgan. Suvlarda kefal, glossa (daryo kambalasining kenja turi) va buqa baliqlar yashaydi.
2004-yilda Bexteri qishlogʻi yaqinidagi hududda shifobaxsh geyzer ochildi. Manbaning chuqurligi 1572 m, harorat butun yil davomida 65 °C. Keyinchalik erdan otilib chiqayotgan buloq asosida shifobaxsh vannalar qabul qilish uchun basseyn tayyorlangan (harorat 45-50 °C). Manbaning tayanch-harakat tizimiga, qalqonsimon bezga, asab tizimiga va nafas olish yoʻllariga foydali taʼsir koʻrsatishi aniqlandi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Чорноморський біосферний заповідник Національної академії наук України — Території“. 2022-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 30-mart.
- ↑ „Про заповедник на сайте http://www.nedaleko.ua“. 2017-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-iyul.
- ↑ Валуев В.А. „Кулики (Limicoli) Башкортостана“ (2005). 2018-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 31-yanvar.