Qoʻrqinchli Tehron

Qoʻrqinchli Tehron (تهران مخوف) — eronlik yozuvchi Kozimiy Murtazo Mushfiq romani.

Qoʻrqinchli Tehron darhaqiqat Eronning birinchi ijtimoiy romanidir. Mushfiq Kozimiy roman yozishning toʻgʻri tamoyillariga tayangan va ayollarga eʼtibor qaratgan holda, Qojarlar hukmronlik davrining oxiri va Pahlaviy hukmronligining dastlabki davrlarida Eron jamiyatining ichki buzuqliklarini tasvirlagan. U Konstitutsion tuzumdan keyingi yillardagi fasod, buzuqilik va ijtimoiy himoyasizlikni koʻrsatib, aslida Konstitutsiyaviy inqilobning muvaffaqiyatsizligidan kelib chiqqan umumiy umidsizlikni bayon qiladi. Roman hikoyasi Farrux va Mahin sevgisi atrofida kechsa-da, yozuvchi konstitutsiyaviy og‘ish, ayollarning fohisha boʻlishi va idoralarning fasodga uchrashi sabablarini ko‘rsatadi. Uning hikoya qilish usuli Aleksandr Dyuma tomonidan yozilgan "Graf Monte-Kristo" kabi zamonaviy romanlarga nazar solib, fors xalq ogʻzaki hikoyalariga asoslangan.

Mushfiq Kozimiy Qoʻrqinchli Tehron romanini 1924-yil oktabr oyida Berlinda tugatgan (bu sana kitobning bosma nusxasi oxirida keltirilgan) va o‘sha paytda yozuvchi 26 yoshda edi. Roman birinchi boʻlib „Setoreye Iron“ („Eron yulduzi“) gazetasining izohlar qismida, keyinchalik kitob holida chop etilgan. Kitobning birinchi nashri hijriy 1305-yilda amalga oshirilgan.

Qoʻrqinchli Tehron romani Farrux ismli yigitning hikoyasidir. U ammasining qizi Mahinga uylanishni orzu qiladi va bu maqsadiga erishish yoʻlida koʻplab muammolar va sarguzashtlarga duch keladi. Ularning taqdiri Eron tarixidagi muhim lahzaga toʻgʻri keladi, yaʼni anʼanaviy Qojar aristokratiyasi oʻz oʻrnini yangi bosqichga boʻshatgan davrda boʻlib oʻtadi.

Tadqiqotchi va adabiy tanqidchi Hasan Mirobidiniyning fikricha, bu roman tartibsiz va sanʼat jihatidan zaif asardir.

Manbalar

• • اعظم بیژنی، „تهران مخوف نخستین رمان نقد اجتماعی“، مجله رودکی، مهر ۱۳۸۶، شماره ۱۹.
  • ب. محمدوف، مقدمه نسخه سیریلیک تهران مخوف، دوشنبه تاجیکستان، انتشارات ادیب، ۱۹۹۲.
  • صد سال داستان‌نویسی، نوشته حسن عابدینی
  • ایرج افشار، نادره کاران، ذیل مرتضی مشفق کاظمی، تهران، نشرقطره، ۱۳۸۴. او تولد مشفق را به سال ۱۲۷۷ دانسته است. سال‌های دیگری هم برای تولد او ذکر شده‌است که دقیق به نظر نمی‌رسد.
  • کتاب تهران مخوف، نشر امید فردا
  • باز انتشار تهران مخوف؛ نخستین رمان اجتماعی ایر ان

Havolalar

• Qoʻrqinchli Tehronning nashr etilishi; Ingliz tilida — Eronda sotsial romanchilik 100 yoshga toʻldi