Qon quyish

Qon quyish (gemotransfuziya) — davolash muolajasi; qon va uning tarkibiy qismlari (qon plazmasi, eritrotsitlar, leykotsitlar va trombotsitlar massasi)ni davo maqsadida bemor organizmiga quyish. Qadimda shifokorlar qon odamning hayot qobiliyatini oshiradi deb taxmin qilib, yoshartirish maqsadida, ruhiy kasalikka chalingan bemorlarni davolashda qoʻllashgan, lekin bunda qon quyish oʻrniga uni bemorga iliq holda ichirish tavsiya etilgan. Qon quyishga urinishlar ingliz olimi U.Garvey tomonidan yopiq qon aylanish sistemasining kashf etilishidan (1628-yil) soʻng boshlandi. XIX asrga kelib odamga faqat odam qonini quyish mumkinligi isbotlandi. Biroq qon quyish tibbiyot amaliyotiga XX asr boshlarida kishilarda qonning 4 gruppasi borligi aniqlangach retsipiyent (qon oluvchi) va donor qonining mos kelishi qonuniyatlari oʻrganilgandan soʻng joriy qilindi (Qon gruppalari). Donor qonining ivib qolishiga toʻsqinlik qiladigan va uni uzoq muddat saqlaydigan (konservatsiya) vositalarining topilishi qon quyishning yanada keng tarqalishiga imkon berdi.

Qon quyishda donordan olingan qon shuningdek, qon oʻrnini bosuvchi suyuqliklar ishlatiladi. Shok holatlari koʻp qon yoʻqotish bilan kechadigan operatsiyalar, ichki aʼzolardan (meʼda, oʻpka va boshqalar) qon ketganda, anemiya, yiringli jarayonlarda, kuyganda, zaharlanganda va boshqalarda qon quyiladi. Qonda eritrotsitlar miqdori kamaysa eritrotsitlar massasi, leykotsitlar kamayganda esa leykotsitlar massasi quyiladi. Qon bevosita (donordan retsipiyentga) va bilvosita (donordan olinib, konservantli flakonga solib qoʻyilgan qon ishlatiladi) periferik yoki katta venalarga tomchilatib, baʼzan koʻp qon yoʻqotilganda oqizib arteriyaga quyiladi; koʻpincha qon bilak venasidan yuboriladi. Qon quyishdan oldin donor va retsipiyentning qon gruppalari, rezus-faktori tekshiriladi. Qon quyishda retsipiyent bilan donorning qon gruppalari oʻzaro munosib boʻlishiga qatʼiy amal qilinadi. Amaliy transfiziologiya uchun AVO, Kp (rezus), Ke11 (Kell) va boshqa antigenlar muhim ahamiyatga ega. Qon quyish chogʻida bemorga quyilishi lozim boʻlgan miqdorni tezlikda quymasdan boʻlib-boʻlib (3 marotaba) yuboriladi, dastlab qonning ozroq miqdori tez yuborilib bir oz kutiladi, bemorda hech qanday noxushlik alomatlari paydo boʻlmasa muolaja davom ettiriladi. Qon quyish aseptika qoidalariga rioya qilgan holda vrach nazoratida bajariladi. Qon quyganda belda ogʻriq tursa, koʻngil aynisa, eshakemi toshsa qon quyish toʻxtatilib, bemor darhol adyolga oʻralib, unga issiq choy ichiriladi va shifokor buyurgan muolaja oʻtkaziladi^[1].

XX asrda qon quyish

Avstriyalik Karl Landshtayner 1901-yilda insonning uchta qon guruhini (O, A va B) kashf etganidan soʻngina qon quyish ilmiy asosga erishdi va xavfsizroq boʻldi.

Landshtayner nojoʻya taʼsirlar ikki mos kelmaydigan odamning qonini aralashtirish natijasida paydo boʻlishini aniqladi. U bir-biriga mos kelmaydigan turlarni aralashtirish immunitet reaksiyasini keltirib chiqarishini va qizil qon hujayralari toʻplanishini aniqladi. Immunologik reaksiya qon quyish qabul qiluvchisida donor qon hujayralariga qarshi antikorlar mavjud boʻlganda yuzaga keladi. Qizil qon hujayralarining yoʻq qilinishi qon oqimiga erkin gemoglobinni chiqaradi, bu esa halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Landshtaynerning ishi qon guruhini aniqlash imkonini berdi va qon quyish ancha xavfsizroq amalga oshirilishiga imkon yaratdi. Oʻzining kashfiyoti uchun u 1930-yilda fiziologiya va tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. beri koʻplab boshqa qon guruhlari kashf etilgan.

Jorj Vashington Crile 1906-yilda Klivlenddagi Sent-Aleksis kasalxonasida toʻgʻridan-toʻgʻri qon quyish orqali birinchi operatsiyani amalga oshirganligi sababli , Case Western Reserve universitetida jarrohlik professori boʻlgan^[2].

Qon quyishda tibbiyot yutuqlari

Qon olish dasturi boshlandi 1940-yilda AQSh da Edvin Kon qonni fraksiyalash jarayonini muaffaqiyatli bajardi. U qon plazmasining zardobdagi albumin fraktsiyasini ajratib olish usullarini ishlab chiqdi.

Quritilgan plazma toʻplami 400 ml butilkalarni oʻz ichiga olgan ikkita qalay qutiga solingan. Bitta shishada boshqa shisha ichidagi quritilgan plazmani tiklash uchun yetarli miqdorda distillangan suv bor edi. Taxminan uch daqiqadan soʻng plazma foydalanishga tayyor boʻladi va taxminan toʻrt soat davomida yangi holatga oʻtib qolishi mumkin^[3]. Doktor Charlz R. Drew tibbiy nazoratchi etib tayinlandi va u probirka usullarini ommaviy ishlab chiqarish uchun birinchi muvaffaqiyatli texnikaga aylantira oldi.

Manbalar

↑ "Qon quyish" OʻzME. Q-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ "The first direct human blood transfusion: the forgotten legacy of George W. Crile". Neurosurgery 64 (3 Suppl): ons20–26; discussion ons26–27. March 2009. doi:10.1227/01.NEU.0000334416.32584.97. PMID 19240569. "[...] the first successful blood transfusion performed between 2 brothers on August 6, 1906, at St. Alexis Hospital, Cleveland, OH."
↑ „Plasma Equipment and Packaging, and Transfusion Equipment“, Blood program in world war II.. Office of the Surgeon General, Department of the Army, 1964.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Tibbiyotga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] "Qon quyish" OʻzME. Q-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[2] "The first direct human blood transfusion: the forgotten legacy of George W. Crile". Neurosurgery 64 (3 Suppl): ons20–26; discussion ons26–27. March 2009. doi:10.1227/01.NEU.0000334416.32584.97. PMID 19240569. "[...] the first successful blood transfusion performed between 2 brothers on August 6, 1906, at St. Alexis Hospital, Cleveland, OH."

[3] „Plasma Equipment and Packaging, and Transfusion Equipment“, Blood program in world war II.. Office of the Surgeon General, Department of the Army, 1964.

[1]

[2]

[3]